ARTICVLVS IIII.   ¶  Vtrùm iustitia sit in voluntate  sicut in subiecto.
  

 AD Quartum sic proceditur.{
         3. dist. 33. q. 6. ar. 4. quæstio. 3. virt. q. 1. arti. 5. co. finem. Et 5. Ethicor. lect. 1. co. 2.        
}   Videtur quòd iustitia non sit in voluntate  sicut in subiecto. Iustitia enim quādoq́ue veritas dicitur. Sed veritas  non est voluntatis, sed intellectus:  ergo iustitia non est in voluntate sicut in snbiecto.
  
 ¶ 2 Præterea. Iustitia est circa ea,  quæ sunt ad alterum. Sed ordinare aliquid ad alterum est rationis:  Iustitia ergo non est in voluntate  sicut in subiecto, sed magis in ratione.
  
 ¶ 3 Præterea. Iustitia non est virtus intellectualis, cùm non ordinetur ad cognitionem: vnde relinquitur quòd sit virtus moralis. Sed  subiectum virtutis moralis est rationale per participationem, quod    est irascibilis & concupiscibilis, vt  patet per †{
         Li. 1. cap. vlt. to. 5.        
}  Philosophum in. 1. Ethicorum. Ergo iustitia non est in voluntate sicut in subiecto, sed magis  in irascibili & concupiscibili.
  
 SED contra est, quod †{
         In dialogo de veritate, ca. 13.        
} Anselmus dicit, quòd iustitia est rectitudo voluntatis, propter se seruata.
  
 RESPONDEO dicendum,  quòd illa potentia est subiectum  virtutis, ad cuius potentiæ actum  rectificandum virtus ordinatur. Iustitia autem non ordinatur ad dirigendum aliquem actum cognoscitiuum. Non enim dicimur iusti ex hoc, quòd rectè aliquid cognoscimus: & ideo subiectum iustitiæ non est intellectus, vel ratio  quæ est potentia cognoscitiua: sed  quia iusti in hoc dicimur, quod aliquid rectè agimus, proximum autem principium actus est vis appetitiua, necesse est quòd iustitia sit  in aliqua vi appetitiua sicut in subiecto. Est autem duplex appetitus,  scilicet voluntas, quæ est in ratione, & appetitus sensitiuus consequens apprehensionem sensus, qui  diuiditur per irascibilem & concupiscibilem: vt in. 1. †{
         1. 1. quæstione. 81. artic. 2.        
} habitum  est. Reddere autem vnicuiq́; quod  suum est, non potest procedere ex  appetitu sensitiuo: quia apprehensio sensitiua nō se extendit ad hoc,  quòd considerare possit proportionem vnius ad alterum: sed hoc est  proprinm rationis. Vnde iustitia  non potest esse sicut in subiecto in  irascibili vel concupiscibili, sed solùm in voluntate. Et ideo †{
         Li. 5. Ethicor. c. 1. & 5. ad finẽ.        
} Philosophus diffinit iustitiam per actum    volũtatis, vt ex supra †{
         Art. 1. huius quæst.        
} dictis patet.
  
 AD primum ergo dicendum, ꝙ   quia voluntas est appetitus rationalis: ideo rectitudo rationis, quæ veritas dicitur, volũtati impressa, propter propinquitatem ad rationem,  nomen retinet veritatis. Et inde est  quod quandoq́; iustitia veritas vocatur.
  
 AD secundum dicẽdum, quòd  voluntas fertur in suum obiectum  consequenter ad apprehensionem  rationis. Et ideo quia ratio ordinat  in alterum, voluntas potest velle aliquid in ordine ad alterũ: quod pertinet ad iustitiam.
  
 AD tertium dicendum, quòd  rationale per participationem non  solùm est irascibile & concupiscibile, sed omnino appetitiuum, vt  dicitur in. 1.  †{
         Lib. 1. ca. vlti. to. 5.        
}  Ethicorum: quia omnis appetitus obedit rationi. Sub  appetitiuo autem comprehẽditur voluntas: & ideo voluntas potest  esse subiectum virtutis moralis.

  

 SVMMA ARTICVLI.
  
 COnclusio est iustitia solum est in voluntate tanquam in subiecto.

  
 COMMENTARIVS.
  
 DVbitatur circa cōclusionem D. Thomæ, an sit vera. Arguitur primo pro  parte negatiua. Iudicium est actus iustitiæ,  vt docet D. Tho. infra quæst. 60.  & tamen  est actio intellectus, ergo habitus iustitiæ   non est in voluntate: vel saltim non solum  est in voluntate. Probatur consequentia.  Quoniam habitus & actus debent esse in  eodem subiecto.
  
 Secũdo arguitur. Operatio exterior, qualis est solutio debiti, est actio iustitiæ, &   tamen est subiectiuè in potentia executiua,  ergo iustitia non solum est in voluntate.
  
 Argumentum est Caietaui in hoc loco     contra illam præmissam Diui Thomæ, ꝙ   principiũ  proximũ actus est vis appetitiua.
  
