SVMMA ARTICVLI.
  
 PRima conclusio. Furtum secundũ speciem suam & obiectum est peccatum  mortale.
  
 Secunda conclusio in solutione ad tertium. Si quis res minimas furtim accipiat,  potest excusari à peccato mortali. ¶ Tertia  ibidem. Si autem aliquis habeat animum furandi & inferendi nocumentum proximo  etiam in rebus minimis, potest esse peccatũ   mortale: sicut etiam in sola cogitatione.

  
     COMMENTARIVS.
  
 CIrca solutionem ad primum. Nota, ꝙ   furtum est minimum peccatum inter  peccata quæ committuntur contra proximum: quia fur lædit in minimis bonis. Cæterum hoc intelligitur cæteris paribus & ex  natura rei. Quia tantum potest esse furtum  quod superet aliquam infamiam.
  
 Circa solutionem ad secundum. Nota, ꝙ   latrones & raptores & grassatores apud omnes nationes ferè  plectũtur pœna mortis. Vt  patet in. l. capitali. §. famosos. ff. de pœnis.
  
 DVbitatur autem de furibus, an merito  interficiantur. Et arguitur primo pro  parte negatiua. Nam in lege veteri quæ fuit  rigida valde, non interficiebantur: vt patet  Exodi 22. Vbi qui furabatur pecuniam, puniebatur pœna dupli. Qui bouem pœna  quintupli: qui ouem pœna quadrupli. Postea vero tempore Salomonis, vt significatur Prouerb. 6. Puniebatur pœna septupli.  Præterea etiam in. l. sed nouo iure. C. de seruis fugitiuis. & in authentico. sed nulli iudici liceat. collatione. 9. Decernitur, vt fures  non interficiantur. Ergo iniquum est illos  occidere. Secundo vita hominis multo pretiosior est rebus temporalibus, ergo non est  æquum auferre vitam ab illo, qui tantum  nocuit in rebus temporalibus. Tertio. Nam  fur non perturbat pacem temporalem neque est sacrilegus furando res sacras, neque  expoliat publicum ærarium. Ergo nimis durum videtur, vt occidatur. Alexand. Alensis in 3. par. quæst. 47. artic. 4. membro 4. negat esse licitum occidere fures. Scotus in. 4.  dist. 15. quæst. 3. Vniuersaliter negat esse licitum occidere malefactores, nisi tantum illos quos lex Vetus declarauit esse occidendos. ¶ De hac opinione iam supra diximus  in quæst. 64. quam falsa sit & omnino intolerabilis. Syluester etiam in verbo, furtum. quæstione 3. quòd attinet ad fures, tenet eandem sententiam. Soto in libr. 5. de Iustitia & iure. quæstione. 3. artic. 3. ad quartum. nimis ægrè fert, quòd fures occidantur & inuehitur in Baldum: quia eius sententia fuerit in causa, quòd ista lex sit in vsu  quòd fur pro tertio furto occidatur, aut pro  vno ingenti. Erasmus etiam in annotationibus ad Titum 3. inquit, Iurisperitos ob ignorantiam vocabulorum, occidunt fures: eo  quòd sermone vulgari apud Hispanos &   Gallos appellantur, ladrones: cum tamen  fures non sint latrones.
  
 PRO decisione sit conclusio. Iustissimus est mos Hispaniæ, vt fur pro tertio furto suspendatur, aut etiam pro vno ingenti. Hanc sententiam tenent omnes Iurisperiti specialiter Ioannes de Castro in autentico citato. Inter Theologos etiam tenet  hanc sententiam Driedo. in libr. de libertate  ecclesiastica, pag. 115. & Ioannes de Medina in lib. de restitutione. quæstione 4. & Maioris in 4. distinctione 15. quæstione 27. art.  4. Et probatur ratione. Primò, quia vt omnes aiunt & Diuus Thom. etiam in articulo, iustissimè  occidũtur qui furantur de templo vel de publico ærario, quod vitium dicitur peculatus, sed interdum maius nocumentum facit communitati, qui furatur, ergo iustè occiditur. Secundò. Nam experientia docuit in Hispania necessarium esse, vt  fures occiderentur. Nam cum paucis annis  mitterentur ad Triremes: tota Hispania scaturiebat furibus: donec iterum introductus  est mos, vt suspenderentur.
  
