ARTICVLVS VI.   ¶  Vtrùm iudicium per vsurpationem reddatur peruersum.
  

 AD Sextum sic proceditur.{
         Supra art. 2. corp. & infr. q. 67. artic. 1. Et 4. dist. 17. q. 3. art. 3. q. 4. Et di. 48. q. 1. arti. 1. cor.        
} Videtur quod iudicium  per vsurpationem non reddatur peruersum. Iustitia enim est  rectitudo quædam in agendis, Sed  nihil deperit veritati à quocunque  dicatur, sed à  quocunque est accipienda, Ergo etiam nihil deperit iustitiæ,    à  quocunque iustum determinetur,  quod pertinet ad rationem iudicij.
  
 ¶ 2 Præterea. Peccata punire ad  iudicium pertinet. Sed aliqui laudabiliter leguntur peccata punisse,  qui tamen auctoritatem non habebant super illos quos puniebant: sicut Moyses occidendo  Ægyptium,  vt habetur Exod. 2.  & Phinees filius  Eleazari, Zambri filium Salumi: vt  legitur Nume. 25.  & reputatum est  ei ad iustitiam: vt dicitur in Psalm.  105. Ergo vsurpatio iudicij non pertinet ad iniustitiam.
  
 ¶ 3 Præterea. Potestas spiritualis distinguitur à  temporali. Sed quandoque prælati, habentes spiritualem   potestatem, intromittunt se de his  quæ pertinent ad secularem potestatem. Ergo vsurpatum iudicium  non est illicitum.
  
 ¶ 4 Præterea. Sicut ad rectè  iudicandum requiritur auctoritas: ita  etiam & iustitia iudicantis & scientia, vt ex supradictis †{
         Artic. 2.        
} patet. Sed non   dicitur iudicium esse iniustum, si aliquis iudicet, non habens habitum iustitiæ, vel non habens scientiam iuris. Ergo etiam neque iudicium vsurpatum, quod fit per defectum auctoritatis, semper erit iniustum.
  
 SED  contra est, quod dicitur Roman. 14.  "Tu quis es, qui iudicas alienum seruum?"
  
 RESPONDEO dicendum,  quòd cùm iudicium sit ferendum  secundum leges scriptas, vt dictum  †{
         Art præt.        
} est,  ille, qui iudicium fert, legis dictum  quodammodo interpretatur, applicando ipsum ad particulare negotium. Cùm autem eiusdem auctoritatis sit legem interpretari, & legem condere, sicut lex condi non  potest nisi publica auctoritate, ita  nec iudicium ferri potest nisi publica auctoritate: quæ quidem se extendit ad eos qui communitati subduntur. Et ideo sicut iniustum esset,  vt aliquis constringeret alium ad  legem seruandam, quæ non esset  publica auctoritate sancita: ita etiam   iniustum est, si quis compellat aliquem ferre iudicium, quod publica autoritate non fertur.
  
 AD primum ergo dicendum, quod   pronuntiatio veritatis non importat compulsionem ad hoc, quòd suscipiatur: sed liberum est vnicuique   eam recipere, vel non recipere, prout vult. Sed iudicium importat quandam impulsionem. Et ideo iniustum   est, quod aliquis iudicetur ab eo qui publicam auctoritatem non habet.
  
 AD secundum dicendum, quòd  Moyses videtur Ægyptium occidisse, quasi ex inspiratione diuina  auctoritatem adeptus: vt videtur  per hoc quod dicitur Actuum 7.  quod   percusso Ægyptio æstimabat Moyses intelligere fratres suos, quoniam   Dominus per manum ipsius daret  salutem Israel. Vel potest dici quòd  Moyses occidit Ægyptium defendendo eum qui iniuriam patiebatur, cum moderamine inculpatæ   tutelæ. Vnde Ambrosius dicit in libro  †{
         Libr. 1. ca. 36. in princip. tom. 1.        
}  de Offic. quòd qui non repellit iniuriam à socio cùm potest, tam  est in vitio, quàm ille qui facit. Et inducit exemplum Moysi. Vel potest  dici sicut dicit †{
         Lib. 2. c. 2. to. 4. & libro. 22. contra Faustum capit. 70. tom. 6.        
}  August. in quæstionibus Exod.  quod sicut terra, ante    vtilia semina, herbarum inutilium  fertilitate laudatur: sic illud Moysi  factum, vitiosum quidem fuit: sed magnæ fertilitatis signum gerebat, inquantum scilicet erat signum virtutis eius, qua populum liberaturus  erat. De Phinees autem dicendum  est, quod ex inspiratione diuina, zelo  Dei commotus, hoc fecit, Vel quia  licet nondum esset summus Sacerdos, erat tamen filius summi Sacerdotis: & ad eum hoc iudicium  pertinebat, sicut & ad alios iudices,  quibus hoc erat præceptum.
  
