SVMMA ARTICVLI.
  
 COnclusio est affirmatiua. Et ratio est,  quia aliàs fit iniuria proximo, dum  contemnitur absque causa cogente.

  
 COMMENTARIVS.
  
 DVbitatur circa istum articulum, Vtrùm  in dubijs teneamur ex præcepto declinare positiuè in meliorem partem.
  
 Arguitur primò pro parte negatiua, dum  in sacris literis prohibemur, ne proximum  contemnamus: solum dicitur: Nolite iudicare, & non iudicabimini, Nolite condemnare & non condemnabimini. Tu quis es  qui iudicas alienum seruum. At vero qui  iudicat taliter quòd non declinat in alteram partem, sed est dubius, non iudicat  alienum seruum, ergo non facit contra præceptum.
  
 Secundò. Nemo tenetur extra necessitatis articulum impendere honorem vel aliquod beneficium proximo: sed in casu dubio declinare in meliorem partem est impendere honorem proximo positiuè, ergo  ad hoc non tenemur in omni re dubia: sed  sufficiet quòd nos habeamus negatiuè vel  quòd suspendamus iudicium.
  
 Tertiò. Si in re dubia esset peccatum suspendere assensum & iudicium: sequeretur  quod in materia graui semper esset peccatum mortale, siquidem est peccatum iniustitiæ   quod ex genere suo est mortale. Consequens   tamen videtur falsum, & contra iudicium  Diui Thomæ in articulo. 3. vbi ait, quòd  quando ex leuibus indicijs de bonitate alicuius incipit homo dubitare, est veniale  & leue peccatum. De hac difficultate sunt  duæ opiniones. Altera Caietani in hoc articulo asserentis, nunquam esse peccatum suspendere intellectum: & habere nos negatiue erga bonitatem vel malitiam proximi in  rebus dubijs. Altera est Magistri Soto lib. 3.  de iustitia, quæst. 4. art. 4. vbi ait, quòd non  solum tenemur non malè iudicare de proximo: sed etiam tenemur de illo bonam positiuè habere opinionem in dubijs. Et ita intelligit Diuus Thomas in hoc artic. 4. Inter has duas sententias magis nobis placet  quædam media: quæ sequentibus conclusionibus explicatur.
  
 Prima conclusio. Regula illa celebris, dubia sunt in meliorem partem interpretanda, duplicem sensum potest habere. Alterum   merè negatiuum, hoc est nemo in casu dubio debet in peiorem partem declinare. Quem   sensum insinuat Diuus  Thomas in hoc articulo.  Quoniam tunc fit iniuria proximo si declinemus in peiorem partem. Si autem omnino suspendimus iudicium, non infertur nocumentum proximo. Alterum potest habere sensum, facta suppositione, videlicet, quod   aliquis rem dubiam velit interpretari in meliorem partem in fauorem proximi. Ista  conclusio videtur certa: & colligitur ex regula. 11. de regulis iuris in 6. Vbi dicitur,  cum iura partium sunt obscura: reo potiùs  fauendum est quam actori. Sed habet rei locum ille de quo infertur iudicium dubium,  an sit bonus vel malus, ergo illi fauendum est  similiter est regula. 65. ibi eodem. In pari delicto & causa, melior est conditio possidentis. At vero in rebus dubijs proximus est  possidens honorem suum & bonam famam,  ergo si volumus iudicare: tenemur in eius  fauorem declinare.
  
 Secunda conclusio. Absolutè  & per se loquendo in casu dubio, nemo tenetur rem  dubiam in meliorem partem positiuè interpretari. Neque est aliquod peccatum in  tali casu suspendere actum iudicij. Probatur primo argumentis factis in principio  dubij. Deinde quia in tali casu obiectum intellectus est verè dubium secundùm rectam rationem: ergo intellectus suspendens  iudicium secundùm rectam rationem se se  habet. Quemadmodum in speculatiuis: si  quæratur, Vtrùm astra sint paria vel imparia, recte suspenditur iudicium, propter dubietatem obiecti: ergo similiter contingit in  practicis dubijs.
  
