ARTICVLVS VI.   ¶  Vtrùm iudicium per vsurpationem reddatur peruersum.
  

 AD Sextum sic proceditur.{
         Supra art. 2. corp. & infr. q. 67. artic. 1. Et 4. dist. 17. q. 3. art. 3. q. 4. Et di. 48. q. 1. arti. 1. cor.        
} Videtur ꝙ iudicium  per vsurpationẽ non reddatur peruersum. Iustitia enim est  rectitudo quædam in agendis, Sed  nihil deperit veritati à quocunque  dicatur, sed à  quocunq; est accipiẽda, Ergo etiā nihil deperit iustitiæ,    à  quocunq; iustum determinetur,  quod pertinet ad rationem iudicij.
  
 ¶ 2 Præterea. Peccata punire ad  iudicium pertinet. Sed aliqui laudabiliter leguntur peccata punisse,  qui tamen auctoritatem non habebant super illos quos puniebant: sicut Moyses occidẽdo  Ægyptium,  vt habetur Exod. 2.  & Phinees filius  Eleazari, Zambri filium Salumi: vt  legitur Nume. 25.  & reputatum est  ei ad iustitiam: vt dicitur in Psalm.  105. Ergo vsurpatio iudicij non pertinet ad iniustitiam.
  
 ¶ 3 Præterea. Potestas spiritualis distinguitur à  tẽporali. Sed quandoque prælati, habentes spiritualẽ   potestatem, intromittunt se de his  quæ pertinent ad secularem potestatem. Ergo vsurpatum iudicium  non est illicitum.
  
 ¶ 4 Præterea. Sicut ad rectè  iudicādum requiritur auctoritas: ita  etiam & iustitia iudicantis & scientia, vt ex supradictis †{
         Artic. 2.        
} patet. Sed nō   dicitur iudicium esse iniustũ, si aliquis iudicet, non habens habitũ iustitiæ, vel non habens scientiam iuris. Ergo etiam neque iudiciũ vsurpatum, quod fit per defectũ auctoritatis, semper erit iniustum.
  
 SED  cōtra est, quod dicitur Roman. 14.  "Tu quis es, qui iudicas alienum seruum?"
  
 RESPONDEO dicendum,  quòd cùm iudicium sit ferendũ  secundũ leges scriptas, vt dictũ  †{
         Art præt.        
} est,  ille, qui iudicium fert, legis dictum  quodammodo interpretatur, applicando ipsum ad particulare negotium. Cùm autem eiusdem auctoritatis sit legem interpretari, & legem condere, sicut lex condi non  potest nisi publica auctoritate, ita  nec iudicium ferri potest nisi publica auctoritate: quæ quidem se extendit ad eos qui communitati subduntur. Et ideo sicut iniustũ esset,  vt aliquis constringeret alium ad  legem seruandam, quæ non esset  publica auctoritate sancita: ita etiā   iniustum est, si quis compellat aliquem ferre iudicium, quod publica autoritate non fertur.
  
 AD primum ergo dicendum, ꝙ   pronuntiatio veritatis non importat compulsionem ad hoc, quòd suscipiatur: sed liberum est vnicuiq;   eam recipere, vel non recipere, prout vult. Sed iudiciũ importat quandam impulsionem. Et ideo iniustũ   est, ꝙ aliquis iudicetur ab eo qui publicam auctoritatem non habet.
  
 AD secundum dicendum, quòd  Moyses videtur Ægyptium occidisse, quasi ex inspiratione diuina  auctoritatem adeptus: vt videtur  per hoc quod dicitur Actuum 7.  ꝙ   percusso Ægyptio æstimabat Moyses intelligere fratres suos, quoniā   Dominus per manum ipsius daret  salutem Israel. Vel potest dici quòd  Moyses occidit Ægyptium defendendo eum qui iniuriam patiebatur, cum moderamine inculpatæ   tutelæ. Vnde Ambrosius dicit in libro  †{
         Libr. 1. ca. 36. in princip. tom. 1.        
}  de Offic. quòd qui non repellit iniuriam à socio cùm potest, tam  est in vitio, quàm ille qui facit. Et inducit exemplũ Moysi. Vel potest  dici sicut dicit †{
         Lib. 2. c. 2. to. 4. & libro. 22. contra Faustũ capit. 70. tom. 6.        
}  August. in quæstionibus Exod.  ꝙ sicut terra, ante    vtilia semina, herbarum inutilium  fertilitate laudatur: sic illud Moysi  factũ, vitiosum quidẽ fuit: sed magnæ fertilitatis signum gerebat, inquantum scilicet erat signum virtutis eius, qua populum liberaturus  erat. De Phinees autem dicendum  est, ꝙ ex inspiratione diuina, zelo  Dei commotus, hoc fecit, Vel quia  licet nondum esset summus Sacerdos, erat tamen filius summi Sacerdotis: & ad eum hoc iudicium  pertinebat, sicut & ad alios iudices,  quibus hoc erat præceptum.
  
