DE  IVSTO IMPERIO  LVSITANORVM  ASIATICO.     Auctore Doctore Fr. Seraphino de Freitas Lusitano in Pinciana  Academia Vespertinæ in sacris Canonibus Cathedræ anteceßore ê Mercenarijs minimo.     Ad Philippum IIII. potentissimum Hispaniarum, & Indiarum Monarcham. 
   Non quercus te sola decet, nec laurea Phœbis
   Fiat & ex edera ciuica nostra tibi.

       Cum Priuilegijs Castellæ, & Lusitaniæ.     Vallisoleti: Ex Officina Hieronymi Morillo, Almæ Vniuersitatis Typographi. Anno M. DC. XXV.       
  El Rey.
  
   POr quanto por parte de vos el Doct. Fr. Serafin de Freytas Cathedratico de Visperas de Canones de la vniuersidad de Valladolid, de la Orden de nuestra Señora de la Merced redempcion de cautiuos, nos fue  fecha relacion, auiades compuesto vn libro intitulado, de iusto Imperio Lusitanorum Asiatico,  el qual era muy, y prouechoso, y nos pedistes, y suplicastes, os mandassemos dar licencia, y facultad para imprimir lo por el tiempo que fuessem os seruido,  ô como la nuestra merced fuesse: lo qual visto por los del nuestro Consejo,  y como por su mandado se hizieron las diligencias que la pragmatica por  nos vltimamente fecha sobre la impression de los libros dispone: fue acordado, que deuiamos de mandar dar esta nuestra cedula para vos en la dicha  razon, y nos tuuimoslo por bien. Por la qual os damos licencia, y facultad,  para que por tiempo, y espacio de diez años primeros siguientes, que corran   y se quenten desde el dia de la fecha della en adelante, vos, ô la persona que   vuestro poder huuiere, y no otro alguno podays imprimir, y vender el dicho libro, intitulado de iusto Imperio Lusitanorum Asiatico, de que  de suso va fecha mencion por su original, que en el nuestro Consejo se vio,  que va rubricado, y firmado al fin de Pedro Montemay or del Marmol, escriuano de Camara de los que en el nuestro Consejo residen, con que antes que   se venda lo traigays ante ellos, juntamente con el dicho original, para que  se vea si la dicha impression estâ conforme a el, ò traigays fee en publica  forma, como por corrector por nos nombrado se vio, y corregio la dicha impression por el dicho original, y se citasse el precio porque se ha de vender  y mandamos al impressor, que ansi imprimiere lo susodicho, no imprima el  principio, y primer pliego, ni entregue mas de vn solo libro con su original al autor, ò persona, a cuy a costa lo imprimiere para eseto de la dicha correccion, y tassa, hasta que antes, y primero el dicho libro intitulado, de  iusto Imperio Lusitanorum Asiatico, estè corregido, y tassado por  los del nuestro Consejo, y estando hecho, y no de otra manera, podays imprimir el dicho principio, y primer priuilegio, y seguidamente ponga esta  nuestra cedula, y la aprouacion que de lo susodicho se hizo por nuestro mandado, y la tassa, y erratas, so pena de caer, è incurrir en las penas contenidas  en las ley es, y pragmaticas de nuestros Reynos, que sobre ello disponen. Y  mandamos, que durante el tiempo de los dichos diez años persona alguna  sin la dicha vuestra licencia, no pueda imprimir, ni vender el dicho libro, so  pena, que el que lo imprimiere, aya perdido, y pierda todos, y qualesquier  libros, moldes, y aparejos que dello tuuiere, y mas incurra en pena de cinquenta mil marauedis, la qu al dicha pena, sea la tercia parte para la nuestra  Camara, y la otra tercia parte para el juez que lo sentenciare, y la otra tercia parte para la persona que lo denunciare, y mandamos à los del nuestro  Consejo, Presidentes, y Oydores de las nuestras Audiencias, Alcaldes, Alguaziles de la nuestra casa, y Corte, y Chancillerias, y a todos los Corregidores, Assistentes, Gouernadores, Alcaldes mayores, y ordinarios, y otros  juezes, y justicias qualesquier de todas las Ciudades, villas, y lugares de los  nuestros Reynos, y señorios, y à cada vno dellos en su jurisdicion, que os  guarden, y cumplan esta nuestra cedula, y contra ella no vayan, ni passen, ni  consientan yr, ni passar en manera alguna, so pena de la nuestra merced, y de  diez mil marauedis para la nuestra Camara. Dada en san Lorenço a veynte  y ocho dias del mes de Otubre de mil seyscientos y veynte y quatro años.
  
   YO EL REY.
  
   Por mandado del Rey nuestro Señor.
   Don Sebastian de Contreras.
  
  
  LIBRVM de Asiatico Lusitanorum  Imperio, à Patre Seraphino de Freitas  Lusitano, sacri ordinis Mercenariorum   in celeberrima Vallesoletana Academia, in sacris Canonibus Doctore,  vespertinæque Cathedræ peritissimo moderatore,  mira eruditione compositum, de mandato Regij Senatus, qua potui diligentia legi, maximaque delectatione relegi; nihilque in eo non laudabile, nihilque non laude dignum reperi, siuè enim singularem   vtriusque iuris peritiam, siuè  candidam  sermonis puritatem, siué in expugnandis aduersariorum fundamentis solers artificium, siuè historiarum cognitionem, siuè Cosmographiæ, ac Geographiæ  notitiam  spectemus. Libenter fatebimur, eum non vt hospitem,  sed vt ciuem, in omnibus his professionibus se ostendisse. Opus planè dignum, quod ad totius orbis vtilitatem, acuratissimis excudatur caracteribus. Matriti calendis Octobris. Anno Domini millesimo  sexcentesimo vigesimo quarto.
     Licenc. Petrus Fernandez Nauarrete.
  
  Tassa.
  
   POr los señores del Consejo Real fue  tassado este libro intitulado, De iusto  Imperio Lusitanorum Asiatico,  compuesto   por el Doctor Fray Serafin de Freytas, a quatro marauedis el pliego, en  doze dias del mes de Iulio, de 1625.
     Francisco de Arrieta.
  
 ERRATAS.
  
   FOl. 2. col, 2. lin. 7. auspicijs, fol. 26. col. 2. col. 14. nænijs, fol. 30. col. 1. lin.  3. non sci ipta; fol. 51. col. 2. lin. 15. ab infidelium, fol. 81. col. 2. lin. 6. nostrorum hostium, fol. 90. col. 2. lin. 3. conquisitionis, fol. 117. col. 2. lin.  6. vnde, fol. 161. col. 1. lin. 13. 90. fol. 170. col. 2. lin. 4. facta, fol. 172. col. 2. lin. 3.  sidem, fol. 174. col. 2. lin. 11: corrogatis, fol. 175. col. 2. lin. 4. trapezitas, fol. 176  col. 1. lin. 12. Emmanuele Lusitaniæ Rege, fol: 189. col. 2. lin. 17. splendore.
  
   Con estas emiendas concuerda con su original. En Valladolid en S. Pablo à 22. de Iunio, de 625.
     El Maestro Fr. Rafael  Sanchez.
  
  AD  PHILIPPVM. IIII.  HISPANIARVM, ET  INDIARVM MONARCHAM.
  
   DVLCE (gloriosissime Principum) & decorum  est Freitas nostris pro patria mori, a{
           Hor. li.  3. carm.  od. 2.        
}, in cuius obſequium tres fratres velut hæreditario munere  functi sunt. Horum exemplane sequerer, Monachismi edicto sum prohibitus; sed insperata occasio defendendæ patriæ, absque regularis obseruantiæ offensa, sese mihi obtulit; vt ijdem fratres patriam non solum armis, &  sanguine, sed & calamo, & iure propugnent, cum vtrisque  Imperatoria Maiestas condecoretur, & firmetur. b{
           Proœm,  instit.        
}, descendit in arenam Batauus tuum nauigationis, Indicique Imperij ius in dubium  vocare tentans. Certaminis campus Oceanus est; iudic es vero supremi orbis Christiani Principes; arma in æqualia. Ille enim à capitis  vertice vsque ad pedis plantam ferro, & Chalybe tectus iactabunde  progreditur: Ego vero sub tuo nomine personam aliam, iustitiæ causa fretus, haud induam; conspiret Africa, & Asia turritis armata elephantibus; hostilibus sternantur æquora classibus; Turcæ, Mauri, &   Ethnici fœdus ineant; Ecclesiæ errones insultent; allatrent rebelles;  & omnes Hispanicum Imperium multipliciter infestent; at vno Hispanici leonis intuitu omnia hæc monstra euanescent, & velut minores aues aduentante Aquila obstrepere non audebunt; tot agmina,  tot hostes, tot conspirationes tuo Imperio, tuæ felicitati, tuis denique  triumphis reseruabantur; quidquid aduersi cadat, tuis laudibus, tuisque virtutibus materiam, campumque prosterni manifestum est.
  "
   Vtque tuus gaudet miles, cum vicerit hostem,
  " Sic cur se victum gaudeat, hostis habet.c{
           Ouid.  2. de tristibus ad  Aug,        
}"

"  
   Vnicum fidei scutum tibi aßume; in quo possis omnium hostium  tela retorquere. d{
           Pau ad  Eph. 6.        
}. "Defende more tuo, parentumque tuorum contra  hæreticos inconcußum Ecclesiæ statum vt tuum Christi dextera defendatur Imperium, vt ad Theodosium Augustum Leo Papa promittit."  e{
           Epist.  25 ad Theod.        
}. Nihil enim est, quod lumine clariore præfulgeat, quam recta fides in Principe, nihil est quod ita nequeat occasui subiacere,  quam ver a religio. f{
           L inter  claras C.  de sacr.        
}. qua Imperium tuum protegente.
  
   Viue Philippe diu felix, pete sidera sero,
   Hoc opus est terris, te quoque velle decet,
   Et tibi succrescant Iuuenes bis Cæsare digni,
   Hique tuum trudant vsque Philippe genus. g{
           Vir. ad  Aug. in  morte  Mecœnatis.        
}
  
     D. Fr. Seraphinus  de Freytas
  
    ad  Principes orbis  christiani svpremos.
  
   PErsonatus quidam ante vestrum (Clarissimi Principes) tribunalius Indicæ nauigationis armis, sanguine, Pontificijs titulis, dicam & diuinis oraculis, à Lusitaniæ Regibus quæsitum in iudicium vocat sub Batauorum nomine; postquam in armis parum felicitatis contra Lusitanos sunt experti, præter alia testes orbi Mombaca, Malaca, Molucæ, & Brasilia. Sed in iudicijs illud primum obtinet locum, vt actor personam legitimet, ne iudicium illußorium reddatur; hanc personatus ille  nusquam legitimabit; tum quia non ex Batauorum arbitrio  modo ad Martis certamen, modo ad Astreæ forum legitimus  & naturalis Princeps prouocandus erit; tum etiam quia Imperator Principes ve supremi (vestra, ò Iudices, resagitur) a  subditis suis causam dicere cogi haud debent. "Per me Reges   regnant") ait diuina Sapientia Prou. 8.) & legum conditores iusta decernunt, Bataui è contra Principi leges dare, non ab illo accipere intendunt: sed ad rem; affirmat Incognitus longè clarissimum esse alios ante Lusitanos ab Europa  per promontorium bonæ  spei in Indiam nauigasse: cum tamen   tanta contrariæ opinionis in animis hominum infixæ vis fuerit, vt Antæcos, & Antipodes statuere hæresis eße putaretur  omnium hæreseon maxime detestanda: nam circa annum  Christi septingente simum quadragesimum quintum (vt Auentinus in annalibus Boiorum, & Rosinus de antiquitatibus  Rom. oratio. 2. pro antiquitate, pag. 596. memoriæ  prodiderunt) Virgilius Episcopus Salæburgensis proconcione dixerat Antipodes eße. Bonifacius Episcopus Maguntinus Virgilium impietatis accusauit, hæreticumque esse publicè proclamauit,  quod Antipodibus inductis alius etiam Christus induceretur.  litteris à Pontifice Zacharia (cuius legatus Bonifacius erat)  ad Vtilonem Boiorum Regem tanquam ingentis litis arbitrum, &  sequestrem impetratis, eius sententia victus, &   vt in causa inferior condemnatus Virgilius palinodiam decantauit, sed de hac quæst. c. 4. & 5. dißeremus; nunc vero cum   Bataui Monarchicum regimen suspectum habeant, non simpliciter vos (Principes Serenissimi) in arbitros eligunt, nec vt  secundum diuinum, commune, & Hispanicum ius, quod verborum fuco in præfatione implorant, sed iuxta lesbiam regulam, quam Incognitus domi habet, causam decidendam quærunt; & ne in exemplorum relatione immoretur; vnum, vel   alterum ob oculos subijciam. Ex Vlpian. l. iniuriarum. §. si  quis me de iniurijs, tradit Incognitus iniuriarum agi poße, si  quis in mari, aut ante ædes meas piscari prohibeatur; tacet tamen contrariam regulam, quam Vlpianus ibidem in conductore publico constituit: docuit Paul. l. sane de iniurijs, interdictum, vti possidetis, proprium maris ius habenti competere  expuncta maris, particula, reponit verbum, diuerticulo;  solùm Doctores, qui, vt ipse interpretatur, aliquo modo sibi  patrocinantur, admittit, alios vt adulatores recusat: his &  similibus conditionibus confidenter ad iudicium prouocat, &   merito: quis enim vincere valebit, qui nullo iure, nulla autoritate superandus est; nihil enim Lusitanis optabilius contingere poterat, quam à Batauis in litem vocari, vt omnibus  innotesceret, quo iure, quaue iniuria nostram antiquam, &   tot titulis munitam Oceani nauigationem ad Indos interturbent. Stent igitur Bataui pacto, &  sententia secundum allegata, & probata proferatur: viuite feliciter inclyti principes,  locumque Dei, qui vobis cælitus est conceßus, tuemini, vestroque honori, & maiestati prospicite.
     Doct. Fr. Seraphinus  de Freitas.
  

    EV el Rey faço saber aos que este Aluarà virem, que hauendo respecto, ao que por sua  peticaõ me inuou a dizer ò Doctor Frey  Seraphim de Freytas, Religioso da Orden  de nossa Señora da Merce, lente de Vespora de Canones na Vniuersidade de Valladolid. Hey por bem, è me praz, que por tempo de dez anos  que se començaraon a contar da data deste en diante, nenhun   Impressor, nem liureiro, nem outra alguà pessoa, de qualquer  qualidade, estado, è  condicaõ que seja, possa por si, nem por interposta pessoa, imprimir, nem  mandar imprimir no Reyno de  Portugal, nem leuar de fora impresso olibro que compos,  intitulado, De iusto Imperio Lusitanorum Asiatico,  saluo os que  para isso tiueren licença do dito Frey Seraphim, sobpena, que   quem o contrario fizer, pagara por cada ves, que nisso for comprehendido, trinta cruzados à metade para captiuos, ea outra a metade para quem oacusar; è  lem disso, perderapara odito  Frey Seraphim, todos os volumes, moldes, que da impressaõdo dito libro lhe forem achados: pello que mando as justicas, a que oconhecimento deste pertencer, que durante ò   dito tempo ocumpraõ, è guardem, è fazaõ inteiramente cumprir, è guardar, como nelle se contem sem duuida, nem contradiçaõ  alguam, posto que seu effecto haia de durar maes  de hum ano, sem embargo da Ordenaçaõ em contrario. Francisco Pereira de Betancor ofez em Madrid a cinco dias  do mes de Iunho, de mil seiscentos è vinte cinco anos.
  
   REY.
     Mendo da Motta. Dom Antonio Pereira.
  

    DE mandato supremi Lusitaniæ  Consilij perlegi tractatum hunc de iusto Imperio Lusitanorum Asiatico, autore sapientissimo Doctore  Fr. Serafino de Freytas, in quo nihil reperi Ortodoxæ fidei, vel Christianis moribus aduersum; quin &  sacrorum Canonum Iurisconsultorum, ac Cæsarum doctrina, & grauium scriptorum recondita eruditione, ac per  grandi rationum pondere, sic autor institutum  conficit, vt nihil ad rem illustrius, aut efficacius  desiderari possit. Quàpropter opus dignissimum   censeo, quod ad nostrorum iustitiam commendandam, aduersariorum temeritatem reprimendam, in posterorum memoriam typis non vulgaribus commendetur. Matriti in Collegio  Societatis Iesu 6. Kalendis Octobris, anno 1623.
     Doctor Sebastianus  de Couto.
  
  Facultas Generalis Ordinis.
  
   FRater Gaspar Prieto, Magister in sacra  Theologia gratia Dei &  sanctæ  sedis Apostolicæ humilis magister generalis totius Ordinis Dominæ nostræ de Mercede redemptionis captiuorum, &c. inspecta approbatione magistri Fr. Balthasaris Gomesij, sancti Ofsicij calificatoris, &  consultoris, nostrique in curia Regia Cœnobij comendatorijs, cui commisimus censuram tractatus de iusto  Imperio Lusitanorum Asiatico, quem nobis obtulit  approbandum venerabilis Pater Magister, & Doctor Fr. Seraphinus de Freitas Cathedram Vespertinam sacrorum Canonum in Pinciana Academia  moderator præsentium tenore facultatem concedimus ipsi Doctori, vt tractatum prædictum in lucem edere possit, dummodo prius licentiam â Regio concilio impetret, in cuius rei fidem præsentes  dedimus nomine proprio, signoque officij nostri  minori obsignatas in nostro Matritij conuentu, postri die calendas Maij. Anno 1523.
     Fr. Gaspar Prieto Magister Generalis.
  
  Capita dissertationis Incogniti super  mari libero.
  