 Tertiò arguitur. Voluntas ex natura sua  determinata est ad bonum secundum rationem prosequendũ: propter ea enim dicitur appetitus rationalis, ergo non indiget  habitu iustitiæ superaddito. Probatur consequentia, quia habitus ponuntur ad determinandam potentiam. Confirmatur primo, quia propterea voluntas non indiget  habitu temperantiæ  & fortitudinis, quia ex  natura sua determinata est ad volendum  obiectum harum virtutum tanquam proprium bonum, sed ponuntur istæ virtutes  in appetitu sensitiuo, vbi est difficultas propter emergentes passiones inordinatas, ergo voluntas non indiget habitu iustitiæ: siquidem est determinata tanquam ad proprium bonum ad bonum rationis. Confirmatur secundo à simili: propterea enim materia prima æqualiter se habet secundum se  ad omnes formas, quia ex natura sua habet immediatum, & intrinsecum ordinem ad formam substantialem: sed voluntas cùm sit appetitus rationalis ex natura sua  habet immediatum ordinem ad bonum rationis, ergo sicut non indiget habitu temperantiæ ad volendum obiectum temperantiæ, non indigebit habitu iustitiæ ad volendum obiectum iustitiæ. Vtrunque enim  est bonum rationis.
  
 In hac difficultate dissoluenda, nemo negat conclusionem Diui Thomæ quam cōfirmat definitio iustitiæ assignata à  Iuriscōsultis. Vt in articulo primo satis dictum est.  Est etiam sententia Aristot. libr. 5. Ethicorũ   capit. 1. Diui Anselmi in Dialogo de verita.  capit. 15. quam conclusionem ex Philosopho demōstrat D. Tho. 1. 2. quæst. 56. arti.  6.  Neq; enim est præsentis loci ad vnguem  distinguere differentiam inter iustitiam &   alias virtutes ex parte subiecti. Quapropter  ad argumenta proposita breuiter respondendum est.
  
 Ad primum respondetur. Quòd omnes  actus, qui versantur ex natura sua circa formale obiectum alicuius virtutis, dicuntur  actus proprij & eliciti ab illa virtute vbicũq;   resideat illa & illi. Ita dicimus cōfessionem   fidei exteriorem esse actum fidei proprium    & elicitum ab illa: vt explicatum est supra  in quæst. 3. artic. 1. Similiter oratio ad ipsum  Deum est in intellectu, & tamen dicitur actus elicitus à virtute religionis quæ est in  voluntate. Similiter admonitio fraterna,  quanuis sit actus intellectualis est tamen elicitus à misericordia quæ est in voluntate.  Ad eundem igitur modum non est mirum  quòd iudicium sit actus elicitus à iustitia  quæ est in voluntate quanuis illud sit in intellectu. Quoniam ex natura sua iudicium  ordinatur ad finem proprium ipsius iustitiæ. Caietanus autem super hunc articulum   tenet operationes exteriores iustitiæ  nō esse  elicitas ab ipsa iustitia. Idem videtur sentire  de iudicio, ꝙ non sit actus elicitus à iustitia.
  
 Nobis tamen iuxta doctrinam D. Tho.  non videtur necessariũ quod omnis actus  qui dicitur proprius alicuius virtutis, sit in  eadem potentia cum virtute. Sed sufficit, ꝙ   secundum se ordinetur ad finem virtutis.  Nam propterea D. Tho. vbi supra quæst. 3.   asseruit confessionem exteriorem fidei esse  actum proprium fidei. Et non loquitur solum de actu imperato, alias enim sequeretur quòd actus temperantiæ diceretur actus  proprius charitatis, siquidem imperatur ab  illa. Aliquid ergo specialius est in confessione exteriori fidei ad hoc, ꝙ dicatur actus  proprius ipsius fidei. Videlicet, quòd pertinet ad perfectionem & integritatem actus  fidei, quæ est in hominibus: vt protestatio  fidei sit non solùm in intellectu, sed etiam  in confessione exteriori. Et per hoc patet  ad secundum argumentum. Dicimus enim  quòd operatio exterior iustitiæ, qualis est  solutio debiti, est actus elicitus ab ipsa virtute iustitiæ. Quòd autem D. Tho. ait in primo articulo, quòd illa potentia est subiectũ   virtutis, à cuius potentiæ actu rectificantur  virtutes: intelligendum est de actu principali & primario ipsius virtutis, non autem de  alijs actibus secundarijs, qui tantum ex natura sua ordinantur ad propriũ finem virtutis.
  
 Ad tertium iam diximus, quòd non est  præsentis loci omnino distinguere: qua ratione temperantia & fortitudo differant à   iustitia ex parte subiecti. Nunc autem breuiter respondetur, quòd voluntas non est  determinata ex natura sua ad quodlibet bonum rationis, nisi sit propriũ. Dicitur enim  amabile quidem bonum: vnicuique autem  proprium. Propterea igitur indiget voluntas speciali habitu determinante ipsam, vt  promptè  & delectabiliter operetur bonum  rationis quod est ad alterũ. At vero ad temperantiæ  & fortitudinis bonum agendum  tota difficultas est in appetitu sensitiuo. Et  idcirco in illo solum ponuntur istæ duæ virtutes, fortitudo & temperantia. Ad primam  confirmationem negatur minor. Imo volũtas ex natura sua ad bonum rationis, quod  est ad alterum non est determinata. Ad secundam respondetur, quòd potius illud simile potest fauere nobis: quia quanuis materia prima sit ex natura sua determinata ad  formam substātialem vt sic: non est tamen  determinata ad quamlibet formam specificam & indiuidualem: sed necesse est, quòd  determinetur ab agente mediantibus dispositionibus materialibus. Sic etiam voluntas  est determinata ex natura sua ad bonum rationis in communi: verum vel apparens bonum: & tamen ad bonum proprium non  ponimus aliquas dispositiones & habitus  determinantes: sed sufficit quòd respectu  proprij boni & veri secundum rationem auferatur difficultas quæ est in appetitu sensitiuo, vt statim voluntas inueniat se facilem  & promptam ad operationes temperantiæ   & fortitudinis. Ad operationes verò iustitiæ necesse habet determinari per habitum,  vt promptè  & delectabiliter operetur, sicut  oportet.