 Ad primum argumentum respondetur,  quòd pro varietate temporum & locorum  variæ leges datæ sunt contra fures. ¶ Ad secundum argumentum respondetur, quòd  tranquillitas reipublicæ præstat vitæ hominis malefactoris. ¶ Ad tertium respondetur  negando antecedens. Imo frequentia furum perturbat valde rempublicam. Et notandum est, quòd quāuis ex textu expresso  non habeatur, quòd furi non valeat confugium ad ecclesiam: sed tantum latroni. Tamen vsu communi seculari & ecclesiastico  receptum est ꝙ furibus non valeat ecclesia.
  
 DVbitatur circa secundam conclusionem quæ habetur in solutione ad tertium. An sit aliqua regula certa ad iudicandum, quæ nam materia sit grauis ad hoc vt  furtum sit peccatum mortale? Respōdetur   quòd Doctores communiter distinguũt duplicem materiam grauem. Alteram absolutam sine respectu ad dominum ipsius rei.  Alteram respectiuam, hoc est, quæ respicit  conditionem ipsius domini, scilicet, an sit  diues vel pauper. Exemplum primi. Furari    duos vel tres ducatos est peccatum mortale: quia materia est grauis absolutè loquendo. Ita censet Sotus lib. 5. de Iustitia. quæst. 3.  arti. 3. ad tertium. Alij vero dicunt ꝙ materia grauis est absolutè vnus ducatus vel dimidius: materia verò grauis respectiua est. Verbi gratia. Duo argentei vel tres: quia respectu ducis erit leuis materia: respectu vero  militis, erit grauis materia. Similiter etiam  philosophantur de materia leui. Est enim  materia leuis absolutè loquendo, quæ quantum in se est respectu cuiuslibet facit peccatum veniale. Vt v. g. furari dipondium vel  trientem. Sed tamen nobis non videtur ista  certa regula & absque confusione. ¶ Sit igitur nobis primum documentum. Nulla materia est grauis in furto, nisi quia graue damnum infert domino. Probatur, quia furtum  ea tenus est peccatum quatenus infert nocumentum proximo in bonis temporalibus.  Ergo si nocumentum in bonis temporalibus non est graue, non erit peccatum mortale. Et confirmatur. Ideo furtum est peccatum, quia est contra iustitiam, sed iniustitia  leuis non est peccatum mortale: ergo neq;   furtum rei, quod parum nocet proximo.  Patet consequentia: quia est iniustitia leuis.  Ex hoc sequitur, quod nunquā potest quantitas materiæ in furto tam absolutè considerari, quin habeatur respectus ad dominium  ipsius rei vel ad dominos. Probatur, quia in  definitione furti includitur hoc nocumentum inuito domino. Sed nihilominus Doctores qui faciunt illam distinctionem intelligunt per materiam grauem absolutè, illam quæ consideratur sine speciali respectu  ad cōditionem domini: non tamen sine generali respectu ad nocumentum domini.
  
 ¶ Secundum documentũ est. Etiam si materia videatur grauis prima facie secundum  se, tamen non statim erit peccatum mortale, nisi dominus fuerit valde rationabiliter  inuitus. V. g. si filius furetur à patre prædiuite quinquaginta aureos, non erit peccatum  mortale:  & tamen si seruus furetur ab eodẽ   vnum ducatum erit peccatum mortale. Ratio huius est: quia respectu filij non est valde rationabiliter inuitus ipse pater, benè tamen respectu famuli. Similiter est aliud  exemplum. Si aliquis priuatus Regis cui    committitur dispensatio multorum milliarium ducatorum, accipiat sibi centum vel  ducentos: non est peccatum mortale. Ratio est, quia Rex ipse non est rationabiliter  inuitus in ordine ad talem ministrum.
  