  -    CAp. 1. iuregentium quibusuis ad quosuis liberam eße nauigationem.
  -    Cap. 2. Lusitanos nulium habere ius dominij in eos Indos, ad quos Bataui nauigant, titulo inuentionis.
  -    Cap. 3. Lusitanos in Indos non habere ius dominij titulo donationis Pontificiæ.
  -    Cap. 4. Lusitanos in Indos non habere ius dominij titulo belli.
  -    Cap. 5. Mare ad Indos, aut ius in eo nauigandi non eße proprium Lusitanorum titulo occupationis.
  -    Cap. 6. Mare, aut ius nauigandi proprium non eße Lusitanorum titulo donationis Pontificiæ.
  -    Cap. 7. Mare, aut ius nauigandi proprium non eße Lusitanorum titulo præscriptionis, aut consuetudinis,
  -    Cap. 8. Iure gentium inter quo suis liberam eße mercaturam.
  -    Cap. 9. Mercaturam cum Indis propriam non eße Lusitanorum titulo occupationis.
  -    Cap. 10. Mercaturam cum Indis propriam non eße Lusitanorum titulo donationis Pontificiæ.
  -    Cap. 11. Mercaturam cum Indis propriam non eße Lusitanorum iure  præscriptionis, aut consuetudinis.
  -    Cap. 12. Nulla æquitate niti Lusitanos in prohibendo commercio.
  -    Cap. 13. Batauis ius commercij Indicani, quà pace, quà inducijs, quà   bello retinenaum.
  

  
  CAPITA DIS PVTATIONIS   Seraphini, de iusto Imperio Lusitanorum Asiatico.
  
  -    CAp. 1. An iuregentium quibusuis ad quosuis libera sit  nauigatio.
  -    Cap. 2. De iure peregrinandi in alienas prouincias.
  -    Cap. 3. Vtrum Lusitani dominij ius habeant in eos Indos, ad quos Bataui nauigant, titulo inuentionis.
  -    Cap. 4. Vtrum Lusitani in Indiam primi per Oceanum Antarcticum  nauigauerint.
  -    Cap. 5. De Hannonis, & Eudoxi nauigationibus.
  -    Cap. 6. De potestate Rom. Pontificis in temporalibus.
  -    Cap. 7. Vtrum Lusitani in Indos habeant ius dominij titulo donationis Pontificiæ.
  -    Cap. 8. De iure prælationis peregrinandi in Indos competenti Lusitanis ex Pont. summi titulo.
  -    Cap. 9. An Lusitani habeant ius dominij in Indos titulo belli.
  -    Cap. 10. Mare ad Indos, aut ius in conauigandi an sit proprium Lusitanorum titulo occupationis.
  -    Cap. 11. Responsio ad argumenta Incogniti contra præcedentis capitis resolutionem.
  -    Cap. 12. An mare, aut ius nauigandi proprium sit Lusitanorum titulo  donationis Pontificiæ.
  -    Cap. 13. Vtrum mare, aut ius nauigandi proprium sit Lusitanorum titulo præscriptionis, aut consuetudinis.
  -    Cap. 14. Responsio ad argumenta Incogniti contra præcedentis capitis resolutionem.
  -    Cap. 15. De fide, & veritate Lusitanorum.
  -    Cap. 16. De Lusitanorum diuitijs ante Indicam nauigationem.
  -    Cap. 17. De Lusitanorum lucro ex Indico commercio.
  -    Cap. 18. De Lusitanorum religione in India Orientali.
  

    
        DE IVSTO IMPErio Lvsitanorvm  asiatico.
  
     Svmmarivm   Capitis primi.
  -    1  IOANNES primus Lusitaniæ Rex septam expugnat.
  -    2  Henricus Lusitaniæ Infans, primus nauigationem per mare Athlanticum, seu  Æthiopicum aperuit.
  -    3  Dionysius Rex Christi ordinem instituit.
  -    4  Romani Pontifices concedunt Lusitaniæ Regibus ius navigationis in Indias.
  -    5  Christophorus Columbus Occidentales Indias detexit.
  -    6  Lusitaniæ, Castellæque Reges de iure Americæ  disceptant,  ac paciscuntur.
  -    Alexander VI. diuisit ius nauigationis in Indias inter   Lusitaniæ, Castellæque Reges.
  -    7  Sebastianus Lusitaniæ Rex in Africa occubuit.  Henricus Cardinalis successit Sebastiano.  Philippus II. Castellæ Rex successit Henrico.
  -    8  Batauorum occasio ad infestandum ius nauigationis Indicæ.
  -    9  Incognitus scribit contra ius nauigationis Indicæ Lusitanis competens.
  -    10  Autor rationem huius operis reddit.
  -    11  Disputationis status.
  -    12  An ex iure gentium primario fas sit cuilibet in alienas  prouincias peregrinari.
  -    13  Ius gentium vnicum est, non primarium, &  secundarium.
  -    14  Ratio naturalis autor iurisgentium.
  -    15  Iurisgentium constitutiones variæ diuerso attento statu naturæ integræ, & corruptæ, num 16.
  -    16  Nauigatio ad statum naturæ corruptæ pertinet, num.  21. & 26.
  -    18  Nauigatio necessaria ad subueniendum indigentiæ humanæ.
  -    19  Indigentia rerum ab statu naturæ integræ exularet.
  -    20  Nauigare est contra naturam.
  -    21  Duobus modis potest aliquid eße de iure naturæ.
  -    22  Nauigare, & peregrinari non cadunt sub præceptum.
  -    23  Princeps potest commercium in suis terris interdicere exteris, & vaßallis in alienis.
  -    24  Germani non sunt conquæsti de Romanis circa prohibitionem commercij, & peregrinationis, contra incognitum.
  -    25  Nauigationis libertas non pertinet ad primum naturæ   integræ  statum, nec ad ius gentium immutabile, & n. 17.
  -    26  Vtens iure sibi competenti nemini facit iniuriam.
  
  
   AN IVRE GENTIVM QVIBVSuis ad quosuis libera sit nauigatio?  CAP. I.
  
   INter Lusitaniæ Reges, qui pros[sect. 1]peris euentibus rem, &  suam, &   Christianam auxere, præcipua celebritate enituit Ioannes, eo nomine primus, qui transmisso in Africam exercitu Septam vrbem opulentissimam,  & Hispaniæ terrorem, à Mauris insigni victoria  expugnauit; is è Philippa Alencastria Eduardi VI.  Britaniæ Regis nepte filios procreauit quinque, è[sect. 2]   quibus Henricus bellica virtute, vitæ  sanctimonia  & in Deum, ac superos omnes, præcipuè Beatam  Dei Matrem cultu, & religione insignis, nomen  suum æterno famæ præconio apud posteros consecrauit, qui ex magistratu Ordinis Equitum, cui  præerat, & quem Dionysius tritauus Christi nomine contra infideles instituerat, non exiguos annuos redditus, & vectigalia capiebat, quæ in nominis Lusitani gloriam, fideique Catholicæ amplitudinem insumenda, cum in animum induxisset, incognita scrutari maria, gentesque feras, & Demoniorum cultrices ad salutis viam traducere, Christique vexillum in omnes partes, quoad eius fieri  possit, inferre submissis classibus intendit, cuius  auspicijs anno 1410. ad montem vsque Leænam  peruentum est, insulæ quoque plures vasto in Oceano sunt detectæ.
  
   Huic, Regibusque Lusitanis (ne tantum opus[sect. 3]   intermitteretur, ne vè ab alijs impediretur) à Martino. V. ius nauigationis, commercijque exercendi priuatiuè quoad alios, in Africam, & Asiam, sub  fidei propagandæ  conditione concessum est, quod  alij Pontifices posteà confirmarunt. Hanc nobilem   nauigationis explorandæ, imperijque propagandi   curam Alfonsus V. Eduardi Regis, qui Henrici frater  fuerat, filius, Ionnnes II. Alfonsi filius, Emmanuel  Ioannis patruelis frater fœliciter prosequuti sunt.
  
   At cum Christophorus Columbus Genuensis[sect. 4]   Indias, vt vocant, Occidentales, oblata priùs Emmanueli ad nouas terras quærendas opera, & ab  eo reiecta, Ferdinandi, & Elisabet Castellæ  Regum   expensis, anno 1492. detexisset ¶ occasionem præ[sect. 5]buit disceptationi inter ipsos Lusitaniæ, & Castellæ Reges, ad quorum vtrum ea expeditio propter  Martini V. aliorum que Romanorum Pontificum,  quæ Lusitanis fauere videbantur, diplomata, pertineret; Sed multis consanguinitatis, affinitatis,  pietatisque vinculis, & rationibus deuincti Principes, ipsi inter se fœdus inierunt. ¶ Et Romani[sect. 6]  Pontificis, qui tunc Alexander VI. erat, decreto, & authoritate anno 1493. indultum est, vt Lusitanus in  Orientis, Castellanus in Occidentis Indiarum expeditionem, & conuersionem diuisim operam, &   studium impenderent; Quam in Prouintiam vterque, absque aliorum Principum querela, & iniuria, imò cum ipsorum scientia, & consensu (inuitati enim fuerant) pacifice per tot annorum curricula cum multo suorum sanguine, in auditis laboribus, & infinitis propemodum expensis incubuit:   ¶ quousque Sebastiano Lusitaniæ Regi in Africa[sect. 7]   infœliciter occiso, &  sine prole decedenti Henricus Cardinalis patruus magnus, & Emmanuelis filius successit; quo breuiter extincto Philippus II.  Castellæ Rex, iure hæreditario, Emmanuelis ex  Elisabet Imperatrice, & Henrici sorore nepos Lusitanum adeptus est imperium, anno 1580.
  
   Bataui, qui â Philippi proprij, & naturalis Princi[sect. 8]pis fide, & obedientia discesserant, sub rebellionis  prętextu ius Lusitanis in Indica emporia, &  Imperium  competens infestare cœperunt, & cum sæpius à   nostris reiecti fuerint, ¶ incognitus quidam sub[sect. 9]   Batauorum nomine ab armis ad ius appellans edito libro, cui mare liberum nomen indidit, omnes  ingenij vires contra Hispanos, tanquam Oceani   partitores, & vsurpatores depromit, sed pręcipuè   ad ius Lusitaniæ in Asiam nauigandi, & negotiandi subuertendum, & labefactandum intendit, sæpius quasi victor triumphum agens, cum tamen  omnis iuris fundamenta euertat, immutet, sibique  prout libet accommodet, in eo tamen mihi maxime laudandus videtur, quod nomen suum prodere ausus non fuerit, timuit enim in adulterinis interpretationibus, & imposturis deprehensus pœnam, aut vituperationem subire, non præmium,  nec laudem comparare. ¶ Hunc librum, cum ca[sect. 10]su ad manus peruenerit nostras, ad iuris examen,  & incudem reducere constitui, cum tamen ingenij mei vires agnouerim, non tantum mihi arrogo, vt ius nauigationis, &  comercij in Indias Hispano Regi competens, à me vno pendere existimem, nec committam, vt tantæ causæ præiudicetur, siuè disputando stem, siuê cadam. Sunt enim  plures alij è nostris, qui maioribus rationum documentis, & ponderibus rem discutere, & illustrare, prout ipsa res postulat, queant, fundamenta tamen ab incognito excogitata solum demoliri curabo.
  
   Omissis longioribus disputationibus breuiter,[sect. 11]   ac succintè ostendemus Batauis ad Indos nauigandi, aut cum illis commercia exercendi ius non esse  quidquid incognitus persuadere nitatur, si recta iudicij trutina, (vt ipse postulat) res examinetur. Ne   autem vim, & disputationis argumenta subterfugere videamur, ipsius ordinem sequemur, & fundamenta ob oculos proponemus, vt aptius refellantur.
  
   In hoc primo cap. astruit incognitus, iuxta iu[sect. 12]ris gentium, quod primarium, & immutabile vocant (partiuntur enim ius gentium in primarium,  &  secundarium) certissimam regulam cuilibet integrum esse alienas Prouincias adire, & illic negotiari, idque in generis humani beneficium ex diuina prouidentia, cum alterius gentis adiumento altera indigeret, vt considerat Plinius in Panegyrico ad Trajanum: Hinc infert ius hoc æqualiter ad  omnes gentes pertinere, ita vt nulla resp. nullus  Princeps in vniuersum prohibere queat, quominus alij ad subditos suos accedant, & cum illis negotientur, l. nemo igitur. ff. de rer. diuis. §. 1. Inst.  eod. l mercatores. C. de commerc. hinc descendere ius hospitale sanctissimum, iuxta illud Ilionei  apud Poetam, lib. 1.
  "  
   Quod genus hoc hominum, quæ ve hunc tam barbara morem,
   Permittit patria? Hospitio prohibemur arenæ!

"  "
 Et lib. 7. 

Littusque rogamus

"  "
 Innocuum, & cunctis vndamque, auramque patentem.
"  
   Ex qua causa varia, apud varias nationes, orta  bella recenset, Amorræ os iustè ab Israelitis deuictos, quia innoxius denegabatur transitus, ca. vlt.   23. q. 2. Genuensibus in Venetos, Sigon. vlt. de reb.  Italiæ, Christianis in Sarracenos, quia per illos iudęæ aditu arcerentur, Couar. reg. peccatum. 2. p.  §. 9. nu. 4. vers. quam causam, Castellanis in Americos has potuisse iustas belli causas esse Vict. de indis. 2. p. à num. 1. Couar. d. n. 4. vers. quintò, & ob  id Romanos à Germanis, apud Tacitum 4. hist. accusatos, quod colloquia, congressusque gentium  arcerent, flumina, terras, & cœlum quodammodo ipsum clauderent, ex quibus deducit inique facere Lusitanos, etiam si domini terrarum essent,  ad quas Bataui accedunt, & maris, quo nauigant, si  eos aditu, & mercatura excludant, & multò iniustius, cum nec maris sint domini, nec gentibus illis  dominentur.
  
   Sed vt hinc incipiamus diuisio iuris gentium[sect. 13]   in primarium &  secundarium Iuris Consultis incognita fuit & contraria, qui ius gentium vnicum  esse docuerunt, constat ex l. 1. ad fin. cum seq. & ex  l. manumissiones quoque, & ex l. ex hoc iure. ff. de  iustitia, Couar. reg. peccatum. 2. p. §. 11. n. 3. Mol.  lib. 1. cap. 2. n. 5. in fin. Pichard. §. singulorum, n. 2.  Inst. de rer. diuif. Fab. in Papin. tit. 2. princip. 4. illat. 7. confut. 1. nec illa diuisio docendi gratia sustineri potest, tum quia vt contra Pinel. in rubr. de  resc ind. 1. p. cap. 1. n. 13. aduertit Valasc. de iure emphyt. q. 3. n. 5. non est recta docendi Methodus,  quæ iuri aduersatur, tùm maxime, quia iuxta eam   distinctionem diuisio rerum constituenda foret  sub iure gentium secundario, l. ex hoc iure. ff. de  iust. ibi: Dominia distincta,  & tamen Iuris Consulti  censent ius illus proditum fuisse cum genere humano, l. 1. ff. de adquir. rer. domin.
  
   Cum ergo vnus sit author iurisgentium putà ra[sect. 14]cio naturalis, l. omnes. §. quod verò. ff. de iustit. &   iur. ibi: "Quod vero naturalis ratio inter omnes homines  constituit, id apud omnes peræque custoditur, vocaturque  ius gentium", vnus finis scilicet bonum naturæ humanæ, vna resp. nempe omnes homines, dum sub  ratione naturali. tam quam sub vno Principe colliguntur ex traditis per Salas de legib. disp. 2. n. 21.  col. 2. consequens est dicamus vnicum esse ius gentium.
  
   Ad internoscendas tamen varias iurisgentium[sect. 15]   constitutiones, quidquid insudent, & torqueantur, Suar. de legib. lib. 2. cap. 17. cum duob. seq. &   Salas eod. tract. disp. 2. à n. 9. post plures quos citant: constituendum est discrimen inter statum  naturæ integræ, & corruptæ, ita vt ad alterum pertineant ea, quæ per dictamen rationis naturalis ad  bonum naturæ humanæ, natura sua ordinantur,  vt putà religio erga Deum, obedientia in parentes, violentiæ repulsio, l. veluti, l. vt vim. ff. de iust.   matrimonium, liberorum educatio: &  similia, de  quibus in cap. ius naturale, dist. 1.
  
   Ad alterum caput spectant ea, quæ attento sta[sect. 16]tu præsentis naturæ hoc est corruptæ, &  sic mutatis iam rebus eodem rationis dictamine sunt constituta, vt seruitus, manumissio, distinctio dominiorum, &  similia, l. manumissiones, l. ex hoc iure.  ff. de iust. cap. iusgentium, dist. 1.  sicut namque omnia priora ante naturam corruptam, ita hęc posteriora supposita rerum mutatione naturæ humanæ conueniunt, sentit Iulius Pacius cent. 1. quæst. 2.
  
   Hæc prænotauimus, vt pateat nauigationem[sect. 17]   potius ad secundum, quàm ad primum iurisgentium caput spectare. ¶ Quia tantum necessaria[sect. 18]   est ad subleuadam naturę corruptę indigentiam,  vt ipse etiam incognitus supra agnoscit. ¶ Quæ[sect. 19]   indigentia ab illo aureo sęculo exularet, vt pingit  Poeta, lib. 1. Georg.
  "
   Ipsaque tellus
   Omnia liberius nullo poscente ferebat.
  
"  
   Et Ouid. 1. Metam.
  "
   Aurea prima sata ætas, quæ vindice nullo
   Sponte sua sine lege fidem rectumque colebat.
   Pœna, metufque aberant, nec vincla minacia collo
   Ære ligabantur, nec supplex turba timebat
   Iudicis ora sui, sed erant sine iudice tuti.
   Nondum cæsa suis, peregrinum vt viseret orbem,
   Montibus, in liquidas pinus descenderat vndas,
   Nullaque mortales, præter sua, littora norant;
   Nondum præcipites cingebant oppida foßæ,
   Non tuba directi, non æris cornua flexi,
      Non galeæ, non ensis erat, sine militis vsu
   Mollia securæ peragebant otia gentes.
   Ipsa quoque immunis, rastroque intacta, nec vllis
   Saucia vomeribus, per se dabat omnia tellus,
   Contentique cibis nullo cogente creatis,
   Arbuteos fœtus, montanaque fraga legebant,
   Cornaque, & in duris hærentia mora rubetis,
   Et quæ deciderant patula Iouis arbore glandes.
  