 AD tertium dicendum, quod potestas secularis subditur spirituali, sicut corpus animæ. Et ideo non est  vsurpatum iudicium, si spiritualis  prælatus se intromittat de temporalibus, quantum ad ea, in quibus subditur ei secularis potestas, vel quæ   ei à seculari potestate relinquuntur.
  
 AD quartum dicendum, quòd  habitus scientiæ  & iustitiæ sunt perfectiones singularis personæ. Et ideo  per eorum defectum non dicitur  vsurpatum iudicium: sicut per defectum publicæ auctoritatis, ex qua  iudicium vim coactiuam habet.

  

 SVMMA ARTICVLI.
  
 COnclusio est affirmatiua. Ratio est,  quia iudicium est quædam interpretatio legis applicando illam ad particulare negotium: sed eiusdem est legem condere &   interpretari: ergo iudicium per vsurpationem   redditur peruersum. Probatur consequentia,  quia vsurpatio iudicij nihil aliud est quàm  exercere iudicium sine autoritate publica  per quam leges conduntur.

  
 COMMENTARIVS.
  
 IN hoc articulo Diuus  Thomas intendit explicare secundam conditionem iusti iudicij ex    illis tribus quas ponit in arti. 2. quæ quidem  conditio est, vt qui iudicat habeat iurisdictionem ex publica authoritate. Est autem argumentum contra rationem conclusionis Diui Thomæ, quoniam iuris periti & Theologi sæpè numero interpretantur leges etiam   in casibus singularibus quomodo in illis obligent vel non obligent. Ergo non est eiusdem  authoritatis legem interpretari, & condere  legem. Patet consequentia. Quoniam prædicti non habent autoritatem condendi legem. Et confirmatur: quoniam iudices inferiores iudicant & legem ipsam in particulari negotio hic & nunc interpretantur & applicant. Ergo non est eiusdem rationis interpretari & condere legem.
  
 Ad primum argumentum respondetur  ex mente Diui Thomae in solutione ad primum,  quod interpretari legem dupliciter potest fieri. Vno modo speculatiuè etiam in casu particulari: quod quidem fit per simplicem assertionem eius quod rectum est & fieri debet.  Alio modo practicè, ab illo qui habet virtutem compulsiuam, vt ita fiat quod rectum  est. Ratio Diui  Thomae intelligitur de interpretatione respondetur, secundo modo. Ad confirmationem quod autoritas iudicis particularis  inferioris & autoritas iudicis supremi non  reputantur duæ autoritates, sed vna participata  in ministro inferiori: vt exequatur voluntatem legislatoris. Et ita ad autoritatem inferioris secundum quod illa est in Principe pertinet condere legem, in cuius virtute inferior interpretatur & applicat illam.
  
 DVbitatur autem primo circa conclusionem. Vtrùm solum iudicium publicum iudicis non habentis veram iurisdictionem, sedentis tamen pro tribunali, dicatur iudicium vsurpatum: an vero etiam iudicium priuatum cuiuslibet hominis qui iudicat proximum, possit dici vsurpatum  iudicium?
  
 Primò arguitur. Et probatur quòd solum   iudicium publicum tantum. Quoniam ratio Diui Thomæ in isto articulo solum procedit de publico. Ait enim quod interpretari sicut condere legem pertinet ad publicam  autoritatem propter cuius defectum iudicium redditur peruersum. Et confirmatur  ex eo quod inquit, iniustum esse restringere aliquem ad sustinendum iudicium, quod    non fertur autoritate publica. Idipsum videtur colligi ex solutione ad primum.
  
