SVMMA ARTICVLI.
  
 PRima conclusio. Duobus modis potest  contingere, quòd aliquis faciat iniustum, & non sit iniustus secundum quòd  iniustus dicitur ab habitu iniustitiæ. Primo  quidem si faciat iniustum præter intentionem.
  
 Secundo si faciat iniustum ex aliqua passione.
  
 Secunda conclusio. Facere iniustum ex  intentione & electione est proprium iniusti secundum quod iniustus dicitur ab habitu iniustitiæ.

  
  COMMENTARIVS.
  
 DVbitatur in hoc articulo circa istas  conclusiones  Divi  Thomae. Videntur enim  falsæ. Primo quidem, quoniam actio iniuriosa furti facta ex passione formaliter est  actus iniustitiæ, ergo facit hominem iniustum formaliter. Quemadmodum etiam  qui fornicatur in loco sacro, quanuis fornicetur ex passione, & nollet cum muliere  esse ibi, nihilominus facit formaliter sacrilegium, & ipse est sacrilegus, ergo impertinens est quòd aliquis peccet ex passione, ad  hoc, quòd non sit formaliter vitium talis  speciei.
  
 Secundo arguitur. Omnis actus iniquus  siue ex ignorantia siue ex passione siue ex intentione, contrariatur iustitiæ  & corrumpit  illam, ergo poterit generare habitum contrarium iniustitiæ si sæpius multiplicetur.
  
 Tertio arguitur. Omnis actio iniuriosa  siue ex ignorantia siue ex passione siue ex  intentione fiat, si peccatum mortale est auertit hominem à Deo, & corrumpit omnes  virtutes infusas, imo etiam auertit hominem   à Deo vt authore naturæ, & manet omnino  miser, ergo ille est iniustus.
  
 Denique arguitur. Si doctrina Diui Thomæ vera est, sequitur quòd habeat verum  in alijs vitijs contrarijs alijs virtutibus moralibus: Consequens tamen est falsum, ergo, &c.  Probatur sequela, quoniam rationes Diui  Thomæ in articulo æqualiter procedunt de  omnibus vitijs. Minor autem probatur ex  doctrina Divi  Thomae in solutione ad tertium.  Vbi docet, differentiam inter iniustitiam  & alia  vitia: sicut est differentia inter iustitiam &   alias virtutes secundum comparationem ad  obiectum. In oppositum tamen est doctrina Arist. lib. 5. Ethic. capit. 8. quam explicat  Diuus Thomas in art.
  
 PRO decisione difficultatis sit prima conclusio. Rectè  & verè  Aristoteles  & morales  philosophi illum sequuti attribuunt soli actioni iniustitiæ ex intentione & electione  factæ, vt sit propria hominis iniusti faciatque   iniustum.
  
 Pro intelligentia huius conclusionis. Notandum est, quòd in duplici sensu potest verificari & probari. Vno modo, vt iniustus  accipiatur pro homine iniusto secundum habitum iniustitiæ. Alio modo vt proprium accipiatur pro eo quod alicui conuenit primo &   per se & maximè formaliter. Probatur ergo  conclusio in priori sensu: quoniam quanuis sit  verum, quod attenta facultate liberi arbitrij possit  aliquis homo prorumpere prima vice in  actum iniustitiæ ex electione & intentione  factum: tamen moraliter loquendo hoc non   contingit. Nemo enim repente fit summus  neque in virtute neque in vitio. Est igitur argumentum. Actus iniustitiæ ex electione &   intentione, est summus actus in illo genere  actus & vitij, ergo qui illum exercet habet  habitum iniustitiæ. Et confirmatur, quoniam sicut virtus est dispositio perfecti ad optimum:  ita vitium, vt dicitur 7. Physicor. est dispositio imperfecti ad pessimum. Sed hæc dispositio non acquiritur quolibet actu imperfecto, sed necesse est per incrementa procedere siue in bono siue in malo, ergo qui iam  peccat ex intentione & electione circa tale  obiectum habituatus est respectu illius.
  
 Deinde probatur conclusio in alio sensu.  Iniustum non ex intentione & electione volitum, quamuis sit præuisum & cognitum: non   est per se primo volitum licet possit dici,  per se secundò volitum. Similiter iniustum  ex ignorantia & passione volitum non est per  se & directè  volitum, sed indirectè vel interpretatiuè, ergo sola actio iniusta ex intentione & electione habet quod sit propria primo & per se hominis iniusti. Reliquæ vero  actiones etiam iniustæ non habent hoc primò  & per se & formaliter, sed per se secundò, vel indirectè vel per accidens & interpretatiuè. Antecedens probatur, quoniam in  moralibus finis expressè intentus specificat  actum formalissimè: sicut in numeris vltima vnitas superueniens dat speciem numero, ergo actus iniustitiæ exercitus ex intentione & electione talis finis, est proprius &   formalissimus iniustitiæ habitus.
  
 Secunda conclusio. Doctrina Divi  Thomae  etiam   habet verum in vniuersis vitijs, vt rationes  factæ probant: sed quoniam alia vitia præter  iniustitiam, versantur circa passiones, visum  est aliquibus quod illa operatio in alijs vitijs dicatur fieri ex passione, quæ fit ex passione  circa aliam materiam, non circa propriam illius vitij. Quoniam aliâs omnis actio vitiosa    esset ex passione in illis vitijs. Nobis tamen  non placet hæc intelligentia. Est enim differentia inter incontinentem &  intemperatum.  Quod quanuis vterque se exerceat circa passiones  non moderando illas: tamen incontinens dicitur peccare ex passione: intemperatus autem ex habitu & electione. Ratio est huius  differentiæ, quoniam ille dicitur peccare ex  passione, qui præuenitur ab aliqua passione  ab eaque irritatur, quæ non est sibi voluntaria vel non omnino voluntaria. At vero quando   aliquis iam habet habitum intemperantiæ,  iam ipsæ passiones voluntariæ sunt, &  aliquando imo & sæpè  voluntarie  incitatur  atque irritatur.  Atque hoc pacto etiam in materia intemperantiæ   inuenietur aliquis qui non peccet ex passione, sed ex habitu & intentione & electione.
  
 Ad argumenta in oppositum respondetur.  Ad primum  quod actio iniustitiæ facta ex passione à sciente & vidente quod est iniustitiæ actio,  magis accedit ad formalitatem vitij iniustitiæ, quam ea quæ sit ex ignorantia. Vtraque tamen non est per se primò actio iniustitiæ sed  per accidens intenta vel per se secundò.
  
 Ad secundum  respondetur, solam  actionem quæ   fit per se primo ex intentione  & electione contrariari  per se primo virtuti iustitiæ: & præsupponit moraliter loquendo  habitum iniustitiæ.
  
 Ad tertium respondetur, quod non solum apud  Theologos, sed etiam apud philosophos morales verum est quod vnicus actus iniustitiæ, qui  est peccatum mortale, corrumpit omnes infusas  virtutes. Sed tamen ex virtutibus acquisitis  semper manet quædam habitualis dispositio  virtutis ad bonum: neque statim vnico actu  generatur habitus vitij.
  
 Ad quartum, ex doctrina Divi  Thomae  respondetur, quod potius inde colligitur nostra secunda  conclusio. Quanuis aliqualis differentia assignetur à  Divo  Thoma inter iustitiam & alias virtutes: & consequenter inter actionem iniustitiæ  & actionem aliorum vitiorum.