"  
   Quòd autem nauigatio ad statum naturę corruptæ pertineret, sentit. Ouid. 1. Metam.
  "  
   De duro est vltima ferro.
   Protinus irrupit venæ peioris in æuum
   Omne nefas: fugère pudor, verùmqùe, fidesqùe,
   In quorum subière locum fraudesqùe dolique,
   Insidiæqùe, & vis, & amor sceleratus habendi.
   Vela dabat ventis, nec adhuc bene nouerat illos
   Nauita: quæqùe diu steterant in montibus altis,
   Fluctibus ignotis insultauère carinæ:

"  
   Imò nauigare contra naturam esse sentit Ho[sect. 20]rat. lib. 3. Od. 24.
  "  
   Quid leges sine moribus
   Vanæ proficiunt? neque feruidis.
   Pars inclusa caloribus
   Mundi, nec Boreæ finitimum latus,
   Duratæque solo niues
   Mercatorem abigunt? Horrida callidi
   Vincunt æquora nauitæ.
  
"  
    Et Claudianus, lib. 1. de raptu Proserpinæ.
  "  
   Inuenta secuit primus quinaue profundum,
   Et rudibus remis sollicitauit aquas
   Qui dubijs ausus committere flatibus alnum,
   Quas natura negat, præbuit arte vias.
  
"  
   Adstipulatur Boetius de consolat. lib. 2. metr. 5.
  "  
   Felix nimium prior ætas
   Contenta fidelibus aruis,
   Nec inerti perdita luxu:
   Nondum maris alta secabat,
   Nec mercibus vndique lectis
   Noua littora viderat hospes.
   Vtinam modo nostra redirent
   In mores tempora priscos.

"  
   Tantum abest, vt nauigatio ad integrę naturæ[sect. 21]   statum, seu vt vult incognitus Vasquium illustr.  cap. 89. num. 30. secutus, ad primarium ius gentium   spectaret in eum sensum, quo ipse primarium accipit, quod quidem, nec probat, nec probare potest, semper enim intentionis fundamentum alijs  probandum relinquit, quod est maximum in disputando vitium.
  
   Quòd vt magis clarescat aduertendum est, quoad[sect. 22]   propositum duobus modis posse aliquid cadere  sub ius naturale (ad quod reducunt iusgentium  primęuum Salas de legib. disp. 2. num. 13.) primò,  & propriè quando lex naturalis id præcipit, secundo dicitur aliquid de iure naturali per modum   permissionis, negationis, aut concessionis, Suarez  lib. 2. de legib. cap. 14. num. 6. post alios: inter hos  modos illud discrimen constituendum est, quod  pręcepta iuris naturalis immutabilia sunt, sic procedit decisio Iustiniani in §. sed naturalia, Inst. de  iure naturali, restringentis se ad iura, quæ diuina  prouidentia sunt constituta, vt bene aduertit Iulius Pacius Centur. 1. quæst. 2. Et ita textus ille non  procedit in his, quæ  competunt de iure naturę, sed  in ipsismet iuribus naturalibus, videndi Suarez de  leg. lib. 2. cap. 13. & 14. Salas eod. tract. disp. 5. sect.  7. à num. 30. Cæteræ vero species cum præceptum  non contineant, mutatis rebus variari poterant,  sic libertas, &  seruitus, communitas rerum, & ipsarum diuisio, &  similia respectu diuersi temporis,  &  status variari, &  substineri possunt; quamuis libertas, communitas, &  similia essent de iure naturæ, non tamen præceptiuo: Ratio differentię est,  quia prior iuris naturalis species continet regulas,  & principia bene operandi, quæ continent necessariam veritatem, & ideo immutabilia sunt; posterior vero species pendet à rerum statu, & mutatione, & ideo variabilia sunt, Suarez de legib. lib. 2. c.  14. num. 18.  & in his terminis non mutatur ius naturale, sed circunstantiæ rerum variantur, vt docent Soto lib. 1. de iust. quæst. 4. art. 5. Suarez vbi  proximè cap. 13. à num. 5. Salas de legib. disput. 5.  sect. 7. num. 31. cum seq.
  
    Imò licet nauigatio, & commercium in primæ[sect. 23]uo naturę integræ  statu exercerentur, non tamen  ad iuris naturalis præcepta pertinerent.
  
   Hinc fit posse Principem exteros ad terras suas,[sect. 24]   commercium ve non admittere, &  subditis interdicere illud cum exteris, de quo infra cap. 2. n. 16. Vndè immerito hanc prohibendi facultatem Principi supremo adimit Incognitus imponens Imperatori Iustiniano, iurisque consultis, quod nunquam  consuerunt: cum Dido excipiens Ilionei querelam,  de qua supra num. 2. id sibi licitum fore innuit. Primò  Æneidos.
  "  
   Tum breuiter Dido vultum dimissa profatur,
   Soluite corde metum Teucri, secludite cùras:
   Res dura, & Regni nouitas me talia cogunt
   Moliri, & latè fines custode tueri.
  
"  
   Nec Germani, apud Tacitum lib. 4. hist. prop[sect. 25]ter eam causam Romanos damnant, vt Incognitus  putat Taciti sensum inuertens; cum enim Germani sæpe sępius rebellarent, statuit senatus Roman.  ad euitandas populorum conspirationes, ne Tencteri, &  Agrippinenses, quos Rhenus diuidebat, inter se  commearent, vi diuisis viribus in officio continerentur; sed cum Ciuilis è Batauis nobilissimus in Romanos coniuraret, Tencteri per legatos ab Agrippinensibus postulant, vt se socios in commune bellum asciscant. Nam (ferocissimus è legatis sic protulit) "ad hunc diem flumina, ac terras, & cœlum quodammodo ipsum clauserant Romani, vt colloquia, & congressus nostros (gentium reposuit Incognitus) arcerent; sed vt  amicitia societasque nostra in æternum rata sit, postulamus  à vobis, muros Coloniæ detrahatis; Romanos omnes in finibus vestris trucidetis; bona interfectorum in medium cedant, liceat nobis, vobisque vtramque ripam colere, vt  olim maioribus nostris." Sed Agrippinenses Tencterorum legationem, Consilium, & Commercium,  nec indistinctè ad misere, vt refert Tacitus, in hunc   modum respondentes. "Muros ciuitatis augere nobis  quam diruere tutius est, si qui ex Italia, aut prouincijs alienigenæ in finibus nostris fuerant, eos bellum absumpsit, vel in  suas quisque sedes refugere, eductis olim, & nobiscum per connubium  sociatis, quoque mox prouenere, hæc patria est, nec  vos adeo iniquos existimamus, vt interfici à nobis parentes  fratres, liberos nostros velitis, sint transitus incustoditi, sed  diurni, & inermes." Vndè constat, quod nec Agrippinenses Tencteris circa Rheni transitum, & commercium multum fidebant. Quis ergo prudentissimum populi Roman. sicut cuiusque alterius Principis decretum ad continendos in imperio homines Prouinciales, ne pro tempore inter se coeant,  damnabit nisi Incognitus, aut factum hoc quid commune habet cum nostra quæstione?
  
   Ex quibus deducitur nullius momenti, imò fal[sect. 26]sum esse fundamentum, cui tota incogniti machina innititur: dum ad primum iusgentium libertatem nauigandi, & negotiandi apud exteras nationes, pertinere securè autumat, quia vel intelligit  deprimæuo iuregentium, hoc est de primo integræ naturę  statu, & in hunc sensum iam supra astruimus id substineri non posse, quod & ipse Incognitus fatetur cap. 5.  & probat in hæc verba: "Quod  vt clarius explicent, negant eo tempore campos limite partitos, aut commercia fuiße vlla", frustra igitur facultas  negociandi supponitur, vbi negociatio in rerum  natura dari non poterat, & idem de nauigatione  ostendimus supra.
  
   Si vero intelligit de iuregentium primæuo, hoc[sect. 27]   est immutabili, & indispensabili, hoc etiam defendi nequit, vt iam probauimus, imò  & oppositum  significat ipse auctor cap. 2. dum ait: "Quòd Lusitani,  vt aliæ gentes, à Iauæ, Taprobanæ, Molucarum Principibus ius mercandi exorant, nec habitant quidem, nisi precario." Si ergo ex Incogniti confessione Lusitani, & alij  à Principibus, ad quorum Prouincias nauigant,  ius mercandi impetrant, non iure proprio vtique,  sed alieno beneficio id consequuntur: frustra namque impetratur, & pro priuilegio datur, quod iure communi, & naturali conceditur, l. 1. ad finem.  ff. ad municip. iure proprio vtens, quod sibi à natura competit, nemini facit iniuriam, l. fluminum.  §. fin. de damno infecto. Habitatio etiam precario  repugnat eidem iuri, pendet vtique â libera concedentis voluntate: est enim natura æquum tandiu  te liberalitate mea vti, quandiu ego velim, & vt   possim reuocare, cum mutauero voluntatem, l. 2.  ff. de precario. Si ergo nauigantibus ad Orientis  Prouincias precaria habitatio, & negotiatio à Principibus permittitur, vt firmat Incognitus, eo ipso  eam reuocare iure naturali illis competit. At implicat contradictionem competere mihi de iure  naturæ immutabili ius nauigandi, & negotiandi  in Moluccas inuitis terrarum dominis, & eodem iure Moluccarum Regibus fas esse me ab ea nauigatione, & commercio prohibere, quod Incognitus sibi contradicens admittit, vel iam eam prohibendi  facultatem Principi, reique pub. concedit, quod  antea negauerat; vnde corruat ipsius fundamentum   necesse est, quod ex sequenti cap. apertius apparebit. Quod verò attinet ad rationes, ob quas Bataui  & alij â nostris prohibentur ad alienas Orientalis  tractus terras nauigare, suo loco disputabitur. Pendet enim hæc quæstio ex diuerso fundamento, de  quo cap. 7. & 8.

  

     Svmmarivm   Cap. II.
  -    1  Disputationis status.
  -    2  Transitus innocuus per alienas terras liber esse debet.
  -    3  Necessitate in extrema omnia sunt communia.
  -    4  Naufragantibus succurrendum, non bona auferenda.
  -     5  Pœna in raptores bonorum ex naufragio.
  -    6  Infidelibus naufragantibus bona non auferenda contra  Sayrium.
  -    7  D. Franciscus de Almeyda Indiæ Prorex Onoris Regi  bellum intulit ad repetenda bona Lufitanorum naufragantium.
  -    8  Sinarum barbara Statuta contra peregrinos, & naufragos.
  -    9  Post rerum diuisionem vnicuique libera est de rebus proprijs disponendi facultas, quæ  & reip. competit.
  -    10  Commercio sunt exemptæ res, quas natura iusgentium,  aut mores ciuitatis prohibuere.
  -    11  Statutum prohibens extraneis vendere valet.
  -    12  Lusitaniæ leges succiplenæ.
  -    13  Princeps potest prohibere commercium cum exteris, à   quibus cauendum censet.
  -    14  Saguntini Carthaginenses ad commercium non admiserunt propter subiectionis timorem.
  -    15  Negotiari, & peregrinari, de iuregentium fas est quousque prohibeatur.
  -    16  Aliud est expellere à commercio, aliud non admittere.
  -    17  Victoria, &  Ægidius taxantur dum resoluunt non posse Principem sine causa exteros à  suis terris, & commercijs arcere.
  -    18  Exempla Incogniti aliena à disputatione.
  
  
    De iure peregrinandi in alienas Prouincias.  CAP. II.
  
   CVm Incognitus nec rerum, nec tem[sect. 1]porum causas, & circumstantias distinguat, aut senuet, sed inuoluat, & confundat: ad illustrandum disputationis  campum operæ precium erit, triplicem   rerum statum quoad propositum considerari: aut  enim agitur de transitu, aut de extrema peregrini  necessitate, aut tandem extra hos casus de iure in  alienas Prouincias peregrinandi attenta rerum natura.
  
   In primo casu si constet de transitu innocuo, li[sect. 2]ber erit omnique iure debitus, armisque iustè (si negetur) aperiendus, Palacius de iusta, Nauarræ  retentione p. 5. §. 3. Castro de iusta hæreticorum punitione lib. 2. cap. 14. vers. tertia, pag. mihi 376. Mol.  tract. 2. disp. 104. vers. septimo post alios. Sic defenditur bellum Israelitarum aduersus Seon Regem  Amorræorum num. 21. quia vt August. ait c. vlt.  23. quæst. 2.  "Notandum sanè est quemadmodum iusta bella gerantur à filijs Israel contra Amorreos, innoxius enim  transitus denegabatur, qui iure humanæ  societatis æquissimo patere debebat." Huc pertinent non nulla bella,   quorum meminit Incognitus in capit. 1. vt ibidem  in argumentum adduximus. Cæsar namque, quod  senatus aditum sibi Romam denegasset, rectè dixit  apud Lucanum lib. 1.
  "  
   Arma tenenti
   Omnia dat, qui iusta negat.
  
"  
   In secundo vero casu quando extraneus aliquo[sect. 3]   rerum vsu extremè, vel grauiter indiget, non potest illo licitè prohiberi, tùm quia charitatis lex id  postulat, tùm etiam quia rerum diuisio præiudicare non potuit, quominus vnusquisque, etiam inuitis dominis, ea re vtatur, qua extremè indiget, Molin. 2. disp. 105. vers. At nobis, rectè igitur Cicero  offic. 1.  "Quid tàm commune, quàm mare fluctuantibus,  littus eiectis," refertur ab Incognito cap. 5.
  
   Hinc (ne ab Incogniti exemplis discedamus)[sect. 4]   Ilionei, &  sociorum, qui naufragium passi ad Africæ littus eiecti sunt, hospitij imploratio à Didone  apud Virgil. 1. Hinc Æneæ ad Italiam appulsio,  &  sedis â Latino Rege dijs Penatibus deprecatio Virg. 7.
  "  
   Dijs sedem exiguam patrijs, littusque rogamus
   Innocuum & cunctis vndamque, auramque patentem.
  
"  
   Hinc Federici Imperatoris sanctio auth. naui[sect. 5]gia C. de furtis, aduersus raptores bonorum, quæ   naufragio periere, omni consuetudine abolita, Rebuf. ad leges Galliæ in proœm. glossa 5. numer.  74. Sayrus in Thesauro libr. 3. cap. 8. num. 5. & 8.    elegantius P. Fr. Ant. de Sousa sanguine, literis, &   virtute illustris de censur. bullæ cœnæ cap. 5. disp.  38. vndè iniustum esse statutum, vt princeps bona  naufragantium capiat, docent Tabiena excommunicatio 5. cap. 25. §. 3. Paludan. in 4. dist. 18. quęst. 3.  art. 4. Caet. 2. 2. quęst. 66. art. 5. ad 2. & verb. furtum,  Sot. 5 de iust. q. 3. art. 3. Nau. c. 27. n. 117. Cou. reg.  peccatum 3. p. §. 2. n. 5. nisi retineret animo reddendi dominis, si quæ  siti compareant: quo pacto excusatur lex Philippi II. secundum eosdem, aliter consuetudo non excusat, cum sit corruptela contra ius  naturæ, ex Tab. Caet. Nau. & præcitatis.
  
   Adeò, vt etiam infidelibus (nisi cum quibus iustum[sect. 6]   nobis bellum est) naufragantibus naues, & bona sint  restituenda, &  hospitium exhibendum, Nau. in man.  edictione anno 584. c. 17. n. 98. Vndè  cauendum est à   Sayro, d. c. 8. num. 5. & 6. resoluente per ius Ciuile,  & Canonicum concedi infidelium naufragantium  bona rapi. Refellitur enim, quia Imperator vbi supra excepit tantum piratas, hostes, & Christiano  nomini inimicos, quales non  sunt infideles simpliciter; inde prodita est excommunicatio etiam bullæ   in eos, qui Christianorum  naufragantium bona in mari,  vel littore inuenta, sibi scienter accipiunt c. excommunicamus de raptor. Nauar. c. 17. n. 98. Suar. tom.  5. de cens. disp. 21. a n. 26. Sayro, d. c. 8. Sousa d. c. 5.
  
   Inde iuste D. Franciscus de Almeyda, primus In[sect. 7]diæ Prorex Onoris Regi bellum intulit, quoniam   nostri in illius littus sæuæ tempestatis vi eiecti,  equos Arabibus telluris illius incolis custodiendos   tantisper tradunt, dum illi sedata tempestate reuertantur, Onoris Rex equos sibi retinere constituit, quousque malis belli edoctus pacem postulat, & bona restituit, Osorius lib. 4. de rebus Emmanuel. Ex præcepto namque charitatis naufragis, & ita extremè  indigentibus opem vnusque ferre tenetur Nauarr. &  supra citatis.
  
   Vndè barbara, &  execranda est Sinarum  consuetudo[sect. 8]   (corruptelam dicas) quæ bona naufragio perempta  Regi applicat, ipsofque naufragantes, velut dijs inuisos immaniter accipit; flagellis, membrorum mutilatione, alijsque pœnis crudeliter mulctat, Pinto  en sus peregrinaciones, c. 84. cum  seqq.  & in peregrinantes tamquam in hostes inuadunt, Auberto Miręo de  statu relig. Christ. lib. 2. c. 27. vers. Sinæ, Pedro Ortiz  en la viagen del mundo, lib. 2. c. 6. Maffeius lib. 14. histor Indic. initio, cum generis humani societati  repugnet. Inter homines namque cognationem  quandam natura ipsa constituit, vt saltem in rebus  extremis alter alteri subueniat, & non insidietur,  l. vt vim, de iustit. ne afflicto afflictio addatur, cap.  At si, ad fin. de Iudicijs.
  