 Arguitur tamen contra documentũ primum. Sequitur ex illo quòd si aliquis furetur à Rege centum ducatos, nō peccat mortaliter quicunque ille sit. Probatur sequela, quia minus nocet Regi qui furatur centum ducatos, quàm qui à paupere furatur  trientem, sed furari à paupere trientem, non  est peccatum mortale, ergo &c. Respondetur quòd grauitas nocumenti non est attendenda in furto ex eo quòd dominus patitur  damnum in sua persona, scilicet, in victu aut  vestitu: sed quia ipse dominus priuatur facultate quam habebat disponendi de re sua.  ¶ Vnde ad argumentum respondetur negando sequelam, quia plus patitur ipse Rex  in temporalibus, dum priuatur potestate disponendi de centum ducatis quam paupercula, quæ priuatur potestate disponendi de  triente. ¶ Secundo arguitur. Sequitur quòd  sit peccatum mortale furti, furari ab aliquo  artifice instrumentum artis suæ, licet sit parui pretij. Vt verbi gratia, à sartore acum. Patet sequela, quia plus nocumenti accipit,  quam si aliquis ab illo furaretur tres vel quatuor argenteos. Ad hoc argumentum & similia respondetur, quòd etiam si materia sit  leuissima secundum se: furtum poterit esse  peccatum mortale ex circunstantia: propterea, quòd proximus amittit lucrum occasione furti. Non autem erit peccatũ mortale intra speciem furti, quia proximus non  læditur directè in temporalibus per illud  furtum, nisi leuiter. Vnde neque ipse fur  condemnabitur pœna furti notabilis. Tenebitur tamen ad restitutionem de damno  dato & lucro cessante: quia peccauit contra  iustitiam impediendo lucrum proximi.  Vnde parum refert ad forum conscientiæ,  quòd dicamus illud furtum esse peccatum  mortale in ratione furti aut in ratione iniustitiæ. Eadem enim est grauitas peccati &   eadem restitutio.
  
 Tertiò arguitur contra idem documentum. Sequitur ex illo, quòd non peccat mortaliter ille qui à multis accipit quinquaginta    aureos, si à singulis accipiat vnum dipondium tantum: quales sunt caupones, qui per  fallaciam occultam plurimos defraudant in  paucis. Probatur sequela: quia isti nulli nocent notabiliter in temporalibus. Respondetur negando sequelā. Quia isti tales nocent  grauiter ipsi communitati, etiam si singulis  parum noceant. Cuius signum certum est,  quoniā ipsa communitas ægrè ferret ꝙ Rex  tale tributum imponeret etiam si singulis  parum detrimenti accederet.
  
 Quartò arguitur contra secundum documentum. Pater aliquis rationabiliter est  inuitus, quando filius accipit occultè quinquaginta aureos ad ludendum vel luxuriandum, ergo falsum est quod diximus, quòd  filius non peccat mortaliter accipiendo illam quantitatem à patre valde diuite. Respondetur, quòd pater in illo casu valde rationabiliter est inuitus respectu ludi vel luxuriæ: sed tamen non respectu rei familiaris. Eo quod cùm filius sit aliquid patris respectu illius nō est grauis materia: quę respectu alterius esset grauissima. Et ideo pater  in ordine ad filium non est rationabiliter inuitus valde: neque filius tenebitur ad aliquā   restitutionem sub peccato mortali, nisi forte fratribus suis cohæredibus notabiliter noceat. Sequitur ex dictis, quòd si scio proximum valde contristandum, ex eo quòd accipio ab illo rem leuem, erit peccatum mortale: sed non erit mortale furti: quia non noceo notabiliter in temporalibus. Sed erit cōtra charitatem & beneficentiam. Ex eisdem  documentis sequitur, quòd accipere res alienas quæ magno periculo sunt expositæ, vel  quæ paruo labore & industria nascuntur,  non erit peccatum mortale accipere in tanta quantitate quanta erat suffictens constituere peccatum mortale in alia materia, vel  in rebus, quæ non essent tanto periculo expositæ. Vt verbi gratia, non erit peccatum  mortale, accipere castaneas & nuces Syluestres in tanta quantitate quæ  æstimaretur  vno ducato in foro. At vero etiam si res sit  exposita periculo, sed tamen magno labore & industria nascitur: vt sunt vuæ  & fruges: non erit absque peccato mortali in  tanta quantitate accipere. Sed non erit  mortale accipere in maiori quantitate, dum    sunt in campo, quam si res illæ iam essent  domi collocatæ. Ex dictis sequitur etiam  quòd pueri aulici qui deseruiunt mensis diuitum, non peccant mortaliter, si deuorent  quæ de mensa tollunt aut fortè non peccant  nisi peccatum gulæ. Et ratio est, quoniam  domini, aut non sunt valde rationabiliter  inuoluntarij, aut nullo modo. Et etiam quia  tales res sunt valde expositæ periculo. Hoc  tamen intelligendum est, nisi fortè cibi integri qui de mensa tolluntur, sint decreti  pro stipendio Architriclini vel alterius officialis. Tunc enim est furtum huiusmodi acceptio, quia fit inuito officiali.
  