 AD tertium dicendum, ꝙ potestas secularis subditur spirituali, sicut corpus animæ. Et ideo non est  vsurpatum iudicium, si spiritualis  prælatus se intromittat de temporalibus, quatũ ad ea, in quibus subditur ei secularis potestas, vel quæ   ei à seculari potestate relinquũtur.
  
 AD quartum dicendum, quòd  habitus sciẽtiæ  & iustitiæ sunt perfectiōes singularis personæ. Et ideo  per eorum defectum non dicitur  vsurpatum iudicium: sicut per defectũ publicæ auctoritatis, ex qua  iudicium vim coactiuam habet.

  

 SVMMA ARTICVLI.
  
 COnclusio est affirmatiua. Ratio est,  quia iudiciũ est quædam interpretatio legis applicando illam ad particulare negotium: sed eiusdem est legem condere &   interpretari: ergo iudicium per vsurpationẽ   redditur peruersum. Probatur consequẽtia,  quia vsurpatio iudicij nihil aliud est quàm  exercere iudicium sine autoritate publica  per quam leges conduntur.

  
 COMMENTARIVS.
  
 IN hoc articulo D.  Tho. intendit explicare secũdam conditionem iusti iudicij ex    illis tribus quas ponit in arti. 2. quæ quidem  cōditio est, vt qui iudicat habeat iurisdictionem ex publica authoritate. Est autem argumentum contra rationem conclusionis Diui Thomæ, quoniam iuris periti & Theologi sæpè numero interpretantur leges etiā   in casibus singularibꝰ quomodo in illis obligent vel non obligẽt. Ergo non est eiusdem  authoritatis legem interpretari, & condere  legem. Patet consequentia. Quoniam prædicti non hahent autoritatem condendi legem. Et confirmatur: quoniam iudices inferiores iudicant & legem ipsam in particulari negotio hic & nunc interpretantur & applicant. Ergo non est eiusdem rationis interpretari & condere legem.
  
 Ad primum argumentum respondetur  ex mente Diui Tho. in solutione ad primũ,  ꝙ interpretari legem dupliciter potest fieri. Vno modo speculatiuè etiam in casu particulari: quod quidem fit per simplicẽ assertionem eius quod rectum est & fieri debet.  Alio modo practicè, ab illo qui habet virtutem compulsiuam, vt ita fiat quod rectum  est. Ratio D.  Tho. intelligitur de interpretatione respondetur, secundo modo. Ad cōfirmationẽ quod autoritas iudicis particularis  inferioris & autoritas iudicis supremi nō  reputātur duæ autoritates, sed vna participata  in ministro inferiori: vt exequatur voluntatem legislatoris. Et ita ad autoritatem inferioris secundũ quod illa est in Principe pertinet condere legem, in cuius virtute inferior interpretatur & applicat illam.
  
 DVbitatur autem primo circa conclusionem. Vtrùm solum iudicium publicum iudicis non habentis veram iurisdictionem, sedentis tamen pro tribunali, dicatur iudicium vsurpatum: an vero etiam iudicium priuatum cuiuslibet hominis qui iudicat proximum, possit dici vsurpatũ  iudiciũ?
  
 Primò arguitur. Et probatur quòd solũ   iudicium publicum tantum. Quoniam ratio Diui Thomæ in isto articulo solum procedit de publico. Ait enim quod interpretari sicut cōdere legem pertinet ad publicam  autoritatem propter cuius defectum iudicium redditur peruersum. Et confirmatur  ex eo quod inquit, iniustum esse restringere aliquem ad sustinẽdum iudicium, quod    non fertur autoritate publica. Idipsum videtur colligi ex solutione ad primum.
  