   Tandem in tertio, & vltimo casu, post rerum,[sect. 9]   & Prouinciarum diuisionem, non minus propria  sunt, cuiusque reipub. quæ ab ea possidentur in communi, & quorum dominium penes totam remp.   est, quàm sint cuiusuis priuati de repub. quæ ab eo,  vt propria possidentur; quamobrem quemadmodum quisque priuatus interdicere potest omnibus alijs, ne rebus ipsius vtantur, l. id quod nostrum,  de reg. iur.  & licitè etiam potest nullum cum alijs  commercium admittere, l. neque emere. C. de iure  deliber. Inuitum enim distrahere postulantis desiderium, iustam causam non continet. l. inuitum,  C. de contrah. empt.  sic etiam respubl. aut Princeps licitè prohibere potest omnibus extraneis,  ne rebus proprijs reipubl. quæ communes sunt ciuibus, vtantur, liciteque etiam poterit velle nullum cum extraneis habere commercium. ¶ Ea[sect. 10]rum enim rerum, quas natura, vel ius gentium, vel  mores ciuitatis commercio exuerunt, nullam venditionem esse respondit Paulus in l. si in emptione  §. omnium, ff, de contrah. empt. ¶ Valereque sta[sect. 11]tutum prohibens vendere extraneis, omnium calculo receptum est, Tiraq. de retract. 1. in præfat.  num. 14. quod non paucæ respublicę obseruant  Molin. 2. disp. 105. column. 1.  &  sicut vnicuique  rem suam huic, non verò illi vendere omni iure licitum est, & rerum suarum vsum concedere, cui  libuerit, eumque alijs interdicere: ita & vna Prouincia vsum quarundam rerum aliquibus extraneis concedere poterit, quod ab ea libertatem non   adimit, quominus similem vsum alijs peregrinis  denegare possit, Moli. vbi proximè. Vnusquisque   namque arbitratu suo quærere, vel probare poterit  emptorem; grauis cum videatur iniuria, vt homines  de rebus suis facere aliquid cogantur inuiti, l. dudum. C. de contrah. empt. quod & legibus municipalibus caueri solitum est, Molin. 2. disputat. 370.  in fin. vt constat ex nostris Lusitanis lib. 4. tit. 11. in  princip.  ¶ Quas præ ceteris in Hispania, & Gallia[sect. 12]   à  se lectis succi pleniores, &  concinniores firmat Nau.  de orat. cap. 18. n. 50.
  
   Quòd à fortiori locum habebit, vt possit quæ[sect. 13]   vis respub licitè prohibere commercium portum,  & habitationem extraneis, quò eos potentiores viderit. Timere namque iustè poterit, ne ipsam, quę humana est malitia, subijciant, ne ve incommodum aliud  ex eorum commercio, & habitatione experiatur,  eaque de causa prudenter poterit præscindere occasiones omnes, sibique consulere, ne quidquam tale eueniat, ea, quę ipsius sunt illis denegando, Mol.  d. disput. 105.
  
   Hinc meritò Saguntini olim, vt erant à mul[sect. 14]to vsu cauti, magnoque ingenio non ignari Pœnos  libertati Hispaniarum insidiari, â  suis eos littoribus prohibuerunt, ingeniorum dexteritate prouincialibus persuasis ab eius gentis commercio abstinere, in specie amicitię latere insidias, Marian. de  reb. Hispan. libr. 1. cap. 16. hinc Carthaginenses,  Græci, variæque gentes mercatores exteros ad se  accedere prohibuere, Stracha de mercatura 2. par.   nu. 16. Matienç. l. 1. glos. 1. n. 4. tit. 12. libr. 5. Recop.
  
   Licet namque iuregentium vnicuique fas sit[sect. 15]   peregrinari in alienas Prouincias, illic degere, & negotiari. Victoria de Indis â n. 1. p. 2. Id tamen ita accipiendum est, & licitum interim dum ab habitatoribus non prohibetur Mol. tract. 2. dis. 105.  & huic  sententiæ etiam inuitus ad stipulatur Incognitus,  c. 1. Dum eam prohibitionem reipublicæ, Principi  ve supremo licitam in vniuersum non esse affirmat,  specialiter saltem, & ex causa planè  concedens cuius causę  rationem  supremus Princeps cui reddere tenetur?
  
   Nam constituendum est discrimen inter exteros[sect. 16]   ad commercium iam admissos, & hospitio receptos,  & inter eos admittendos: in primo casu causa interuenire debet ad illorum  expulsionem  â iure, quod iam adquisierunt; Hinc iusta nostrorum bella in India, nam  postquam fœdere, & amicitia fuimus admissi, fraude, dolo, & insidijs expulsi iniurias, occissiones proditorias, & prædas vindicauimus. In secundo vero  casu nulla requiritur causa iuxta prædicta, vt post  Baldum, & alios singulariter resoluunt Gerard.  singulari 59. & Carolus Ruynus cons. 28. â numer.  15. vol. 1. Stracha de mercatur. 2. p. num. 34 Repugnat enim naturali libertati, vt me inuito in domum  meam ingrediaris, nam "turpius eijcitur, quam non admittitur hospes,"  Ouid. lib. 5. de tristib. eleg. 7. c. quemadmodum de iure iurando.
  
   Hinc reijcienda est opinio Victorię de Indis 2. p.[sect. 17]    in princip. &  Ægidij l. ex hoc iure, cap. 7. num. 4.  ff. de iustit. tom. 1. resoluentium non posse Principem sine causa forenses ad sua commercia, & terras  non admittere, quibus non fauet, quod exilium  est pœna, & quod Princeps Christianus non potest sine causa Iudæos à  suis terris expellere, &  similia, hæc enim ad expulsionem pertinent; illi verò, & nos agimus de admissione.
  
   Ex hac rerum, & temporum distinctione liqui[sect. 18]do constat, quàm iniustè Incognitus hospitij, &   naufragij fundamenta afferat ad eam quæstionem,  quam arbitris dispurandam à  se proponit: vtrum  scilicet Principi, reipublicæ ve fas sit extraneum  aliquem à  suis littoribus, commercioque arcere; cum   qua nihil commune habet extrema necessitas, qua  data Lusitanos inhumanitatis haud arguere poterit Incognitus.

  
  
     Svmmarivm.   Cap. III.
  -    1  Negat Incognitus Indiam à Lusitanis inuentam.
  -    2  India antiquis cognita.
  -    3  Taprobanæ notitia, & descriptio antiquis.
  -    4  Infideles rerum habent dominium, quo spoliari non possunt, propter infidelitatem, aut   ignorantiam.
  -    5  Bataui Lusitanos ab Indiæ imperio expellere conantur.
  -    6  Arx Mombacensis contra Batauos à nostris defensa.
  -    Bataui sæuiunt in templa, imagines, arbores,  & lapides.
  -    7  Molucarum inuasio à Batauis.
  -    8  Malacensis vrbis, arcisque obsidio stupenda à Batauis, & confederatis Regibus.
  -    Andreas Furtado de Mendoça aduersus Batauos, & plures Reges arcem Malacensem  defendens admirabilem reportat victoriam.
  -    9  Lusitani de iure finium, aut gradu constantiæ detrudi nequeunt.
  -    10  Quæstiones disputandæ proponuntur.
  -    11  India antiquis cognita.
  -    12  Taprobana hodie Ceilam, olim à Romanis  inuenta, & vltimus illis finis.
  -    Ceilam Taprobana.
  -    Lusitani vltra Taprobanam progreßi.
  -    13  Inuentio Indicæ nauigationis perse non  contulit ius Lusitanis.
  -    14  Inuenire quid significet?
  
  
    Vtrum Lusitani dominij ius habeant in eos Indos, ad quos Bataui nauigant, titulo  inuentionis.   Cap. III.
  
   AIt  Incognitus cap. 2. Lusitanos non inue[sect. 1]nisse Orientales Indias, tum quia inuenire  significat in rem venire, & eius possessionem adipisci, Conanus lib. 3. cap. 3. num.  fin. Lusitanos vero Iauæ, Taprobanæ, partis maximæ Molucarum, ad quas Bataui accedunt, Dominos non esse probat, quia ab illis, vt aliæ gentes, ius  mercandi exorant, tributa pendentes, nec habitant   quidem nisi precario.
  
   Tùm quia, nec reperijsse Indiam vllo modo di[sect. 2]ci possunt, quæ tot à  sęculis fuerat celeberrima iam  ab Horatij tempore lib. 1. Epist. 1.
  "
   Impiger extremos currit mercator ad Indos,
   Per mare pauperiem fugiens.
  
"  
   Taprobanes quoque pleraque exacte Romani[sect. 3]   descripsere Plin. lib. 6. cap. 22. Cæteras vero Orientis Insulas ante Lusitanos non tantum finitimi Persę, & Arabes, sed etiam Europei præcipuè Veneti  nouerant.
  
   Et tandem quia inuentio ius non tribuit, nisi in[sect. 4]   ea, quę antea nullius fuerant, l. 3. de adquirendo rerum dominio. At Indi ante Lusitanorum nauigationem, siuè Mahumetani, siuè Idololatræ verum  rerum suarum dominium, & possessionem habebant: quibus sine causa spoliari non poterant, Vict.  de potest. ciuili 1. par. n. 9. Fides namque non tollit  ius naturale, aut humanum ex quo dominia profecta sunt, D. Thom. receptus 2. 2. q. 10. art. 12. Vndè   is titulus per se nihil iuuat ad possessionem illorum,  non plusquam  si illi prius inuenissent nos Vict. de Indis 1. p. n. 31. vers. & ideo alius. Nec etiam in seruitutem redigi poterant ex eo, quia insensati essent, &   amentes, hoc enim falsum est. Vict. sup. n. 23.  & color redigendi inuitos ad mores humaniores, qui  Græcis, & Alexandro vsurpatus est, à Theologis  improbus, & impius censetur, Vasq. illustr. in præfact. à num. 5. ita in effectu discurrit Incognitus.
  
   Nos vt satisfaciamus, pręnotabimus prius, quòd[sect. 5]   Bataui non solum ad Iauam, Taprobanem, & Moluccas nauigant, vt affirmat Incognitus, sed ad cæteras Indiæ insulas, & terras etiam illas, quæ nostro  dominio, & ditioni sunt subiectæ, nosque à possessione detrudere omnibus viribus conantur.
  
   Quòd nobis vel tacentibus testatur Mombacen[sect. 6]sis Arx anno 1607. 29. Martij à duobus millibus Batauis mari cum octo nauium omni bellico apparatu instructarum, & terra magno tormentorum  numero oppugnata, per duos fere menses, sed incredibili Stephani Ataidij arcis ducis constantia, &   animo defensa, qui oppugnatores à Batauia ad illam    rem destinatos cum plus trecentorum nece, & vna  naue tormentis submersa (cum è nostris quatuor  defuerint, è centum quadraginta quinque, qui inter milites, pueros, senesque, intra arcem tantum  erant) ita male mulctatos abire compulit, vt amplius eandem expugnationem tentare non suerint  ausi, sed ad perpetuam hospitij, & transitus innoxij, quod postulant, & offerunt, memoriam, in templa, imagines, ædes, in arbores etiam, & lapides immaniter sęuierunt, vt illis factis in Orientali Ætiopia sui nomen æternitati sacrarent. Historia de  Ætiopia Oriental, lib. 3. cap. 20.
  
   Moluccarum quoque vsurpatio, &  à Ternatis an[sect. 7]tiqua nostrorum possessione expulsio adeo orbi nota est, & multis annalibus euulgata, historia de  las Malucas, vt referre non sit necesse, quando Bataui cum Moluccarum regulis ad expellendos ex  illis partibus Lusitanos fœdus, & vires adiunxere:   sed tandem fœdus insulas, & Cariophylon tanto pretio hoc est proprio sanguine emptum post ingentes clades acceptas deseruerunt.
  
   At stupendum illud Malacensis arcis obsidium[sect. 8]   exemplis cariturum fama loquatur, vbi velut in  Orbis theatro ex vna parte indefessus triumphalibus   innutritus coronis Andreæ Furtado de Mendoça  spiritus, ex altera potentissimorum Regum innumerabiles phalanges, & classes instructissimę, tàm ipsorum Regum, quâm Batauorum in nominis Lusitani   excidium communi fœderis vinculo conspirantium   per quatuor fere menses certauere; mari terraque  omne desperatum auxilium; vires peruigilio assiduo, & crebris oppugnationibus confectę; iam mures, iam putrida animalia in vsum cibi obsessis defecerant. Furtadus crebra eruptione, importunus hostium   mensis hospes adherat; ferro igneque armatus, omne tempus, omnem locum, conatumque varia ludificatione intutum, infidum, infestumque faciens,  prius cæde, incendio ve facto ex mensis cibum, ex  oculis se proripiens, quam contra eundi spatium  daretur; & receptus intra arcis portas non virtutem   męnibus, sed mænia virtute defendebat; ita vt nomini & actioni ipsius verè conueniret, illud Ouid.  1. Metam. Viuitur ex rapto. In tanta rerum iniquitate  Alcides ille noctu diuque peruigilans non solum  oppugnantes repellit, sed & lacessit; stet it tandem  cælesti subnixus ope, quoad submissi à Goa subsidij ad jumento hostes castris exuti, & profliga ti relictis impedimentis, & nauibus magna suorum suscepta strage, trepidantes in suam quisque domum  ignominiose refugere. At cum  Mendoça  à Rege euocatus ad præmia tantis rebus gestis debita adispiscenda in Lusitaniam nauigaret, abrupto intempestiue  filo.
  "
   "Inuida quem Lachesis medio salis æquore raptum"
   Dum numerat palmas, credidit esse senem.
  
"  
   Non siue magno magnorum ducum mærore, &    Batauorum tripudio, cuius tamen honorificam  mentionem facit ipse Incognitus in secunda, quam   refert pagin. 68. Epistola circunspectissimi Regis  nostri Philippi III. qui eum heroem ad Batauorum   ab India expulsionem præelegerat.
  
   Sic (vt ad rem redeam) Asia, & Europa Lusita[sect. 9]nos nullis viribus, nullis difficultatibus, vel de iure  finium, vel de gradu constantię dimoueri posse cognouerunt, tametsi Bataui semper aggrediantur viribus longè  superiores.
  
   Sed eò vnde diggressa est, reuertatur discepta[sect. 10]tio: sub breui verborum compendio, plures tangit  Incognitus quæstiones, vt proposuimus in principio huius capitis, nos vt singulis respondeamus, sigillatim de vna quaque disseremus in hoc capite,  & duobus sequentibus de Indiæ inuentione; de iure belli in cap. 9. sermo erit.
  
   Quòd India cognita antea fuerat, lippis, & ton[sect. 11]soribus (vt dici solet) notum est, cuius mentio sæpe in sacra pagina, sępius in omnibus antiquitatis  annalibus repetitur; sed ignorat Incognitus Indiam   vniuersam ad Arcticum Polum spectare, vt Ptolomęi Tabulæ, & Geographię Mappę testantur, Strabo lib. 2. Osor. lib. 2. in princip. de rebus Emman.   & ita per sinum Arabicum, aut Persicum ab Europæis olim, & hodie perlustratur, vt notauit Acost.  lib. 1. de natura noui orbis cap. 11. Sed hęc cognitio  nihil concludit cum nauigatione vltra æquinoctium per Bonæ  spei promontorium, nec cum inuentione alterius orbis ad Antarcticum spectantis, quæ nec Latinis, nec Græcis patuere, vt sequenti cap. demonstrabimus.
  
   Taprobanæque (quæ nobis Ceilam est) cuius me[sect. 12]minit Plinius lib. 7. cap. 22. qua parte ab Europæis  olim inuenta ad nostrum pertinet Emispherium  ex Solino capit. 53. Lucena libr. 2. c. 18. in vita Xauierij, vltimusque Orbis terminus antiquis agnitus fuit, vt significat Ouidius libr. 1. de ponto elegia 6.
  "
   "Quid tibi si calida prosit laudere Syene?"
   Aut vbi Taprobanen Indica tingit aqua,
  
"  
   Vltra quem nostri progressi terras alias, mare  aliud, alios mundos, alia postremo Sydera non magis inuenerunt, quam ab æternis tenebris, &  à veteri pene dixerim chao rursus in hanc publicam lucem   protulerunt, vt Angelus Politianus firmauit libr.  10. epist. 1. quod eleganter Homerus  Lusitanus [Camoens, Luiz de/gnd:118518585 viaf:34454091] indicauit lib. 1. Lisiad. Rim. 1.
  
   As armasè varões assinalados,
   Que da Occidental praya Lusitana
   Pormares nunca de antes nauegados,
   Passaraõ ainda alem da Taprobana.
  
  
   Ex hac tamen inuentione, & nauigatione non[sect. 13]   infertur simpliciter ius Lusitanis quæsitum, quid  tamen inuentio profuerit, disseretur cap. 8.
  
   Immoratur Incognitus in verbo inuentionis se[sect. 14]    Iuris Consultum, & Grammaticum iactans, asseritque falso Lusitanos dicere se Indiam inuenisse,  nam tota Latinitas (ait) quod adepti sumus idem  demum inuenisse nos dicit, cui oppositum est perdere, & ita inuenire est in possessionem venire, l.  si barsatorem, C. de fideiussor. quæstio hæc nominalis non cum Lusitanis, quorum nullum citat Incognitus, sed cum Ang. Polit. vbi proxime  cum alijs grauissimis viris, cum Iuris C. imo &   cum ipso Cicerone ineunda est, à quibus initia  Græcè, Latineque loquendi sumere debemus: differre namque inuenire ab occupare disertè mihi  probat Vlpianus ab Incognito citatus in l. 1. de  adquirenda possessione, ibi: "Margaritæ in littoribus inuentæ eius fiunt, qui primus earum possessionem  nactus est," idem significauit Gordianus Imperator in d. l. si barsatorem, dum Consultus decidit in ea specie qui se latronem inuenturum  promisit, non satisfacere, si oculis notet, nisi in iudicio sistat, vt ex effectu, & intentione  potius pacti, quam ex stricta verbi proprietate subsequens ab anteccedenti deducatur, vt habet summarium: inuenire ergo varias habet  significationes, tàm apud bonos authores, quàm  apud Iuris Consultos, vt ex Cicerone probat  Nizolius verb. inuenire, & verb. inuentio, Calepin. Thesauro, & ex alijs Conanus ab Incognito citatus, lib. 3. cap. 3. ad finem, sufficiat contra Incognitum illud Martialis, libr. 5. Epigr. 11.   in emendatis.
  "  
   Sardonychas, smaragdos, adamantas, iaspidas vno
   Portat in articulo, stella (Seuere) meus.
   Multas in digitis, plures in carmine gemmas
   Inuenies, inde est hæc, puto, culta manus.
  