 Tertia conclusio. Quando indicia sunt  leuia ad dubitandum potest interdum esse  peccatum mortale dubitare de bonitate proximi per iudicium expressum positiuè vel  interpretatiuè. Verbi  gratia, dubitat aliquis ex leuibus indicijs; Vtrùm Petrus commiserit  crimen hæresis, aut peccauerit contra naturam. Tunc peccat mortaliter. Probatur  hoc. Quia multo magis contemnit proximum qui ita dubitat, quàm qui leuiora peccata mortalia suspicatur vel temerè iudicat.  Sed iste peccat mortaliter, vt supra dictum  est, ergo multò magis ille. Confirmatur.  Quia nemo est qui non velit potius, quod  alius de se temerè iudicet commisisse simplicem fornicationem: quàm quod dubitet se commisisse peccatum hæresis aut contra naturam. Hæc videtur nobis moralis demonstratio. Diximus per iudicium positiuum expressè vel interpretatiuè: quoniam  si homo merè negatiuè se habeat, non peccat mortaliter suspendendo iudicium: nisi  quando tenetur proferre illud. Et tunc profectò non se habet merè negatiuè, sed priuatiuè: & vult interpretatiuè iudicare rem  esse dubiam, & hoc sufficit, vt aliquis peccet mortaliter in illa hæsitatione: an proximus sit hæreticus. Sed obijciet aliquis:  quòd in illo casu non tenetur aliquis proferre iudicium in meliorem partem, ergo  si suspendit illud: non peccat mortaliter,  siquidem se se habet merè negatiuè. Respondetur, quòd est valde probabilis sententia in tali casu, quòd tenetur homo interpretari illud dubium in meliorem partem. Et ratio est, quia tunc proximus quando leuia sunt indicia, est velut in extrema necessitate constitutus: ergo teneor illi  succurrere excusando illum apud me ipsum. Quemadmodum teneor excusare illum apud infamatorem ex leuibus indicijs.  Et confirmatur. Quoniam in illo euentu,    eo ipso quod homo dissimulat proferre iudicium, relinquit rem tanquam verè dubiam, & interpretatiuè consentit in hac propositione, dubium est, an ille sit hæreticus.  Quæ assertio est valdè iniuriosa.
  
 Quarta conclusio. In omnibus peccatis  mortalibus dubitare positiuè iudicando, rem   dubiam esse, an proximus illud peccatum  commiserit, idq́ue ex leuibus indicijs, est  peccatum mortale per se loquendo. Probatur. Qui hoc modo dubitat contemnit proximum in re grauissima, qualis est peccatum mortale quod efficit hominem infamem apud Deum, & illi inimicum, ergo  per se loquendo talis dubitatio peccatum  mortale est: quoniam maximum nocumentum infert homini in suo honore. Diximus  autem per se loquendo peccatum mortale  esse ita dubitare: hoc est ex parte obiecti. At  vero ex circunstantia subiecti &  personæ de  qua iudicatur, continget esse peccatum veniale taliter iudicare: imo etiam temerè iudicare, continget esse peccatum veniale.  Verbi  gratia, est aliquis adolescens, qui gloriatur  de amore mulierum, non erit peccatum mortale de huiusmodi persona ex leuibus indicijs dubitare seu iudicare, quod ille sit fornicator. Ratio est, quia ille in tali casu non patitur detrimentum in suo honore: quem ipse  prodigit. Et hæc est potissima regula obseruanda in huiusmodi suspicionibus & iudicijs temerarijs & dubitationibus. Imo & in  murmurationibus & detractionibus est obseruanda ista regula ad iudicandum quando est peccatum mortale. Videlicet, quod  attendamus ad nocumentum quod patitur  proximus in suo honore. Etenim quanuis  sit grauissimum delictum de quo agitur, si  tamen ex circunstantia personæ, cui tale crimen obijcitur, vel ex circunstantia personæ   cum qua agitur de tali crimine: non patitur  proximus detrimentum in honore: tunc non   erit peccatum mortale: sed tantum peccatum veniale.
  
 AD argumenta in oppositum respondetur. Ad primum, quod eodem præcepto solet prohiberi grauissimum peccatum   & alia peccata minus grauia & minus nota.  Verbi  gratia, in illo præcepto. Non occides, prohibetur omnis percussio proximi etiam non    occisiua. Imo & prohibentur affectus iræ.  Sic etiam in illo præcepto non licet iudicare:  prohibetur etiam suspicio & dubitatio iniuriosa erga proximum.
  
 Ad secundum respondetur, quòd vt diximus in explicatione tertiæ  conclusionis, proximus est in illo casu in extrema necessitate  constitutus: & tenetur homo tunc succurrere illi. Cæterum quod obijcitur, quod non teneor cum periculo errandi in intellectu interpretari verè dubia in meliorem partem:  optime dissoluitur ex doctrina D. Thomæ,  quoniam cognitio singularium in speculatiuis non pertinet ad perfectionem humani  intellectus: propterea nulla virtus est in intellectu ad cognitionem speculatiuam singularium. At verò in practicis cognitio singularium perfectio est intellectus, & ideo  secundùm prudentiam declinat homo in  dubijs practicis in meliorem partem propter  periculum  maximum nocendi proximo, si voluntarie dubitet, maximè in leuibus indicijs.
  
 Ad tertium respondetur, quod iam diximus  esse peccatum mortale aliquando suspendere assensum in rebus grauibus: quando ex leuibus indicijs offertur dubium: in quo ipse  proximus notabiliter læditur in honore.  Tunc enim ostendimus quòd non se habet  homo purè negatiuè.