 Secundò arguitur. Qui iudicat priuatum   iudicium in sua mente, nullius vsurpat autoritatem: sed iudicium vsurpatum dicitur  propterea quòd aliquis se intromittit in aliena iurisdictione. Ergo priuatum iudicium  impropriè dicitur vsurpatum: sed tantum  dicitur temerarium.
  
 Tertiò. Quando homo ex sufficientibus  indicijs iudicat peccatum proximi, suspicatur vel dubitat, etiam si non habeat autoritatem præsidentis, non dicitur vsurpare iudicium: alias peccaret iudicando, ergo iudicium   priuatum non est vsurpatum. Sed in oppositum est: quoniam vt dictum est art. 2. ad iustum iudicium requiruntur tria: quorum  vnum est authoritas præsidentis.
  
 Ad hoc dubium respondetur & sit prima conclusio. Quicunque iudicat priuatum   iudicium temerarium vel suspicatur vel dubitat ex leuibus indicijs, vsurpat iudicium  Dei & authoritatem illius: qui solus habet  iudicare de occultis. Probatur testimonijs  sacræ Scripturæ. Nam ad Romanos 14. intendens Apostolus temeraria iudicia prohibere, reddit talem  rationem. Deus illum assumpsit, scilicet proximum, quem tu iudicas: assumpsit sibi iudicandum. Et iterum quis es tu  qui iudicas alienum seruum? domino suo stat  aut cadit. Item Diuus  Iacobus in sua Canonica  cap. 4.  prohibens iudicia temeraria, dicit: "qui  iudicat fratrem constituit se iudicem legis:"   Vnus enim est legislator & iudex, qui potest perdere & liberare. Secundo probatur  ratione, quoniam solus Deus est iudex cordis & rerum occultarum. Iuxta illud 1. Regum 17.  "Homo videt quæ apparent: Deus  autem intuetur cor." Ergo qui ex leuibus indicijs & coniecturis iudicat proximum, vsurpat diuinam authoritatem.
  
 Secunda conclusio. Nihilominus negare  non possumus quin sit manifestior & perfectior ratio vsurpationis in iudicijs publicis,  quam in priuatis. Hanc conclusionem probant argumenta facta in principio. Nam in  iudicijs publicis cogitur ille qui iudicat ad  sustinendum iudicium: non autem in iudiciis particularibus priuatis. Deinde probatur. Quoniam in iudicijs priuatis, solùm    vsurpat homo diuinam autoritatem: at  in publicis & diuinam & humanam. Et denique in iudicijs priuatis semper est coniuncta secunda conditio cum tertia: ac proinde quotiescunque deficit secunda conditio, statim deficit tertia & posita tertia ponitur secunda. At vero in publicis iudicijs,  etiam si non deficiat tertia, siquidem iudex  procedit secundum allegata & probata: nihilominus erit iudicium vsurpatum: quoniam ille non habet autoritatem à republica. Propterea Diuus Thomas in hoc articul. 6. posuit exemplum vsurpati iudicij, in  publico tribunali: quanuis in citatis Apostoli & Iacobi testimonijs colligatur, quòd in  iudicijs priuatis sit quædam vsurpatio diuinæ autoritatis. Quin etiam ipsa ratio Diui  Thomæ etiam concludit, quòd in iudicijs  priuatis possit esse huiusmodi vsurpatio: si  quidem ille qui habet sufficientia indicia ad  taliter iudicandum de proximo, autoritatem habet ab ipso Deo eo ipso quod dedit  illi rationalem discursum. Et propterea non  vsurpat iudicium Dei. Cæterùm ille qui non   habet sufficientia indicia, non habet autoritatem  à Deo: qui solus est occultorum iudex.  Et per hoc patet ad argumenta in oppositum.  DVbitatur secundo. Vtrùm publicum  iudicium tyranni Principis obliget  in conscientia si procedit secundum allegata & probata, & secundum leges iustas. Verbi gratia. Si Turca, qui in suo regno detinet  aliquam Christianam rempublicam vi armorum oppressam, habeat autoritatem  ad componendas lites Christianorum: ita  vt ipsi teneantur in foro conscientiæ parere  huiusmodi sententijs.
  