 Secundò arguitur. Qui iudicat priuatũ   iudicium in sua mente, nullius vsurpat autoritatem: sed iudicium vsurpatum dicitur  propterea quòd aliquis se intromittit in aliena iurisdictione. Ergo priuatum iudicium  impropriè dicitur vsurpatum: sed tantum  dicitur temerarium.
  
 Tertiò. Quādo homo ex sufficientibus  indicijs iudicat peccatum proximi, suspicatur vel dubitat, etiam si non habeat autoritatem præsidentis, non dicitur vsurpare iudicium: alias peccaret iudicando, ergo iudiciũ   priuatum non est vsurpatum. Sed in oppositum est: quoniam vt dictum est art. 2. ad iustum iudicium requiruntur tria: quorum  vnum est authoritas præsidentis.
  
 Ad hoc dubium respondetur & sit prima conclusio. Quicunque iudicat priuatũ   iudicium temerarium vel suspicatur vel dubitat ex leuibus indicijs, vsurpat iudicium  Dei & authoritatem illius: qui solus habet  iudicare de occultis. Probatur testimonijs  sacræ Scripturæ. Nam ad Romanos 14. intendens Apostolus temeraria iudicia prohibere, reddit talẽ  rationẽ. Deus illum assumpsit, scilicet proximum, quem tu iudicas: assumpsit sibi iudicandũ. Et iterum quis es tu  qui iudicas alienum seruũ? domino suo stat  aut cadit. Item D.  Iacobus in sua Canonica  cap. 4.  prohibẽs iudicia temeraria, dicit: "qui  iudicat fratrem constituit se iudicem legis:"   Vnus enim est legislator & iudex, qui potest perdere & liberare. Secundo probatur  ratione, quoniam solus Deus est iudex cordis & rerum occultarum. Iuxta illud 1. Regum 17.  "Homo videt quæ apparent: Deus  autem intuetur cor." Ergo qui ex leuibus indicijs & coniecturis iudicat proximũ, vsurpat diuinam authoritatem.
  
 Secunda conclusio. Nihilominus negare  non possumus quin sit manifestior & perfectior ratio vsurpationis in iudicijs publicis,  quam in priuatis. Hanc conclusionem probant argumenta facta in principio. Nam in  iudicijs publicis cogitur ille qui iudicat ad  sustinendum iudicium: non autem in iudiciis particularibus priuatis. Deinde probatur. Quoniam in iudicijs priuatis, solùm    vsurpat homo diuinam autoritatem: at  in publicis & diuinam & humanam. Et denique in iudicijs priuatis semper est coniuncta secunda conditio cum tertia: ac proinde quotiescunque deficit secunda conditio, statim deficit tertia & posita tertia ponitur secunda. At vero in publicis iudicijs,  etiam si non deficiat tertia, siquidem iudex  procedit secundum allegata & probata: nihilominus erit iudicium vsurpatum: quoniam ille non habet autoritatem à republica. Propterea Diuus Thomas in hoc articul. 6. posuit exemplum vsurpati iudicij, in  publico tribunali: quanuis in citatis Apostoli & Iacobi testimonijs colligatur, quòd in  iudicijs priuatis sit quædam vsurpatio diuinæ autoritatis. Quin etiam ipsa ratio Diui  Thomæ etiam concludit, quòd in iudicijs  priuatis possit esse huiusmodi vsurpatio: si  quidem ille qui habet sufficientia indicia ad  taliter iudicandum de proximo, autoritatem habet ab ipso Deo eo ipso quod dedit  illi rationalem discursum. Et propterea non  vsurpat iudicium Dei. Cæterùm ille qui nō   habet sufficientia indicia, non habet autoritatẽ  à Deo: qui solus est occultorũ iudex.  Et per hoc patet ad argumenta in oppositũ.  DVbitatur secundo. Vtrùm publicum  iudicium tyranni Principis obliget  in conscientia si procedit secundum allegata & probata, & secundum leges iustas. Verbi gratia. Si Turca, qui in suo regno detinet  aliquam Christianam rempublicam vi armorum oppressam, habeat autoritatem  ad componendas lites Christianorum: ita  vt ipsi teneantur in foro conscientiæ parere  huiusmodi sententijs.
  