 DVbium est circa eadem documenta.  An materia furti quæ sufficit ad peccatum mortale, sufficiat vt iudex ecclesiasticus possit ferre sententiam excommunicationis, vt restituatur huiusmodi ablatum.  De hoc dubio habemus determinationem  Concilij Tridentini, Sessione 25. capit. 3. de  reformatione. Vbi dicitur quod excommunicationes pro rebus deperditis aut sublatis  non dentur, nisi pro re nō vulgari, & quòd  non ab alio dentur nisi à solo Episcopo. Vbi  aduertendum est, quòd si ex commissione  Episcopi dentur tales excommunicationes  à suo vicario, factum tenet: quia consilium  non dixit quòd si secus factum fuerit, totum sit irritum & inane: peccabit tamen  Episcopus contra mandatum Concilij, si  sine causa vrgenti committat huiusmodi excommunicationes suo vicario. Est autem  dubiũ, an episcopus peccet mortaliter dando tales excommunicationes pro rebus nō   magni momenti, & an factum teneat si illas  dederit. Respondetur quòd episcopus mortaliter peccat concedendo tales excommunicationes. Probatur, quoniam pro furto  vnius ducati, quod est peccatum mortale,  in foro seculari vix flagellaretur fur, ergo  peccatum est vt in foro ecclesiastico excōmunicetur. Probatur consequentia, quoniam excommunicatio est gladius spiritualis ad puniendum rebelles in re grauissima.  Item etiam, quia facit contra mandatũ Concilij in re graui.
  
 Secundo dico, quod si ferat excommunicationem in tali casu, valida est: tum quia  in Concilio dicitur, quod totum negotium    & examinatio causæ pro loco & tempore  & persona committitur arbitrio episcopus:   & ponitur in eius conscientia: & etiam quia  sententia pastoris licet iniusta timenda est,  vt habet commune proloquium. Tum denique, quia excommunicatio fertur contra  inobedientem & rebelles, quod est grauissimum peccatum, & non contra furtum  quodlibet: etiam si sit peccatum mortale.  Nam quanuis episcopus debeat examinare  & iudicare causam grauissimam, vt non de  facili inijciat laqueum animabus: tamen  postquam iam iudicauit, efficitur causa grauissima ratione inobedientiæ  & rebellionis.
  
 Circa solutionem ad tertium notandum  est, quòd cum D. Tho. ait quòd furādo res  minimas potest quis peccare mortaliter:  quia habet animum furandi & nocendi, nō   intelligatur quia habet animum furandi res  minimas vel nocẽdi in rebus minimis. Sed  absolutè habet animum furandi, aut nocendi absolutè. Furari autem res minimas non  est furtum simpliciter & absolutè, neq; nocere in rebus minimis est nocumẽtum simpliciter: quòd autem hæc sit mens D. Tho.  patet, ex eo quòd solo cogitatu poterat peccare mortaliter non inferendo aliquod nocumentum.