"  
   Sed siue inuenio pro exquirere, peruestigare absque occupatione, siue pro occupare sumatur,  vtrumque recte Lusitanis conuenit, tum quia Indicæ nauigationis viam primi peruestigarunt, &   aperuerunt, vt dicemus capite sequenti, tùm  etiam quia prædictæ nauigationis ius adquisierunt, vt constat ex deductis infra cap. 7. 12. 13.  & 14. digna profecto quæstio tanto theatro! In  quo inter alios damnatur Petrus Nannius latinus apud Louan. insignis professor, qui in epistol. ad Damian. à Goes  sic ait agens de Orientali India. "Antipodum munera duplici ratione Hispaniorum sunt, vel quod ipsi hunc Orbem inuenerunt,  vel quod soli inde omnia deportant in suas apothecas  à te digeruntur": refertur, tom. 1. histor. Hispanor.  pag. 1160. Quidquid quando opponitur verbo,  reperire,  significet rem quæsitam, & propriam  offendere iuxta illud Metam. 2.  "Tu non inuenta reperta est," de quo Calep. & Conan. d. locis.

  
  
      Svmmarivm.   Cap. IV.
  -    1  Intendit Incognitus Lusitanos Indiam primos non inueniße.
  -    2  Argumenta Incogniti dupliciter considerata.
  -    Aurea Chersonesus est Samatra.
  -    3  Argumenta, quæ ostendere videntur alios ante Lusitanos ad Indiam nauigasse.
  -    4  Lusitani primi ad Indiam nauigarunt, & num. 7.
  -    5  Diuisio Orbis in quinque zonas.
  -    Zona torrida antiquis imperuia.
  -    6  Zona torrida viam ad Antarcticum impediebat ex  Catholicorum etiam aßertione.
  -    8  Indicæ nauigationis viam à Lusitanis aperiendam vaticinatur. Isaias, & confirmatur alijs vaticinijs, num. 9  &  seqq.
  -    9  Æthiopes habebant vaticinium de nostra nauigatione.
  -    10  Diuus Thomas Apostolus prædixit nostram in Indiam  nauigationem, designauitque tempus.
  -    11  Diuus Franciscus Xauierius testatur Gamam primum  in Indiam nauigaße.
  
  
    Vtrùm Lusitani in Indiam primi per Oceanum Antarcticum nauigauerint.  CAP. IV.
  
   FIrmat Incognitus c. 2. & 5. Indiam ab[sect. 1]   Europæis ante Lusitanos fuisse cognitam,  probatque ex Alexandri Victorijs, ex signis nauium Hispaniensium in Arabico sinu  agnitis, ex Hannonis, & Eudoxi nauigationibus  Mella lib. 3. Plin. libr. 2. cap. 69. & lib. 6. cap. 31. ex  legatis ab Indis ad Augustum, ad Claudium ex Taprobana, ex classe Alexandrinorum mercatorum ex  Arabico sinu, in Æthiopiæ, Indiæque vltima ex  Strabone lib. 2. & 17.  itinereque exactè in auream vsque  Chersonesum, à  Plin. libr. 6. cap. 23. descripto.
  
   Hæc argumenta duplicem probationis[sect. 2]  respiciunt  speciem, primam, quæ Indiam ab antiquis nauigatione, & commercio lustratam concludit, sed  hoc argumentum nihil quoad præsentem quæstionem pertinere ex præcedenti cap. satis liquet: dum  autem Incognitus auream Chersonesum (nobis  Samatram) cuius meminit Plinius libr. 6. cap. 23.   Iaponem ex alijs (is fuit Gerardus Mercator) esse asserit, exploditur à  Ioanne Barrio decad. 3.  libr. 2. capit. 1. Maffæo libr. 1. hist. Indiæ, pag. 20.  & Lucena libr. 7. cap. 1. in vita Xauierij: & licet   Mercatoris opinio vera esset, parum officeret, quia  Iapo iacet ab ęquatore in Arctum à trigesimo gradu ad trigesimum fere octauum ex Maffæo libr.  12. Vndè nihil concludit quoad Antarcticum (quę   nostra est disceptatio)
  
   Altera probationis species pendet ex fragmen[sect. 3]tis Hispaniensium nauium, Eudoxi, & Hannonis  nauigatione, qui promontorio bonæ  spei superato, ex Hispania in Indiam, & ab India in Hispaniam   nauigarunt, de quibus in sequenti cap. sermo erit.
  
   In præsentiarum ostendamus antiquorum, &[sect. 4]   modernorum authoritate, Lusitanos primos fuisse, qui ab Occidenti per vastum Oceanum ab Arctico in Antarcticum nauigarunt, Lusitanorum, vt  Incognito suspectorum attestationibus reiectis:  esset autem laboriosum nimis omnium authorum  nomenclaturam in medium afferre; quos per transenam monacho assiduæ  sacrorum Canonum lectioni mancipato ad laborem studij leuandum legisse  contigit, in medium producamus.
  
   Geographi, Poetæ, & Historici Orbem in quin[sect. 5]que zonas diuidunt, quarum media torrida antiquis in accesibilis habita transitum ab Arctico in  Antarcticum denegabat. Virg. Georg. 1.
  "
   Quinque tenent cœlum zonæ, quarum vna corusco
   Semper sole rubens, & torrida semper ab igni est:
   Quam circum extremæ dextra, læuaque trahuntur
   Cerulea glacie concretæ, atque imbribus atris.
      Has inter, mediamque duæ mortalibus ægris
   Munere conceßæ diuum, & via secta per ambas,
   Obliquus quase signorum verteret ordo.
  
"  
   Et Ouid. 1. Metam.
  "  
   Vtque duæ dextra cœlum, totidemque sinistra
   Parte secant zonæ: quinta est ardentior illis:
   Sic onus inclusum numero distinxit eodem
   Cura Dei: totidemque plagæ tellure premuntur:
   Quarumquæ media est: non est habitabilis æstu,
   Nix tegit alta duas: totidem inter vtramque locauit,
   Temperiemque dedit mixta cum frigore flamma.
  
"  
   Idem ostendebat, apud Senecam lib. 1. suasoria  1. Fabianus Philosophus astruens vltra Oceanum  terras non esse habitabiles, deinde si essent, perueniri tamen ad illas non posse: quo loco inducitur  Pedo Poeta, qui nauigante Germanico Imperatore sic canebat.
  "  
   Quo ferimur? ruit ipsa dies, orbemque relictum
   Vltima perpetuis claudit Natura tenebris.
   Anne non alio positas sub cardine gentes,
   Atque alium libris intactum quærimus orbem?
  
"  
   Arist. 2. met. cap. 5. hoc planè  sentit, vt per Acost. li. 1. de natura noui orbis cap. 9. Ptholomeus  Cosmographorum Princeps australis tractus terras, Mariaque incognita dicit lib. 4. de Æthiopiæ   interioris situ cap. 1. tabul. 4. Africæ, & lib. 7. cap.  3. tabul. 11. Plinius lib. 2. cap. 67.  "Sic Maria circunfusa vndique diuiduo globo partem Orbis auferunt nobis; nec   inde huc, nec hinc illuc peruio tractu,  &  iterum c. 68. Media  vero terrarum qua solis orbita est, exusta flammis, & cremata, quominus vapore torreatur circa duæ  tantum inter exustan   & rigentes temperantur, eæque ipsæ inter se non peruiæ propter  incendium  syderis, ita terræ tres partes abstulit cœlum, Oceani  rapina in incerto est."  Tullius in somnio scipionis.  "Medium  autem illum, &  maximum  solis ardore torreri, duo sunt habitabiles, quorum Australis ille, in quo qui insistunt, aduersa nobis vrgent vestigia nihil ad nostrum genus."  Solinus c. 58.   "Iuga igitur vniuersæ partis propter solis ardorem  peruiam  negarunt."  Macrobius in somnio scipionis lib. 2. c. 5.  "Licet  igitur sint hæc duæ mortalibus ægris munere conceßæ  Diuum,  quas diximus temperatas; non tamen ambæ zonæ hominibus  nostri generis indultæ  sunt, sed sola superior, quæ incolitur ab  omni (quale scire poßumus) hominum genere, Romani, Græci ve sint, vel Barbaræ  cuiusque nationis: altera vero sola ratione intelligitur, quod propter similem  temperiem  similiter incolatur, sed à quibus non licuit vnquam nobis, nec licebit agnoscere: interiecta enim torrida vtrinque hominum generi  commercium ad se denegat commeandi."  Mella lib. 1. c. 1. de  situ Orbis, & maximi quique suffragati sunt, vt ait  Viues ad Diuum  Aug. lib. 16. c. 9. de ciuitate Dei, itaque neque Oceanum  illum  Indicum, necque hunc  alterum   Athlanticum humanis viribus, aut industria traijci  posse vna hominum sententia fuit ex Acosta lib.  1. de natura noui orbis cap. 8.
  
   Et è nostris Lactantius lib. 7. de diuinis inst. c. 23.[sect. 6]   Philippus Vergom. in supplemento Cronic. lib. 1.  Chassan. in Cathal. glor. mund. p. 12. consi. 15. Greg.   Nazian. Epist. 71.  Porrò  "vltra gades mare hominibus non   esse permeabile Pindaro docenti assentior", adeo vt D. Aug.  li. 16. c. 9. de ciu. Dei, ex interclusione huius transitus   homines, si in altero Orbe degerent, degenere Adæ   non esse subtilissimo argumento, & ex sacræ paginæ   silentio deduceret, in quas angustias deductus, cum doctissimorum authoritate, &  transitum, & Antipodes  negauit, vt notat Acosta de nat. nou. orb. li. 1. c. 8.
  
   Sed magis in specie quod Lusitani soli, & primi[sect. 7]   Orbem  alterum penetrauerint, maximæ authoritatis  viri agnoscunt: Abrahamus Ortelius, & is Flander  in hæc verba in theatro Orbis in Africæ tabula.  "Huius pars meridionalis veteribus Incognita permansit vsque ad annum 1497. quo Vasquius de Gama primus promontorium bonæ  spei prætergreßus Africa circum nauigata ad Calecutium peruenit"  Theodorus Zuingerus in theatro vitæ humanæ lib. 2. vol. 19. tit. de nautis, "Nauigatio Lusitanorum  sane mira est, per maria penitus ignota, sub alijs syderibus, alio cœlo, alijsque instrumentis peragenda: cum  tanto itinere nullas terras nisi ignotas lingua religione, moribus diuersas prorsus barbaras, & peregrinis infensissimas attingere potuerunt, tanta difficultate minime impediti."  "Ang. Politianus lib. 10. epis. 1. relatus c. 3. ad fin. sup. n. pen. Fran.  Guicciardin. lib. 6. hist. Italiæ, Petr. Mastæus lib. 5.  hist. indicæ": eæ (scilicet Molucæ) "Ergo ad quem dixi  modum, cum antea Græcis, ac Latinis prorsus ignotæ fuissent,  nostris hominibus denique patuere",  Iustus Lipsius physiologiæ lib. 2. cap. 17.  "Nam nostra hæc ætas refutauit  opinionem Plinij, & antiquorum, docuitque  & colitorridam   & adiri"  Tomas Bossius de signis Ecclesiæ tom. 3.  lib. 21. cap. 2. vers. 6.  "Sic etiam non est ex tota antiquitate qui tan diuturnas, & opulentas nauigationes (vt Lusitanos) ""aperuisse vnquam legatur", quod antea dixerat 1.  tom. lib. 6. cap. 6. num. 20. Hartmanus Nurembergensis sub sexta mundi ætate in Portugalia, fol.  290. "Aperuerunt sua industria Lusitani alium orbem nobis antea incognitum".  Aubertus Miræus Bruxellensis in politia Eccles. lib. 3. cap. 3. ad fin. ibi: "Africa tota circum nauigata Vascus Gama Lusitanus ex Europ eis  primus anno 1497. in Indiam Calecutum vsque penetrauit."  P. Bertius in geographia, tabula Indiæ Orientalis pag. 581. in hæc verba: "Postremum vero Vasco  Gama homo Lusitanus superato bonæ  spei promontorio,  & vniuersa Africa circum nauigata anno Domini 1497.  viam Europæis ostendit ex suo orbe in loca ista nauigandi,"   &  in descriptione Æthiopiæ interioris pag. 497.   vlt. impressione, "Angulus (ait) constituit promontorium,  quod à Vasco Gama, anno 1497. primum superatum est."
  
   Sed & hanc fœlicem nauigationem prædixerant[sect. 8]   olim insignes vates Isaias cap. 18.  "Ite Angeli veloces  ad gentem conuulsam, & dilaceratam, ad populum terribilem, postquem non est alius, ad gentem expectantem, &   conculcatam, cuius deripuerunt flumina terram eius." Quòd  vaticinium de nauigatione Lusitanorum ad Indos per Oceanum Æthiopicum (cum post Iaponios ab ortu, seu occasu propinquior quælibet alia  gens sit) explicarunt  Rebellus de oblig. iust. tom. 2.   lib. 18. de promis. & donat. q. 23. sect. 3. & Lucena  in vita Xauierij, lib. 5. cap. 21. Eamque prophetiam   per nostros impletam inter illustria Ecclesiæ Fideique Catholicæ  signa retulit Thom. Bossius de  signis Ecclesiæ libr. 20. cap. 3. signo 84. & cap. 6.  pag. 50. cum seqq.
  
   Quam confirmant duo alia præclara testimo[sect. 9]nia, nam vt est apud Osor. lib. 11. de rebus Emma.  pag. 435. anno 1520. cum Iacobus Lupius Sequeira, qui Indiæ Imperio præerat, in Arabicum finum   penetraret, ad Archiqui oppidum ad Æthiopiæ   Regem pertinens subuectus esset: Archiqui præfectus accipiens classem Lusitanorum esse, Siqueiram per litteras humanissime salutauit, seque gratias in gentes Deo agere testificatus est, quod antiqua Prophetarum oracula euentu fœlicissimo comprobaret. Hoc enim à viris olim diuinis, qui in Regionibus illis maximum admirandæ virtutis specimen dederant, prædictum fuisse fore, vt eo tempore Christiani, terrarum, & marium interuallis  disiunctissimi, in eas oras classe peruenirent, quod  & Dauid Æthiopiæ Imperator litteris ad Emmanuelem Portugaliæ Regem scriptis anno 1521.  significauit, quæ habentur in 2. tom. histo. Hispaniæ pag 1293. Paulo Iouio interpræte.
  
   Idem cum maiori miraculi signo prædixerat[sect. 10]   D. Thom. Orientis Apostolus ex Maffæo libr. 2.  hist. Indiæ, Lucena libr. 1. cap. 13. in vita Xauierij   Miliapora namque (hodie D. Thomæ Colonia à   nostris nuncupata) duodecim leucas à mari distabat, & in ea ædificato templo defixaque lapidea  cruce vaticinatus est vir Dei, cum ad eum lapidem  vsque pertingeret pelagus, tunc diuino iussu ex remotissimis terris candidos homines ad eam, quæ   ipse intulisset, sacra instauranda venturos: neque  fefellit prædictio, siquidem sub Lusitanorum appulsum occultis tot annorum accessibus locus Oceano demum allui cœptus.
  
   Sed (quando alia deficerunt) alterius Orientis[sect. 11]   Apostoli (is Xauierius erit in diuorum Cathalogum à Sanctissimo Gregorio XV. modo relatus)  mihi sufficeret authoritas: Gamam enim primas in  Indiam per Oceanum portas immortali cum fœlicitate, summaque Dei gloria apperuisse Petro Syluio ipsuis Gamæ filio, Malacæque præfecto palam, &  secure affirmabat apud Lucenam in vita  Xauierij lib. 7. ca. 15. Ad alias antiquorum nauigationes, quibus Incognitus innititur, gradum faciamus.

  
  
     SVMMARIVM.   Cap. V.
  -    1  Hanno magna classe è Gadibus in Indiam nauigauit,  ex aliquorum opinione.
  -    2  Hominum variæ  species ab Hannone inuentæ.
  -     3  Fœminæ  sine hominis concubitu concipiunt in insula  Gorgonum vide num. 6.
  -    4  Catoblepas serpens visu necat.
  -    5  Refelluntur Hannonis fabulæ.
  -    Homo sermone humanam conseruat societatem.
  -    6  Equæ iuxta Olysipponem absque masculo concipiunt.
  -    7  Triginta hominum millia an in Indiam nauigauerint?
  -    8  Hannonis in Indiam nauigatio habita pro sabula apud  graues authores.
  -    9  Hannonis nauigatio Æquatorem non superauit.
  -    10  Hesperion promontorium  longe a Bonæ  spei promontorio distat.
  -    Hesperides Cabouerde.
  -    11  Hanno deceptus, & in quo circa Indicam nauigationem.
  -    12  Gorgonum domus, Hesperidum hortus, aurea poma, &   similia næniæ  sunt.
  -    Bataui olim seueri, & graues.
  -    13  Eudoxi nauigatio in Indiam fictitia.
  -    14  Indi tempore Romanorum in Germaniam naufragijs  delati ex America.
  -    15  Sinæ olim nauigationis, & commercij Occidentalium,  & Orientalium Indiarum domini.
  -    Indi Orientales, & Occidentales à Sinis originem se ducere  iactant, & num. 21.
  -    16  Nummisma Augusti Cæsaris imagine insignitum reperitur in America per Hispanos.
  -    17  Romani in Americam non peregrinarunt.
  -    Nummisma illud per manus Sinarum in Americam peruenit contra Marinum, Lipsium, & Borrellum.
  -     Libertus Annij Plocami in Taprobanam delatus tempore  Claudij Imperatoris varios Romanorum numos secum  deferens.
  -    18  Numismata Latinis litteris insignita nostris temporibus inuenta in Taprobana.
  -    19  Indi Occidentales non descendunt à decem Iudæorum  Tribubus contra Borrellum, & alios.
  -    20  Indi non permearunt ex Africa, vel Europa per insulam Athlantidem contra Lipsium, & alios.
  -    Athalantis insula mari subuersa vna nocte, fabula est.
  -    21  India Occidentalis coniuncta cum Asia, vel Tartaria  coniecturatur.
  -    22  Refellitur Herodoti historia.
  -    23  Lusitani primi in Indiam nauigarunt, colonias posuere  Reges subiecere.
  -    In Indiam si alij primi nauigauerunt  à nauigatione destiterunt
  -    Lusitaniæ Regibus viginti, & octo Reges in India tributarij.
  -    Bucanani encomium in Lusitanos.
  -    Olysipo Orientis domina.
  