 Pro parte negatiua videtur esse doctrina  Diui Thomæ in hoc articulo, & ratio conclusionis, &  tota Theologorum schola in  4. distinct. 17. Deinde confirmatur ex decretis Pontificum asserentium, nullam esse  sententiam à iudice non legitimo: vt dicitur  in cap. at si clerici. de iudicijs.  & in multis alijs similibus. &  in cap. sententia. 11. quæst.  3. Vbi non asseritur quamlibet sententiam  esse timendam: sed Pastoris & prælati. Idipsum habetur ex decretis Imperatorum: vt  in. l. Barbarius. ff. de officio prætoris. in quibus locis omnes iuris periti hoc ipsum asserunt. Videatur etiam Magister Soto lib. 3. de  Iustitia. quæst. 4. artic. 6. Vbi in particulari  tenet partem negatiuam dubij propositi: ita  vt talis sententia non obliget in conscientia,  nisi ex communi consensu reipublicæ Christianæ oppressæ.
  
 Nihilominus opposita sententia videtur  nobis verosimilior: ita vt in foro conscientiæ in casu proposito, postquam semel iam  cessauit actualis violentia, & strepitus armorum, & in pace de facto Tyrannus possidet  rempublicam, obliget illius sententia: quæ   pronuntiatur secundum allegata & probata. Hæc conclusio dicitur fuisse sapientissimi Magistri Victoria. Et probatur optima  coniectura desumpta ex Euangelio. Constat enim Romanos Principes per Tyrannidem occupasse principatum Iudaicæ regionis, maximè eo tempore quo Christus  Dominus versabatur apud Iudæos, & nihilominus ipse Dominus docuit tributa danda esse Cæsari. Vt patet Matth. 22. & 17. &   Ioan. 8. militibus interrogantibus Baptistam  quid essent facturi vt salui fierent, non respondit Ioannes Baptista, vt discederent à   militia & præsidio Cæsaris: sed solum vt  contenti essent stipendijs suis, & neminem  concuterent in via. Deinde probatur ratione. Ad bonam gubernationem reipublicæ   pertinet tanquam vnicum & necessarium  remedium, vt in tali euentu sit aliquis iudex qui componat lites inter Christianos,  tam in ciuilibus quàm in criminalibus: sed  in illo euentu oppressionis non potest esse  alius iudex nisi Tyrannus vel constitutus à   Tyranno, ergo ratio naturalis dictat, quòd  illa respublica Christiana in tali euentu tenetur stare iudicio Tyranni procedentis secundum allegata & probata. Et confirmatur. Quia in illo casu respublica consentit  saltim virtualiter & interpretatiuè in illo iudicio, ergo talis sententia obligat. Antecedens probatur, quia tenetur illa respublica  constituere aliquem iudicem, sed non potest alium constituere, ergo quandiu non  resistit illi Tyranno, videtur consentire in  tali sententia. Quin potius cum accedit ad  illum vt iudicium dicat, videtur saltim interpretatiuè consentire:  & ex duobus malis  eligere minus malum, minus autem malum est reipublicæ, subijci Tyranno quam  sine iudice esse. Ex dictis colligitur, quòd  etiam si Hispani Principes per Tyrannidem   & vim armorum obtinuissent regiones Indorum, de quo nihil asserimus nunc: tamen  posteaquam fuerunt in possessione ipsorum   tenebantur Indij stare Principum Hispaniæ iudicio: & prædicatores qui illuc aduentabant, tenebantur dicere, Reddite quæ sunt  Cæsaris Cæsari & quæ sunt Dei Deo: quod  quidem Christus dicebat Iudæis.
  