 Pro parte negatiua videtur esse doctrina  Diui Thomæ in hoc articulo, & ratio conclusionis, &  tota Theologorum schola in  4. distinct. 17. Deinde confirmatur ex decretis Pontificum asserentium, nullam esse  sententiam à iudice non legitimo: vt dicitur  in cap. at si clerici. de iudicijs.  & in multis alijs similibus. &  in cap. sententia. 11. quæst.  3. Vbi non asseritur quamlibet sententiam  esse timendam: sed Pastoris & prælati. Idipsum habetur ex decretis Imperatorum: vt  in. l. Barbarius. ff. de officio prætoris. in quibus locis omnes iuris periti hoc ipsum asserunt. Videatur etiā Magister Soto lib. 3. de  Iustitia. quæst. 4. artic. 6. Vbi in particulari  tenet partem negatiuam dubij propositi: ita  vt talis sententia non obliget in conscientia,  nisi ex communi consensu reipublicæ Christianæ oppressæ.
  
 Nihilominus opposita sententia videtur  nobis verosimilior: ita vt in foro conscientiæ in casu proposito, postquam semel iam  cessauit actualis violentia, & strepitus armorum, & in pace de facto Tyrannus possidet  rempublicam, obliget illius sententia: quæ   pronuntiatur secundum allegata & probata. Hæc conclusio dicitur fuisse sapientissimi Magistri Victoria. Et probatur optima  coniectura desumpta ex Euangelio. Constat enim Romanos Principes per Tyrannidem occupasse principatum Iudaicæ regionis, maximè eo tempore quo Christus  Dominus versabatur apud Iudæos, & nihilominus ipse Dominus docuit tributa danda esse Cæsari. Vt patet Matth. 22. & 17. &   Ioan. 8. militibus interrogātibus Baptistam  quid essent facturi vt salui fierent, non respondit Ioannes Baptista, vt discederent à   militia & præsidio Cæsaris: sed solum vt  contenti essent stipendijs suis, & neminem  concuterent in via. Deinde probatur ratione. Ad bonam gubernationem reipublicæ   pertinet tanquam vnicum & necessarium  remedium, vt in tali euentu sit aliquis iudex qui componat lites inter Christianos,  tam in ciuilibus quàm in criminalibus: sed  in illo euentu oppressionis non potest esse  alius iudex nisi Tyrannus vel constitutus à   Tyranno, ergo ratio naturalis dictat, quòd  illa respublica Christiana in tali euentu tenetur stare iudicio Tyranni procedentis secundum allegata & probata. Et confirmatur. Quia in illo casu respublica consentit  saltim virtualiter & interpretatiuè in illo iudicio, ergo talis sententia obligat. Antecedens probatur, quia tenetur illa respublica  constituere aliquem iudicem, sed non potest alium constituere, ergo quandiu non  resistit illi Tyranno, videtur consentire in  tali sententia. Quin potius cum accedit ad  illum vt iudicium dicat, videtur saltim interpretatiuè consentire:  & ex duobus malis  eligere minus malum, minus autem malum est reipublicæ, subijci Tyranno quam  sine iudice esse. Ex dictis colligitur, quòd  etiam si Hispani Principes per Tyrānidem   & vim armorum obtinuissent regiones Indorum, de quo nihil asserimus nunc: tamen  posteaquam fuerunt in possessione ipsorũ   tenebantur Indij stare Principum Hispaniæ iudicio: & prædicatores qui illuc aduentabant, tenebantur dicere, Reddite quæ sunt  Cæsaris Cæsari & quæ sunt Dei Deo: quod  quidem Christus dicebat Iudæis.
  
 Ad argumenta vero, quæ facta sunt proprima sententia respōdetur vnica solutione  distinguendo in Tyranno duplex principium, vnde eius sententia progreditur. Si  enim illa sententia consideretur, vt procedens à Tyranno præcisè, iniusta & vsurpata est, sicut regimen. Si autem consideretur, vt in ea conuenit consensus captiuæ reipublicæ expressè vel interpretatiuè, non est  iudicium vsurpatum, sed ab habente autoritatem ipsius reipublicæ: quæ vtitur ipso tyranno tanquam ministro ad componendas  lites communitatis. Cæterùm testimonia  Pontificum & Imperatorum verificantur,  vt in plurimùm & ferè semper: nisi quando respublica est in extrema necessitate.  Tunc enim tenetur eligere minus malum,  quale est subijci Tyranno in suo iudicio,  supposito quod siue velit siue nolit, ab eo  opprimitur: quàm esse sub illius oppressione carens omnino iudice.
  