  
   De Hannonis, & Eudoxi nauigationibus.   Cap. V.
  
   REferentibvs  Mela libr. 3. cap. 10.  Plin. lib. 2. cap. 67. lib. 5. cap. 1. lib. 6. cap.  31. Solino cap. vlt. Mariana libr. 1. cap.  22. Hanno Carthaginensis comparata   classe in qua sexaginta quinqueremes erant, hominum vtriusque sexus millia triginta, Gadibus soluens Hesperione (bonæ  spei promontorium vocat  Incognitus) superato in Arabicum sinum penetrauit, quinto postquam soluerat anno, (qui trecentesimus duodecimus erat ab vrbe condita) in Hispaniam redijt, testatusque ad vltimum non mare sibi  sed commeatum defuisse: ¶ In tàm prolixæ naui[sect. 2]gationis discursu plurimas ædificauit ciuitates, vt  ex ipsius periplo constat, multique extant populi,  quibus pro eloquio nutus est, alij sine sono linguæ,  alij sine linguis, alij labris etiam cohærentibus, nisi  quod sub naribus fistula est, per quam bibere auent,  sed cum incessit libido vescendi, grana singula frugum passim nascentium absorbere dicuntur.
  
   In insula Gorgonum Diui Thomæ hodie cre[sect. 3]ditur Mariana lib. 1. cap. 22. fœminas narrat toto corpore hirsutas, &  sine coitu marium sua sponte fœcundas, ex Mela lib. 3 cap. 10. Quarum duas  cutes miraculi gratia inter donaria Iunoni Hanno  suspenderit, quæ durauerunt vsque in tempora excidij Carthaginensis, ex Plin. d. cap. 31. Mela d.  cap. 10. Marian. d. cap. 22.
  
   Catoblepas non grandis fera graui, & pergran[sect. 4]di capite in lybia gignitur, ob vim singularem referendam, quod cum impetu morsuque nihil vnquam sæuiat, oculos eius vidisse mortiferum, ex  Mela d. cap. 10. Hæc inter alia Hannonis de suæ    nauigationis circuitu periplus continet, cui tantam   Incognitus cap. 5. fidem adhibet, vt id longè clarissimum esse securè affirmet.
  
   Attamen illarum ciuitatum nec memoria, nec[sect. 5]   vestigium ad Plinij tempus extabat, vt ipse firmat  lib. 5. cap. 1.  à Catoblepa interfectorum manes lœtiferum ipsius oculorum intuitum Hannoni reuelarunt: & vt tot populos linguæ instrumento (cuius medio societas stat humana, confusione dissoluitur Genes. 11.) carentes præteream. ¶ Saltem[sect. 6]   fœminas illas, quæ absque marium concubitu concipiunt (vt iam Varroni lib. 2. de re rust. ca. 1. Virg.  lib. 3. Georg. Silio Italico, lib. 3. Plin. lib. 8. ca. 42.  Eduard. Nonio in descriptione Lusitaniæ cap. 29.   Fides adhibeatur circa Olisiponem, & Tagum  equas fauonio flante obuersas animalem concipere spiritum, idque partum fieri, & gigni pernicissimum) in Batauiam deferendas  suis Belgico Germanis consulat Incognitus, vt fœcundis marium fœtibus tot hominum millium, quot exit iale bellum  in dies absumit, numerum, & defectum suppleant.
  
   Sed illud mirabilius triginta millia hominum[sect. 7]   ad ancipitem, & incognitam nauigationem, & nauibus imponi persuasa, & tot hominum ac commeatus in tantum tempus classem capacem.
  
   Sed ratione, & authoritate disseramus. Arria[sect. 8]nus in vita Alex. lib. 8. ad fin. ex Gorgonum insula Hannonem in Hispaniam redijse, commeatus   inopia longius progredi prohibitum firmat, &   fabulam esse sentit Plin. libr. 5. capit. 1.  "Fuere   (ait) & Hannonis Carthaginensis commentarij Punicis  rebus florentissimis, explorare ambitum Africæ iussi,  quem sequuti plerique è Græcis, nostrisque ad alia quædam fabulosa prodidere": Democritus in Athenæo  ait, "si quid horum retulit in suos libros Iuba, dignus est,  quem oblectent libici libri de erroribus Hannonis", cui  paremiæ addit Isaacus Casaubonus libr. 3. cap.  7. in Athenæo.  "Simile illi, qui Bauium non odit, amet tua carmina Mæui,"  èx Virg. eglog. 3.  & paulò   post. "Iam olim Carthaginenses nauigationem in Athlantico Oceano instituerunt, & terrarum aliquas plagas multis antea sæculis incognitas aperuerunt, classis præcipuæ   dux fuit Hanno è proceribus Carthaginensium: sed neque periplus ab illo editus, neque libri de eodem argumento ab  alijs confecti fidem apud homines inuenerunt, inde natum prouerbium." Ita vt veteribus in prouerbialem allegoriam de re palàm absurda & fictitia Hannonis nauigatio, & periplus vsurparetur. Prodidit  enim sine fundamento, quod sine fundamento  ab antiquis refelli non poterat.
  
   Imò qui ex veteribus Africæ ambitum præ[sect. 9]ternauigato Hesperione promontorio lustratum ab Hannone tradidere, censuerunt vtique  Africæ excursionem in Australem polum finiri  intra Arctum, vel saltem Æquatorem, quod  & Hanno, & Carthaginenses persuadebant.   Nam Plinius eod. loco, quo nauigationis Hannonis meminit, imperuium esse transitum affirmat lib. 2. cap. 67. Sic planè  significans bonæ  spei promontorium ad sua vsque tempora  Incognitum fuisse. Abrahamus quoque Ortelius in Africæ tabula postquam eandem Hannonis nauigationem refert, meridionalis Africæ   tractum à Vasco de Gama primo apertum obseruat, quod latius constat ex relatis capit. 4.  num. 6. & 7.
  
   Sic explicandus est Mela libr. 3. cap. 10. in fin.[sect. 10]   dum insulas Gorgonum terræ promontorio, cui  Hesperion ceras nomen est, finiri tradit: & constat quoniam Hesperion ceras hoc est Hesperi  cornu (quo præteruecto Hanno in Orientale  Africæ latus deflexit) Ptolomeus lib. 4. de interiori lybiæ  situ, capit. 6. decem & tribus gradibus in Arctum iacet, at promontorium bonæ  spei tanta in austrum longitudine procurrit,  vt Equinoctium superet, & Austrum versus circiter gradus triginta, & quinque ab Equinoctiali plaga dissideat ex Osor. de reb. gestis Emman. lib. 4. pag. 169. Guicciardin. lib. 6. Historiæ Italiæ, & post Hesperionis promontorium  (Cabouerde ex Molin. tract. 2. disp. 34. Guicciard. d. lib. 6. Mariana lib. 1. cap. 22.) Canarias  collocant Solinus cap. 58. & Plin. lib. 6. cap.  31. & 32. constat igitur Hesperion, & promontorium bonæ  spei multis gradibus, & diuersis sub  orbibus inter se distare contra Incognitum.
  
   Ex eo autem puto Hannonem deceptum, quia[sect. 11]   Occidentalis Ethiopia à Gaditano freto in Austrum continuata distenditur, quousque dum quinque tantum ferme gradibus ab Æquinoctiali linea distat, atque deinde in ortum solis inflectitur, & postquam maximo spatio dilatatur, rursus in meridiem bonæque spei promontorium procurrit ex Osor. vbi supra: forsitan enim Hanno dum   solis ortum inflexo nauigationis cursu prosequitur, procurrentis promontorij longitudine deterritus, & reuersus (vt prodidit Arrianus vbi  supra) existimauit libyam illac Oceano circunfluente finiri, quod ad nominis, & ambitionis gloriam alijs persuadere voluit.
  
   Sed post apertas à nostris nauigationes, Gorgo[sect. 12]num domus, Hesperidum hortus, & aurea poma,  draconisque terribilis custodia, solis currus, crepitantia cymbala, & tympana, auditæque tibiæ  sonantes maius humanis, vt referunt Mela libr. 3.  capit. 10. Mariana libr. 1. capit. 22. (vagantibus Græciæ fabulis, vt rectè  Plinius libr. 5. cap.  5.) agyrtas, & præstigiatores oblectent, quibus Bataui (si seueritatem cum integris lacedæmonijs, cum Priscis Sabinis, cum laudatissimis Catonibus communem adhuc retinent, vt optat Erasmus Chiliad. 4. cen. 6. c. 35.) aures occludant, &  tantum    ex Martiali lib. 6. epigram. 57.
  "  
   Horum nequitias, iocosque noscat,
   Aurem qui modo non habet Batauam.
  
"  
   Tametsi omnia prædicta re vera extitisse, sed  per incantationem, & arte dæmonis velit Torreblanca Villalpando de Magia libr. 2. capit. 29.  numer. 38.  & in apologia de los libros de Magia  cap. 5. à n. 53.
  
   Similis Eudoxi nauigatio obijcitur (de qua Pli[sect. 13]nius libr. 2. cap. 67. Mela lib. 3. c. 10. Damianus de  Goes en la historia del Principe don Iuan, libr. 2.  cap. 67.) qui cum Lathirum Alexandriæ Regem  fugeret, Africam circumnauigauit, cuius nauigationis auspicia qui nænæis delectatur, legat apud Strabonem libr. 2. qui etiam signa nauium  ex Hispaniensibus naufragijs agnita eruditè refutat. Pudet namque in his tempus, & membranas consumere. "Hæc igitur (ait Strabo) non multum absunt à Pytheæ, Euemeri, & Antiphanis mendacijs: verum ijdem digni sunt venia, quibus idem fuit,  quod Præstigiatoribus propositum: demonstratori autem  philosopho, ac non nihil etiam de palma certanti quis ignoscat?" Ergò  si ludit Incognitus (sed in re seria immeritò Batauos suos ludit) veniam ex Strabonis sententia meretur; imò  &  si eadem vt fatetur, credit, maiori cum ratione mihi venia dignus  videtur.
  
    Quòd autem ex Cornelij Nepotis relatione Pli[sect. 14]nius lib. 2. cap. 67. tradit Q. Metello Celeri Caij  Afranij in Consulatu collegæ, sed tunc Galliæ   Proconsuli, Indos à Rege Sueuorum dono datos,  qui ex India commercij causa nauigantes tempestatibus essent in Germaniam abrepti. Ex India Occidentali idest America eiectos fuisse putant doctiores, M. Ludouicus ad Plin. libr. 2.  capit. 67. Lucena libr. 10. capit. 22. in vita Xauierij. Suffragantur huic coniecturæ, tùm ipse  Nepos, dum de Septentrionali agit, tùm Plinius  dùm post prædicta verba, statim transitum de Arctu in Antarticum imperuium esse affirmat.
  
   Si autem hi Americi (vt hoc Nepoti, &  se[sect. 15]quacibus addamus) Indiæ Orientalis notitiam  Europæis dederunt, & ob id forsitan Indi Orientales reputati fuerint, nihil mirum cum eo  tempore Sinæ vtriusque Indiæ commercij, &   nauigationis domini essent, Lucena libr. 1. capit. 13. in vita Xauier.  à quibus mores, & originem Indos Occidentales, Iauoenses, & alios  Orientales ducere ex ipsorum annalibus pateat,  nec color, nec facies discrepent ex Ant. Galuano en los descubrimientos del mundo, Osor.  libr. 8. pag. 320. de reb. Emman. Lucena libr. 10.  cap. 22. in vita Xauierij, Petrus Bertius in geographia in descriptione Iauæ pag. 611.
  
   Et ex eadem ratione probabilissimum mihi vide[sect. 16]tur, quod Lutius Marineus cap. 16. lib. 19. refert in  America numisma nomine Cæsaris Augusti, &   imagine signatum repertum, & ab Archiepiscopo  Confentino Romam ad summum Pontificem missum, vnde ipse deducit ad Americos olim peruenisse Romanos, quod tamen vt figmentum explodunt Iust. Lipsius lib. 2. philosogiæ cap. 19. & Borrel. de præst. reg. Chat. cap. 46. à num. 225. illud  ab aliquo impostore proiectum ad illudendos homines fuisse censentes.
  
   Ego vero verissimum arbitror Romanos in A[sect. 17]mericam non peruenisse, vt firmat Alanus Copus  Anglus dialog. 6, cap. 9.  sed numisma illud per manus Sinarum facillimè  à Taprobana in Americam   Romanorum sæculo deferri potuisse; nam Claudij Principatu Annij Plocamij libertus circa Arabiam nauigans, Aquilonibus raptus decimoquinto die Taprobanes portum inuectus, hospitali regis clementia exceptus detulit inter alia denarios  Cæsarum imaginibus signatos, quorum visu maxime Regem delectatum refert Plin. lib. 6. cap. 22.
  
   Et anno 1575. à feruis Ioannis de Melo de san[sect. 18]cto Pelayo, qui lapides ab ædificiorum ruinis eruebant, inuenta sunt numismata ærea, & aurea Latinis litteris insignita in hunc modum, alijs temporis inuiria corrosis. C.  & interiecto spatio. R. M. N.   ita vt integer titulus legi posset. Claudius Imperator  Romanorum, ex Lucena lib. 2. cap. 18. in vita Xauierij    potuere ergo similia Romanorum numismata à   mercatoribus Sinis in Sinam, &  à Sina in Americam   deferri, absque vllo figmento, &  sine Romanorum   nauigatione in Americam.
  
   Vt tandem ingeniorum in inuestiganda Occi[sect. 19]dentalium Indorum origine labor, & digladiatio  cesset, in quo certamine lapsus mihi longe videtur  Borrel. de præst. reg. Cath. cap. 43. à num. 4. qui  eos à decem Iudæorum Tribubus (de quibus Esdr.  4. cap. 13.) descendere multis sacræ pag. authoritatibus probare contendit, cum ante Abraham natum terras illas gentibus habitatas ex annalibus  constare notet Acosta de natura noui orbis lib. 1. c.  23. Ni intolerabilior sit opinio Lipsij in philosog.  lib. 2. cap. 19 & lib. 1. de const. cap. 16. qui putat Americos ex Europa, aut Africa per Athlantidem  insulam, quæ Asia, & Africa maior erat, ad eam continentem, in qua degunt, peruenisse, ingenti autem   diluuio Athlantidem vna nocte subuersam pelagus illud cœno, &  scopulis innauigabile reliquisse  extantibus reliquijs Canarijs, &  similibus insulis,  ex Platone in Critia, & in Timeo: sed hæc de Athlantide non nisi pueris, & anibus narrari serio possunt  vt post Procum, Porphyrium, & Originem probat Ioseph. Acosta de nat, noui orbis lib. 1. cap. 22.
  
   Et vt ipse Acosta d. lib. 1. cap. 20. & 21. & Pe[sect. 21]trus Morejon en la persecucion de Iapon. 2. tom.  lib. 2. cap. 2.  & ante eos plures, quos refert Francis.   Lopez de Gomara, en la historia general de las Indias ca. de Sibola pag. 284. Genebrard. anno 1497.  coniectant, probabile est nouum illum orbem non   penitus ab hoc altero diuisum, quin potiùs aliqua  parte, vel hærere, vel non longè disiungi ex parte  Sinæ, aut Tartariæ, nec hactenus certò documento patuisse contrarium, & illud certum ex Sinis originem ducere, vt num. 15. aduertimus.
  
   Eodem modò refellitur Herodoti lib. 4. in Afri[sect. 22]cæ descriptione, historia de Africa à Darij nautis  & alijs circumnauigata, quæ maxime mouit Pinedam lib. 4. de rebus Salom. cap. 14. §. 3. num. 1.  nam   & ipse Herodotus ait, "referentesque apud me fidem non  habent, fortè apud aliquem alium",  & eas nauigationes  fictitias ostendit Strabo lib. 2.
  
   Constat ergo ex deductis in hoc, & præceden[sect. 23]ti cap. Lusitanos primos Athlantici maris viam in  Antarcticum aperuisse, quod si alij (vt hoc Incognito concedamus) olim præternauigato bonæ  spei  promontorio, dùm Orientis incunabula inuestigant, vel naufragio periere, vel monstrorum protentis territi, & procellarum sæuitia fracti sese iterum periculis exponere non sunt ausi; quæ gloria in labyrinthum ingressos à Minotauro interfici?  vni Theseo victoriæ palma detur, qui monstro fœliciter interfecto securum sibi, & alijs reddidit aditum. Sic Lusitani despectis Herculis metis, perdomito Oceano, procelloso illo prætergresso promontorio, non solùm facilem reddiderunt nauigationem, Episcopus Portaleg. dialog. 4. cap. 23.  Guicciar. lib. 6. histor. Italicæ, Zuinger. in theatro  vitæ humanæ lib. 2. vol. 19. tit. de nautis, sed in Orientis oris domus posuerunt, & plures Reges Imperio suo subegerunt, ex Bossio de sign. Ecclesiæ to.  1. lib. 8. cap. 1. sign. 32. vers. tertium  sit nulla, quorum Cathalogus viginti, & octo Reges Lusitaniæ   tributarios complectens refertur à P. Antonio  Roman. en la historia Oriental ante principium  vt eleganter in laudem Lusitanorum cecinerit  Georg. Bucanan.
  "  
   Iamque ingi patiens Indus, nec turpe putaret
   A Domino ganges poscere iura Tago.
  
"  
   Et in eundem  sensum agens de Olysippone inter  orbis vrbes Iulius Scaliger.
  "  
   Cernis vbi aduectus peregrinis flatibus orbis?
   Cernis vbi in paruo est India sita sinu?
   Preßa maris facies, domita est violentia cœli,
   Quid reliqui est, nisi te carpere scepta poli;
   Haud potes eße Deus; non vis homo viuere, sorste
   Ex homine egressum tertia quando capit?
  