 Ad argumenta vero, quæ facta sunt proprima sententia respondetur vnica solutione  distinguendo in Tyranno duplex principium, vnde eius sententia progreditur. Si  enim illa sententia consideretur, vt procedens à Tyranno præcisè, iniusta & vsurpata est, sicut regimen. Si autem consideretur, vt in ea conuenit consensus captiuæ reipublicæ expressè vel interpretatiuè, non est  iudicium vsurpatum, sed ab habente autoritatem ipsius reipublicæ: quæ vtitur ipso tyranno tanquam ministro ad componendas  lites communitatis. Cæterùm testimonia  Pontificum & Imperatorum verificantur,  vt in plurimùm & ferè semper: nisi quando respublica est in extrema necessitate.  Tunc enim tenetur eligere minus malum,  quale est subijci Tyranno in suo iudicio,  supposito quod siue velit siue nolit, ab eo  opprimitur: quàm esse sub illius oppressione carens omnino iudice.
  
 DVbitatur tertio. Circa solutionem ad  secundum. An Moyses excusandus  sit omnino à crimine homicidij, quando occidit Aegyptium Exod. cap. 2. Diuus Thomas refert tres sententias. Prima excusat  Moysen, propterea quòd occidit instinctu  diuino, & quòd hoc ita sit, videtur colligi,  ex eo quòd postea Dominus publicè declarauit multis miraculis factis per manum Moysis, quibus dabatur intelligi, quòd Moyses  destinatus erat tanquam dux & liberator diuina autoritate Israelitici populi. Hæc sententia est Diui Augustini libro. 2. quæstionum super Exod. quæst. 72. Idem sentit Rabanus & Rupertus & Lyra &  Abulens. Aloysius super illum locum, & Clemens Alexandrinus lib. 1. Stromatum propè finem excusat Moysen propter eandem rationem. Attamen adijcit mysteriorum peritos dicere, quod   Moyses solo verbo interfecit Aegyptium:  quemadmodum Petrus Actorum 2. legitur interfecisse solo verbo Ananiam. Quidam autem Iudæorum, vt refert Abulensis, dicunt  quòd Moyses interfecit Agytium per inuocationem nominis Tetragrammaton, scilicet  Iehoua. Sed iste modus dicendi qua facilitate dicitur, eadem reijcitur. Altera sententia excusat Moysen etiam  à peccato alia via,  scilicet, quod Moyses per modum defensionis  cum moderamine inculpatæ tutelæ occiderit  Aegyptium. Ita sentit Ambrosius lib. 1. officiorum cap. 36.  & quidam ex doctoribus citatis sicut Rupertus, & Aloysius. Tertia sententia vituperat factum Moysi, sed laudat zelum  illius. Hæc sententia asseritur ab August. lib.  2. contra Faust. c. 70. & ab Hierony. in epist.  ad Damasum, &  à Chrysost. in lib. 3. de prouidentia. Quarta sententia est Caieta. super  Exod. ca. 2. quæ quidem media via incedit.  Dicit enim se non inuenire certam  rationem excusandi Moysen, neque  condemnandi. Primum   probat ex contextu, vbi dicitur, cum circunspexisset huc atque illuc &c. Hæc autem  circunspectio  non videtur stare cum instinctu diuino.  Item quia illa occisio, non videtur per modum   defensionis, sed per modum vindictæ fuisse. Secundum  probat  Caietanus quia si ille Aegyptius esset  publice constitutus ad afflictionem  Iudæorum,  vt probabilis  potest esse coniectura, potuit Moyses illum licitè interficere, tanquam  communem   hostem reipublicæ Hebræorum: sicut dicemus infra quæst. 64. art. 2. ergo non inuenitur  ratio efficax qua condemnari debeat Moyses.
  
 Inter has omnes sententias duæ  primæ sunt  probabiliores: tum quia à pluribus sanctis  affirmantur, tum etiam quia D. Aug. vbi supra,  super Exod. refert sententiam  quam tenuerat, contra  Faustum  & deserit illam. Et denique  quoniam   excusare Moysen à peccato, præterquam  quod est excusare hominem  iustum  à peccato,  est etiam consentaneum cum eo quod dicit  scriptura Numer. 12. Erat autem Moyses mitissimus super omnes homines, ergo non est  credendum  quod vir mitissimus occiderit Aegyptium  absque iusta causa. Inter duas priores sententias prima est eligenda & habet coniecturam  magnam in verbis Diui Stephani, quæ citat  D. Tho. in solutione. ad secundum.