 DVbitatur tertio. Circa solutionem ad  secundum. An Moyses excusandus  sit omnino à crimine homicidij, quando occidit Aegyptium Exod. cap. 2. Diuus Thomas refert tres sententias. Prima excusat  Moysen, propterea quòd occidit instinctu  diuino, & quòd hoc ita sit, videtur colligi,  ex eo quòd postea Dominus publicè declarauit multis miraculis factis per manũ Moysis, quibus dabatur intelligi, quòd Moyses  destinatus erat tanquam dux & liberator diuina autoritate Israelitici populi. Hæc sententia est Diui Augustini libro. 2. quæstionum super Exod. quæst. 72. Idem sentit Rabanus & Rupertus & Lyra &  Abulẽs. Aloysius super illum locum, & Clemens Alexandrinus lib. 1. Stromatum propè finem excusat Moysen propter eandem rationem. Attamen adijcit mysteriorũ peritos dicere, ꝙ   Moyses solo verbo interfecit Aegyptium:  quemadmodũ Petrus Actorũ 2. legitur interfecisse solo verbo Ananiā. Quidam autem Iudæorum, vt refert Abulensis, dicunt  quòd Moyses interfecit Agyptiũ per inuocationem nominis Tetragrāmaton, scilicet  Iehoua. Sed iste modus dicendi qua facilitate dicitur, eadem reijcitur. Altera sententia excusat Moysen etiā  à peccato alia via,  scilicet, ꝙ Moyses per modum defensionis  cũ moderamine inculpatæ tutelæ occiderit  Aegyptium. Ita sentit Ambrosius lib. 1. officiorũ cap. 36.  & quidam ex doctoribus citatis sicut Rupertus, & Aloysius. Tertia sentẽtia vituperat factũ Moysi, sed laudat zelum  illius. Hęc sententia asseritur ab August. lib.  2. contra Faust. c. 70. & ab Hierony. in epist.  ad Damasum, &  à Chrysost. in lib. 3. de prouidentia. Quarta sententia est Caieta. super  Exod. ca. 2. quæ quidem media via incedit.  Dicit enim se nō inuenire certā  rationẽ excusandi Moysen, neq;  cōdemnādi. Primũ   ꝓbat ex contextu, vbi dicitur, cum circũspexisset huc atq; illuc &c. Hæc autẽ  circũspectio  nō videtur stare cum instinctu diuino.  Itẽ quia illa occisio, non videtur per modũ   defensiōis, sed per modũ vindictæ fuisse. Secũdũ  ꝓbat  Caiet. quia si ille Aegyptius esset  publice constitutus ad afflictionẽ  Iudæorũ,  vt ꝓbabilis  pōt esse cōiectura, potuit Moyses illũ licitè interficere, tanquā  cōmunem   hostem reipublicæ Hebræorum: sicut dicemus infra quæst. 64. art. 2. ergo nō inuenitur  ratio efficax qua cōdẽnari debeat Moyses.
  
 Inter has omnes sentẽtias duæ  primę sunt  probabiliores: tum quia à pluribus sanctis  affirmātur, tum etiā quia D. Aug. vbi supra,  super Exod. refert sententiā  quā tenuerat, cōtra  Faustũ  & deserit illā. Et deniq;  quoniā   excusare Moysen à peccato, præterquam  quod est excusare hominẽ  iustũ  à peccato,  est etiam cōsentaneum cum eo quod dicit  scriptura Numer. 12. Erat autẽ Moyses mitissimus super omnes homines, ergo nō est  credendũ  ꝙ vir mitissimus occiderit Aegyptiũ  absq; iusta causa. Inter duas priores sententias prima est eligenda & habet cōiecturam  magnā in verbis D. Stephani, quæ citat  D. Tho. in solutione. ad secundum.