"
  
  
      Svmmarivm.   Cap. VI.
     De potestate Summi Pontificis in rebus  temporalibus.
  -    1  Monarchia præstantissimum Regimen.
  -    2  Deus vnum totius generis humani parentem creauit.
  -    Monarchia Assiriorum, & Romanorum firmior, & diuturnior.
  -    Seneca damnat imprudentiæ Brutum ob Cæsaris occisionem   spe libertatis.
  -    Ciuitatis optimus status sub iusto Rege.
  -    3  Ecclesia militans fundata a Christo Sapientissimo legislatore, & Monarchico regimine.
  -    4  Christus in cœlum ascensurus reliquit in terris Vicarium.
  -    5  Ecclesia, & Christi Vicarius vsque ad finem sæculi durabit.
  -    6  Caput Ecclesiæ vniuersale dari oportet.
  -    7  Romanus Pontifex perpetuus Christi Vicarius.
  -    Romani Pontificis successio inuariabilis.
  -    8  Libertas sine superiore non congruit.
  -    Ecclesia regi non debuit sine Rectore per communitatem,  nec à diuersis capitibus independenter.
  -    9  Ecclesiæ vnum est corpus.
  -    Ecclesiæ caput vnicum, non multiplex debet esse.
  -    10  Potestas Ecclesiastica imperfectè, & perfectè considerari potest: imperfectè in lege naturæ, &  scripta nu. 11.
  -     11  Potestas spiritualis in lege scripta nullum effectum super  naturalem producebat.
  -    12  Primogenitus communiter erat Sacerdos in lege scripta.
  -    13  Potestas spiritualis perfecta à Christo Domino emanauit, supernaturalesque producit effectus.
  -    14  Sacerdotes in omni lege in magno pretio habiti.
  -    15  Imperator Roman solebat vsurpare sibi dignitatem supremi Sacerdotis.
  -    Sacerdos excellentior Rege in lege naturali, scripta, & gratiæ.
  -    16  Potestas spiritualis, & temporalis differunt in multis:  præcipue ex origine, & fine.
  -    17  Potestas omnis à Deo.
  -    18  Potestas spiritualis Petro immediatè a Christo Domino  conceßa.
  -    19  Potestas temporalis à Deo immediatè obtenta.
  -    Regis electio ad populum pertinet.
  -    20  Potestas spiritualis dirigitur in finem supernaturalem.
  -    21  Potestas temporalis tendit in finem naturalem.
  -    22  Potestas temporalis suprema directè consideratur.
  -    23  Iudex qui principaliter de causa cognoscit, potest cognoscere incidenter.
  -    24  Iudex Ecclesiasticus qui principaliter non potest cognoscere de causa profana, potest incidenter.
  -    25  Potestas, seu iurisdictio sæcularis indirectè considerata  propriè dicitur Ecclesiastica, non sæcularis, & num. 71.
  -    26  Potestas Ecclesiastica non expirauit morte Petri, &   num. 33.
  -     27  Comissio nomine proprio directa in dignitatem transit in  successorem.
  -    28  Rescriptum contra succeßorem extenditur in re pertinenti ad dignitatem, licet nomen proprium antecessoris  exprimatur.
  -    29  Tutoris obligatio sequitur futurum tutorem.
  -    30  Iuramentum præstitum dignitati transit in successorem  super re ad dignitatem pertinenti.
  -    31  Regi sub nomine proprio relictum, debetur succeßori.
  -    32  Priuilegium Regi nomine proprio conceßum transit in  successorem.
  -    34  Potestas spiritualis nunquam sæcularibus Principibus  competiuit.
  -    35  Ecclesiæ Regimen est supernaturale, neminique conuenit, nisi cui Christus Dominus concessit.
  -    Reges nihil spiritualitatis à Christo consecuti sunt.
  -    Ecclesia esset monstruosa, si tot haberet capita, quot Reges.
  -    36  Potestas Regalis olim non erat cum spirituali coniuncta  ex iure diuino, sed ex populi deputatione, fuitque disiuncta tàm apud infideles, quàm apud fideles.
  -    37  Potestas spiritualis superior est temporali.
  -    38  Potestas spiritualis temporali prædominat, velut spiritus carni.
  -    Spiritus potest carni imperare etiam ad vitæ profusionem.
  -    39  Spiritualis potestas comparatur soli, temporalis Lunæ.
  -    40  Soli Luna, & cæteræ  stellæ  subijciuntur, ab eoque splendorem recipiunt.
  -     41  Pontifices Romani agnoscunt potestatem Pontificiam  in Imperatores, & Reges.
  -    42  Pontifices Romani sunt iudices, & testes integerrimi  in asserendo suo Principatu.
  -    Princeps supremus est iudex in sua causa.
  -    43  Princeps supremus est iudex competens in causa suæ dignitatis.
  -    44  Potestatem Pontificis in Imperatores, & Reges firmant   Pontifices, Concilia, Doctores vniuersi, & communis Ecclesiæ consensus.
  -    45  Pontifex Romanus potest procedere contra Reges, &   Imperatores vsque ad depositionem.
  -    46  Princeps tenetur dirigere populum in beatitudinem, qui  est vltimus finis.
  -    47  Pontifex Romanus potest impedire, ne hæreticus in Regem, aut Imperatorem eligatur.
  -    Pontifex Romanus aliquando non deponit Regem, aut Imperatorem ex timore malorum.
  -    48  Pontifex Romanus non deponit Regem, aut Imperatorem vt ordinarius iudex, sed vt pastor vniuersalis.
  -    Pontifex Romanus non potest ad libitum Reges deponere,  & priuare.
  -    49  Regis, & Imperatoris priuatio in concilio, &  sine concilio fieri potest.
  -    50  In primitiua Ecclèsia Reges non deponebantur, & ratio.
  -    51  Pontifex Romanus non potest se subijcere alterius iudicio, nisi arbitrario.
  -    52  Pontifices aliquando iudicati, & depositi à Principibus  per vim, & nefas.
  -     53  Pontifex Romanus Principibus de Ecclesia benemeritis  titulos dat.
  -    Henricus primus Lusitaniæ titulum regis ab Alex. 3. accipit.
  -    Angliæ Rex titulis à Pontifice Romano condecoratus.
  -    Cosmus à Medicis titulum magni ducis, & insignia a Pio  V. accipit.
  -    54  Vtrùm Romanus Pontifex habeat supremam potestatem temporalem in Orbe Christiano.
  -    55  Argumenta multa pro affirmatiua parte.
  -    Petrus Clauiger æterni, & terreni Imperij & numer. 63.
  -    Duo gladij in Ecclesia, & n. 64.
  -    56  Christus habuit omnem potestatem.
  -    57  Romanus Pontifex potestatem temporalem exercet  circa translationem Imperij, iuramentum Impèratoris  depositionem, &  similia.
  -    58  Romanus Pontifex non habet iurisdictionem supremam   temporalem directe.
  -    59  Fundamenta pro hac parte.
  -    Romanus Pontifex non cognoscit de rebus temporalibus.
  -    60  Christus Dominus non habuit, nec habere voluit regnum   temporale.
  -    61  Potestas suprema non potest existere penes duos.
  -    Imperator habet supremam potestatem temporalem.
  -    62  Doctores conueniunt in potestate Pontificis temporali  licet in terminis explicandi discrepent.
  -    63  Cap. 1. 22. dist.
  -     64  Extrauagans vnam sanctam de maioritate.
  -    Clem. meruit de priuilegijs
  -    65  Nutus in superiore significat imperium.
  -    66  Christus non fuit Monarcha temporalis ex aliquorum  sententia, fuit tamen ex veriori:
  -    67  Christus non communicauit Petro potestatem excellentiæ.
  -    68  Potestas deponendi Reges in finem supernaturalem,  non importat supremam temporalem.
  -    69  Pontifex exercendo indirectè iurisdictionem temporalem, non perturbat potestatem Regis supremam.
  -    70  Iurisdictio penes duos diuersimodè existere potest.
  -    71  Imperator magis pendet à Romano Pontifice quam  Rex.
  -    72  Barclaius contra Romani Pontificis potestatem temporalem, quibus fundamentis scripsit.
  -    73  Regula cum quid vna via prohibetur explicata, &   limitata.
  -    Cui committitur finis, committuntur neceßaria ad finem,  & num. 82.
  -    74  Ampliatur regula præcedens, quando antecedens est excellentius, &  superius.
  -    75  Declaratur reg. cum quid, procedere quando idem consequitur diuersa via.
  -    Pontifex non vsurpat Regnum, nec temporalem supremam   deponendo Reges.
  -    76  Barclaij illatio inepta contra Pontificis potestatem.
  -    77  Verba directè, vel indirectè quid significent contra Barclaium.
  -     78  Potestas spiritualis, & temporalis distinctæ iure diuino,  Spiritualis tamen superior est temporali.
  -    Pontifex Romanus redditurus est rationem pro Regibus,  eorumque regiminibus.
  -    79  Pontifex, & Imperator sunt duo membra, sed ille caput,  hic brachium.
  -    Pontifex in capite, Imperator in brachio vnguntur.
  -    Vnctio Imperatoris quid significet?
  -    30  Cap. peruenerabilem, qui filij sint legitimi.
  -    Imperator non recognoscit superiorem in temporalibus, sed  in spiritualibus.
  -    81  Potestas Pontificis temporalis probatur iure diuino.
  -    Barclaius non negat poße Pontificem vti excommunicatione in Reges, sed negat depositione vti posse.
  -    82  Vis directiua inefficax sine coactiua.
  -    Virga significat coactionem.
  -    83  Pascendi, corrigendi, ligandi, &  similes authoritates  sunt generales, & ita comprehendunt etiam Reges.
  -    Regula generalis comprehendit etiam personas priuilegiatas.
  -    84  Fiscus, seu Rex non est priuilegiatus, nisi in casibus iure  expressis.
  -    85  Ozias Rex lepra percussus, &  à Regno eiectus à Sacerdote summo.
  -    Lex vetus figura nouæ.
  -    Lepra significat hæresim.
  -    86  Athalia Regina Regno, & vita ob hæresim à  sacerdote summo priuata.
  -    87  Barclaij error in aßerendo Pontificis potestatem temporalem non iure diuino, sed opinionibus constare.
  -    88  Pontifex deponendo Reges non est maior Deo.
  -    89  Infideles etiam Reges per baptismum non sunt peioris conditionis, quam antea erant quoad temporalia, sed fiunt filij Ecclesiæ.
  -    90  Barclaij absurda.
  -    Potestatis temporalis conseruatio non requirit spiritualium   destructionem.
  -    91  Abiatharis Sacerdotis depositio per Salomonem non dat  potestatem Regi, aut Imperatori contra summum  Pontificem
  -    92  Abiathar depositus propter coniurationem.
  -    Promissiones legis veteris temporales.
  -    Rex in lege veteri excellentior simpliciter Sacerdote.
  -    93  Aliud est agere de exemptione personarum Ecclesiasticarum, aliud de potestate Pontificis in ordine ad spiritualia.
  -    94  Sacerdos in lege veteri poterat deponere Reges, ergo à   fortiori in lege gratiæ.
  -    95  Pontifex Romanus si sit hæreticus deponi potest, ergo &   Rex, & Imperator.
  -    96  Regis hæresis magis nocet Ecclesiæ, quam Pontificis Romani.
  -    Regnum potest priuare Regem tyrannum.
  -    97  Argumentum de matrimonio ad Regnum refellitur.
  -    98  D. Gregorius vocabat se famulum Imperatoris ob humilitatem.
  -    99  Imperator est super omnes homines Imperio subiectos, non   vero super Romanum Pontificem.
  -     100  Electio seu confirmatio Romani Pontificis olim competebat Imperatori.
  -    Cap. Adrianus, & c. in synodo 63. dist. falsa, & fictitia.
  -    101  Imperator ex Pontificis electione, vel confirmatione nihil superioritatis habebat.
  -    102  Romani Pontificis descriptio.
  -    103  Romanus Pontif. concedere potuit Regibus Hispaniæ   ius nauigandi in Indias.
  
  
   De potestate Summi Pontificis in rebus  temporalibus.   Cap. VI.
  
   DE hac materia, quæ per Oceani naui[sect. 1]gationem, & procellas, in quibus versamur, discuti, prout res exigit, non  potest, non nullis velificationibus aliquid prælibandum, vt scænæ inseruiamus, oportet.
  
   Ex tribus gubernandi speciebus democratia,  Aristocratia, & Monarchia, hoc est populi magnatum, & Regis, Mocarchia optimum est, ac prastantissimum regimen iuxta D. Hieronymi sententiam in epistol. 4. ad Rusticum Monachum relatam in capit. in apibus 7. quæst. 1. ibi.  "In apibus Princeps vnus est, grues vnam sequuntur ordine litterario: Imperator vnus, iudex vnus Prouinciæ: Roma vt condita   est, duos fratres simul habere Reges non potuit, & parricidio dedicatur, in Rebeccæ vtero Esau, & Iacob bella gesserunt, singuli Ecclesiarum Episcopi, singuli Archipresbyteri,  singuli Archidiaconi, & omnis ordo Ecclesiasticus suis rectoribus nititur," docent Arist. lib. 8. Ethic. capit. 10.  & libr. 3. polit. capit. 5. Plutarc. in tract. de Monarchia D. August. libr. 2. de ciuit. Dei capit. 21.  D. Thom. 1. p. q. 103. art. 3. & de regimine Principis c. 1. cum seqq. Bellar. lib. 1. de Rom. Pont. c. 1.  cum tribus seqq. Bar. de regimiue ciuitatis àn. 6. Corcetus de Regia potestate, p. 5. q. 71. Nauar. in c.  nouit, not. 3. numer. 15. & corol. 68. Anton. Perez in Pentateucho fidei lib. 5. de Roman. Pontif. dub. 1. cap. 12. cum seqq. Suar. contra errores  Angliæ libr. 3. capit. 10. numer. 23. Cened. ad decretum collect. 10. numer. 1. post plures quos citant.
  
   In cuius rei signum Deus Optimus Maximus[sect. 2]   vnum totius generis humani parentem, & Principem, non duos insimul, aut plures creauit, vt ad  proposit um expendit D. Chrysostomus, quem  refert Bellarm. d. lib. 1. capit. 2. vers. altera ratio,  Perez d. cap. 12. num. 65. Vndè ex historijs constat primam Assiriorum Monarchiam, & vltimam Romanorum diuturniorem fuisse, vtiliorem, ac firmiorem, quam gubernationem, quæ   per plures magistratus, Princeps, ac Optimates fieri solebat, vt optimè  ostendit  Bellar. d. c. 2. proptereà  Seneca lib. 2. de beneficijs meritò inuehitur in  Brutum, eumque imprudentiæ notat, cum Iuliu   Cæsarem spe libertatis occiderit, illam addens rationem, "cum optimus ciuitatis status sub Rege iusto sit,"  &   licet aliquando duo Imperatores simul imperauerint, id ad factum, non ad ius referunt glos. in d. ca.  in apibus. Tiraq. de primog. q. 17. opinion. 4. n. 20.  Pinel. l. 1. C. de bonis maternis 3. p. n. 16. Cou. regula peccatum 2. p. §. 9. n. 5. post alios.
  
   Cum ergo Ecclesia militans à Sapientissimo[sect. 3]   legislatore Christo instituta fuerit, summus enim  ille Princeps, qui cœlum, atque terram Imperio  sempiterno deuincit, rempub. cœlestem in terris  condere cum statuisset, consentaneum fuit post leges latas magistratum creare, qui ex legum præscripto eandem rempub. temperaret, eleganter Osorius lib. 1. contra Haddonem versic. sed vt aliquid  pagin. mihi 87. Optimo ergo, ac proinde Monarchico regimine gubernandam concludunt D.  Thom. d. locis, & libr. 4. contra gentiles cap. 76.  Turrecremata in summa Ecclesiæ libr. 2. capit.  22. Victoria relect. 1. de potest. Eccles. quæst.  3. numer. 2. Sot. lib. 4. de iustit. quæst. 4. art. 2.  Bellarm. lib. 1. de Rom. Pontifice cap. 9. cum  fequentib. Molin. 1. tom. de iustitia disput. 23.  Anton. Perez in Pentateucho fidei libr. 5. de  Roman. Pontifice dubit. 1. cap. 10. àn. 45. Valentia in Analysi fidei lib. 7. c. 8. hinc Oseæ c. 1. dicitur.   "Congregabuntur filij Iuda, & filij Israel pariter, & ponent  sibi caput vnum,"  &  Ioe cap. 10.  "fiet vnum ouile, & vnus pastor",  Ioan. 10.  "fiet vnum ouile, & vnus pastor."
  
   Cum ergo Christus præsentiam corporalem[sect. 4]   esset Ecclesiæ militanti subtracturus, oportuit vt  alicui committeret, qui sui loco vniuersalis Ecclesiæ gereret curam; super Petrum ergo ante passionem Ecclesiam  ædificaturum promisit Matth. 16.   "Tu es Petrus, &  super hanc Petram ædificabo Ecclesiam  meam, & tibi dabo claues Regni cœlorum,"  & post Resurrectionem, ouium curam eidem demandauit Ioan.  vltim.  "pasce oues meas," nullas excludens licet sit Rex,  vel Imperator, cap. solitæ de maiorit. Turrecrem.  lib. 2. de summa Ecclesiæ cap. 15. Suar. lib. 3. contra errores Angliæ, cap. 10. num. 18. &  seqq. & cap.  12. à n. 3. Hier. Alba. de potestate Papæ 2. p. n. 159.
  
   Et cum Ecclesia militans vsque ad sæculi finem[sect. 5]   sit duratura, Lucæ cap. 1.  "Cuius Regni non erit finis",  à   quo sumpsit Concil. Nicen. & Matth. vlt.  "Ecce ego  vobiscum sum vsque ad consummationem  sæculi," nec peccatorum mole, nec violentijs tyrannorum, nec  hæreticorum doctrinis obrui, & corruere poterit  Dan. 7.  "Regnum eius, quod non corrumpetur,"  Matthæi  16.  "Portæ inferi non præualebunt aduersus eam."  Aug. lib.  1. de symb. c. 5.  "Ecclesia impugnari potest, expugnari non  potest,"  Suar. lib. 3. c. 12. n. 7. decens fuit, vt Petro  succedat Pontifex  summus cum  eadem  gubernandi potestate, in quem  succedan eo ordine potestas illa vniuersalis ordinaria transfertur, textus insignis ab Innoc.  IIII. in Concilio generali editus in c. 1. de homi. lib.  6. Vbi sic Spiritui Sancto, Pontifici, & Patribus visum fuit decernere: "pro humani redemptione generis de  summis cœlorum adima mundi descendens, & mortem tandem subiens temporalem, Dei Filius Iesus Christus, ne gregem   sui pretio sanguinis gloriosi redemptum, ascensurus post resurrectionem ad Patrem, absque pastore desereret, ipsius curam   beato Petro Apostolo, vt suæ  stabilitate fidei cæteros in Christiana religione firmàret, eorumque mentes ad salutis opera  suæ accenderet deuotionis ardore, commisit, vnde nos eiusdem Apostoli effecti, disponente Domino licet immeriti successores, & ipsius Redemptoris locum in terris quanquam indigne tenentes," vbi Abb. post Host.  & alios ait, "Christus non fuisset diligens pater famil. nisi aliquem vice ipsius  in terris dimisisset, qui in occurrentibus casibus poßet ea omnia facere, quæ ipse Christus poßet"  Optima l. 2. tit. 5. p.  1. in hæc verba.  "Conuino por derecha razon, que quando  nuestro Señor Iesu Christo subio à los cielos, que san Pedro à   quien auia dado la mejoria de los Apostoles, y el poder de absoluer, y de ligar, que fincaße en logar del, para guardar sus  mandamientos, è para fazer a los omes que vsaßen dellos,  è mager la Fè que nos el dio, es muy santa, y muy noble en si:  pero tanta es la flaqueza de la naturaleza de los omes en  si, que sino ouiere quien los guiaße, è mostrasse la carrera  della, podrian errar de manera, que la bondad de la Fè no les  ternia prò: onde por esta razon fincò  san Pedro en so logar, è   despues que el murio, fue menester que ouiesse otros, que tuuiessen sus vezes, en que fincaße su poder, è este es aquel à  quien   llaman Apostolico, ò Papa," vbi Greg. videndus glos. 2.
  
   Aliter enim in vna Christi Ecclesia minime fuis[sect. 6]set Monarchiæ cœlestis ratio, sed multorum potestas instituta. Quod igitur fuisset concordiæ vinculum, cuius authoritate tempestates sedari, turbulentæ opiniones euelli, superbia, &  contumacia coerceri, & comprimi potuisset, si nullus in Ecclesia  constitutus ab initio fuisset, cuius authoritate, &   imperio omnes continerentur? Cum igitur Ecclesia Christi simplex, & vnica sit, & vnica esse non  possit, nisi Princeps vnus existat, confequens est dicamus dari in Ecclesia militanti caput, & gubernatorem vniuersalem, vt resoluunt Caiet. de potest. Papæ tract. 1. cap. 4. ad fin. & cap. 12. cum seq.  Canus de locis Theologicis lib. 6. cap. 3. concl. 3.  Sotus in 4. distinct. 20. quæst. 1. artic. 2. concl. 4. &   dist. 24. quæst. 2. art. 5. Alban. de potest. Papæ 2. p.  à nu. 155. Anton. Perez in Pentateuch. fidei libr.  5. de Roman. Pontif. cap. 10. num. 49. & 50. Rofensis contra Lutherum art. 25. Costerus in enchyr.  cap. 4. de summo Pontifice, & alij relati, per Henr.  lib. 3. de pœnit. cap. 5. §. 5. litera, Y.
  
   Is autem successor perpetuus quis alius demon[sect. 7]strari potest quam Romanus Antistes? vt ex multis ostendunt Bellarm. libr. 2. de Roman. Pontif.  cap. 12. cum sequentib. Suar. lib. 3. contra errores  Angliæ cap. 13. cum seqq. & de fide disp. 10. sect.   2. à num. 1. quæ  successio tot sæculis continuata à   Petro vsque ad Vrbanum VIII. qui gloriose nunc   Ecclesiæ militantis clauum tenet, humano artificio, aut ab homine puro introduci, & progredi  non potuit, vt ostendit P. Zumel. in 1. D. Tho.  quæst. 1. art. 8. quæst. 2. argument. 11. in id D. Augustini testimonium adducens profitentis se in Ecclesia contineri propter hanc Romanæ  sedis successionem inuariabilem. Veteres enim illi Irenæus  libr. 1. capit. 2. & 3. & libr. 3. cap. 3. August. epist.  165. & Optatus libr. 2. contra Parmen. ad hæreticos refutandos totum successionis ordinem in Ecclesia Romana (in qua integra, & pura fides semper permansit, cæteris aliorum Apostolorum sedibus temporis discursu vel extinctis, vel in hæresim lapsis, notant Bellarm. libr. 4. de verbo Dei  cap. 9. ad fin. Cordoua libr. 4. quæst. 14.) nominatim posteritati tradiderunt, nec vnquam simile ab  orbe condito contigit Zumel. d. q. 2. ad 3.
  
   Nec expediebat libertas, qua respub. sine Rege[sect. 8]   regeretur, nauis sine gubernatore, & nauclero; pecudes absque pastore, sicut homo absque mente, &   rationis vsu, nec debuit Ecclesia regi à communitate aliqua, eleganter noster Osor. lib. 1. contra Haddonem, Perez in Pentateucho fidei lib. 5. dub. 1. c.  10. à n. 45. nec conueniret si à diuersis Principibus  independenter oues Christi regerentur. Nullo enim  modo possent in eadem fide, fideique decretis ijsdem conuenire, propter naturalem hominum ad  dissentiendum facilitatem, vt in vnica sententia proferenda duorum arbitrorum, etiam ex partium placito electorum notauit Vlpianus in l. item si 19.  §. fin. ff. de arbitris, l. 1. tit. 1. par. 2. aduertit in proposito Albanus de potestate Papæ 2. p. num. 154.   prout experientia docet, prosequitur Suar. libr. 3.  contra errores Angliæ cap. 8. à num. 3.
  
   Vndè cum tota Ecclesia sit vnum corpus Ioan.[sect. 9]   10.  & Christiani vnum esse debeant Ioan. 17.  "Pater  sancte serua cos innomine tuo, quos dedisti mihi, vt sint  vnum, sicut & nos,"  Paul. 1. ad Corinth.  "Nunquid Christus est diuisus?" prosequitur Albanus de potestate Papæ 1. p. à n. 16. Oportet si ista vnitas debet conseruari, vt sit aliqua potestas regitiua totius Ecclesiæ   D. Thom. ad 3. part. in addit. quæst. 40. artic. 6.   Duo ergo capita, plurauè non patitur Christi Regnum, nec fidelium diuersas orbium regiones inhabitantium in vnam fidem, eademque fidei dogmata conspiratio, & vnio, vt obseruat glossa celebris in capit. non autem 7. quæst. 1. laudata à Tiraquello de primog. quæst. 17. opin. 4. num. 21. Nauar. in capit. nouit, notab. 3. numer. 140. Pinel. l.  1. part. 3. numer. 16. C. de bonis matern. Couar. in  reg. peccatum 2. p. §. 9. n. 5. vers. 4. & n. 6. Cenedo,  & ab eo relati collect. 10. ad decretum n. 2.  & licet  aliquando oborto scismate ex eligentium vitio  duo, plures ve Pontifices extiterint, ipsimet tamen    electi, electores, cæterique fideles vnum tantum  esse debere certò  sciebant, licet quis ex illis verus  esset aliquando ignoraretur, quia licet ius non deficeret, deficiebat tamen probatio argumento tex.  in l. duo sunt Titij. ff. de testament. tutela.
  
   Potestas autem spiritualis duobus modis consi[sect. 10]derari potest, imperfectè  scilicet, & intra terminos naturæ, alio modo perfectè, &  supra naturam;  priori modo considerata in lege naturæ, & positiua reperitur; ante Christi namque legem in omni  statu naturæ fuit sacra institutio Sacerdotum, &   flaminum. Etenim naturali lumine homines cognoscunt Deum colendum, cum autem omnes hunc   diuinum cultum commodè præstare non possint,  oportebat aliquos deputari ministros, quibus diuinorum cura committeretur, & cum ea cura sine  aliqua potestate rectè geri non posset, sequitur in  lege naturæ aliquam spiritualem potestatem reperiri, quæ etiam reperitur apud omnes fermè gentes, quæ  sunt extra Ecclesiam, & Sacerdotes, ac Pontifices instituunt cum aliqua potestate, & licet in  falsos Deos illam constituant, potuere tamen ad  veri Dei cultum illos deputare, iuxta illud D. Pauli ad Rom. 1.  "Eò quòd cum Deum cognouissent, non sicut  Deum glorificauerunt, aut gratias egerunt,"  Victor. de potest. Eccles. 1. p. quæst. 3. num. 3. & 2. p. in princip.  num. 1. Sot. in 4. dist. 20. quæst. 1. art. 3. ad finem.  Ledesma 2. part. quæst. 21. articul. 1. fol. 207. Girald. syntagm. 17. de sacrificijs.
  
   Similis erat potestas spiritualis in lege diuina[sect. 11]   veteri, de qua Exod. 29. Leuit. 2. & 6. licet enim à   Deo data fuerit, nihil supra naturam continebat,  nec effectum aliquem spiritualem producebat, vt  constat ex D. Paulo ad Rom. cap. 3. obseruat Victoria de potest. Eccles. 1. p. quæst. 3. num. 6. & 2. parin princip. num. 3. Cord. lib. 4. quæst. 4. ad 4. & q. 5.  art. 2. ad vltim. Sot. d. art. 3. concl. 1. Henriq. de Sacram. lib. 1. c. 13. §. 5. Suar. lib. 3. de Primatu Pontificis Romani cap. 9. num. 4.
  
   Apud fideles verò in statu naturæ primogeni[sect. 12]tus communiter erat Sacerdos, vt Melchisedech.  Gen. 14. Henriq. post plures lib. 1. de Missa c. 1. §.  1. & cap. 10. §. 4. liter. H. Suarez d. cap. 9. numer. 2.  refertur in cap. cum ad verum vers. ad verum 96.  distinct.
  
   Secundo autem modo considerata potestas spi[sect. 13]ritualis hoc est perfectè, &  supra naturam, à Christo Domino emanauit Matth. 16. & 18. Ioan. 17.  Lucæ 22. Paul. ad Hæbreos 7. vt supra ostendimus,  superque naturales effectus producit Sot. Cordoua, Victoria & Henriq. dictis locis, Pelag. de plantu Eccles. lib. 1. art. 16. Simanc. de Catholicis cap.  44. numer. 4. Catherinus in speculo hæres, considerat. 3.
  
   Hi autem Sacerdotes propter finem, ad quem[sect. 14]   deputati erant, in magno pretio, & honore in omni repub. semper habiti sunt, sic ab Ægyptijs, qui  creati erant, Genes. 41. alebantur, &  à tributis erant   exempti, Genes. 47. Is autem honos præcipuè  summo Sacerdoti, seu Pontifici deferebatur, ex Fenestella de Sacerdotibus Roman. cap. 5. Agellio lib.  10 cap. 15. Plutarc. problem. 42. & 48. Alex. ab  Alex. dierum genial. lib. 2. cap. 8. elegantius Tullius in exordio pro domo sua ad Pontifices, "quod  si vllo tempore magna causa in Sacerdotam populi Romani iudicio, ac potestate versata est, hæc profectò tanta est,  vt omnis reipub. dignitas, omnium ciuium salus, vita, libertas, aræ, foci, Dij Penates, bona fortunæ, domicilia vestræ   sapientiæ, fidei, potestatique commißa, & credita eße videbantur."
  
   Proptereà Summi Pontificis, seu Archiflami[sect. 15]nis dignitatem Romanus Imperator sibi vsurpabat, vt apud Onufrium, & Imperatorum scriptores, cap. cleros, vers. Pontifex, 21. dist. ibi: "Antea autem qui Reges erant, & Pontifices erant, nam maiorum  hæc erat consuetudo, vt Rex eßet etiam Sacerdos, & Pontifex; vnde & Romani Imperatores Pontifices dicebantur,"   qui Pontificiam maiestati Imperatoriæ  dignitatem   præferebant, vt constat ex titulo, qui sic erat, Augustus Pontifex Imperator,  & in lege veteri, Leuit. 4.  sacrificium pro Pontifice prius, quam pro Rege offerebatur, &  Num. 27. Princeps supremus verbo Sacerdotis in sacrificijs obedire iubetur, quod maiori cum   ratione in lege gratiæ resoluendum est, cum Pontifex summus, Sacerdotesque altioris sint gradus,  & excellentiæ, Viues lib. 8. de ciuitate Dei cap. 19.  ad finem, Bellarm. lib. 2. de Roma. Pontif. cap. 29.  ad 4. Suar. lib 3. contra Angliæ errores capit. 26.   post plures, quos citant.
  
   Licet autem potestas spiritualis seu Ecclesiasti[sect. 16]ca, & temporalis, laica seu politica in multis differant, cap. quoniam 10. dist. cap. duo sunt 96. dist. c.  solitæ de maioritat. cum alijs, prosequuntur Nau.  in cap. nouit. notab. 3. n. 88. Molin. 1. tom. de iustitia tract. 2. disp. 21 col. 8. vers. habemus; in duobus  tamen maxime discriminantur, scilicet in causa efficiente, & fine.
  
   Quanquam enim omnis potestas tàm spiritua[sect. 17]lis, quam temporalis à Deo sit, iuxta illud D. Pauli  ad Rom. cap. 13.  "Non est potestas, nisi à Deo,"  & illud  Ioan. 19.  "Non haberes potestatem in me vllam, nisi esset  tibi datum de super," vtrum que refertur à  Gratiano in  cap. mouet §. sic etiam vers. sed sciendum 22. quæst.  1. cum alijs, Bellarm. de laicis c. 6. Molin. de iust.  tract. 2. disp. 27. Suarez lib. 3. contra errores Angliæ, cap. 1. à num. 6.
  
   Nihilominus tamen potestas spiritualis, siue[sect. 18]   Ecclesiastica, &  suprema Ecclesiæ vniuersalis administratio soli Petro, eiusque successoribus Romanis Pontificibus à Christo immediatè concessa fuit per illa verba, "pasce oues meas,"  &  Matth. 16. &   18.  "Tibi dabo claues Regni cœlorum, & quodcumque ligaueris super terram, erit ligatum, & in cœlis," prout supra deduximus, vt à D. Petro, &  successoribus velut à capite in Episcopos, & alios Ecclesiæ Prælatos, velut in membra immediatè diriuetur, Leo primus  de ordinatione Petri serm. 3.  "Non nisi per Petrum cæteris dedit, quidquid cum alijs voluit eße commune,"  &  epistol. 87. in c. ita Dominus 19. dist.  "Huius muneris Sacramentum, ita Dominus ad omnium Apostolorum officiu   pertinere voluit, vt in beatissimo Petro Apostolorum omnium   summo principaliter collocaret, vt ab ipso quasi quodam capite dona sua velut in corpus omne diffunderet." Vbi Turrecrem. & alij Couar. pract. cap. 1. numer. 2. Nauar.  glos. 1. in princ. num. 13. de pœnit. distict. 5. & in  capit. nouit not. 3. à numer. 81. de iudicijs, Bursat.  cons. 125. à num. 49. volum. 1. omnino videndus;  nam multis authoritatibus à Christo Domino vsque ad Concilium Florentinum celebratum anno  Domini 1439. id euidenter probat, docet &  Caietan. de potestate Papæ capit. 19. Bellarm. libr. 4. de  Roman. Pontif. à cap. 9. cap. 22. &  à cap. 24. Molin. de iust. disput. 21. Suar. contra errores Angliæ   lib. 3. cap. 6. n. 17. Perez libr. 5. Pentateuch. dub. 2.  cap. 11. num. 78. vbi ex D. Chrysostomo aduertit,  quod Christus Petrum personaliter allocutus, non   alios Apostolos, cum pascendi officium ei contulit. Excelluit enim Petrus multis præ cæteris Apostolis, vt prosequuntur Rofens. contra Lutherum  art. 25. Bellarm. de Roman. Pontif. lib. 1. à cap. 17.   vsque ad cap. 24. Suar. lib. 3. contra sectas Angliæ   cap. 10. à num. 2. Valentia lib. 7. Analysis de fide  cap. 2. cum seqq. ob quas prærogatiuas Primatum  sibi, &  successoribus inter reliquos obtinuit, vt benè docent præcitati Doctores, & passim alij.
  
   At verò potestas temporalis, seu politica Re[sect. 19]gi, aut Principi reip. à Deo tanquàm naturæ auctore mediante lumine naturali, rei publicæ electione, seu translatione concessa fuit, vt cum resp.  non posset per se ipsam hanc potestatem exercere; attento, & cogente naturæ iure, in vnum, vel plures conferre eam tenebatur, eamque transtulit in Principem, l. 1. ff. de constit.  Princip. vt ab illo tanquam à fonte in reliquos  inferiores reip. magistratus dimanaret cap. cum  ad verum 96. distinctione capit. solitæ de maioritate, resoluunt post alios Auendañ. libr. 1. de  exequend. capit. 1. numer. 6. vers. sicut, Couar.  pract. cap. 1. num. 6. Nauar. cap. nouit notab. 3.  num. 85. Molin. disput. 26. Suar. lib. 3. de Primatu  Rom. Pontif. cap. 2. cap. 3. cap. 6. n. 17.  & licet aliquando ex speciali priuilegio non nulli Reges in lege scripta à Deo immediatè electifuerint, vt de Dauid tenet Sot. lib. 4. de iust. q. 2. art. 1. de Saule, &   Dauid Abulensis 1. reg. c. 11. q. 22. cum seqq. Nau.  in c. nouit not. 3. n. 33. & 147. hoc tamen  priuilegium   alijs non  conuenit, nec concessum reperitur ex Suar. lib.  3. c. 3. n. 10.  & probatur ex illa speciali Deu. 17. prohibitione, "non poteris alterius gentis hominem Regem facere," ergo ad populum Regis electio pertinebat,  imò prædictos Reges ex nutu, & voluntate Dei  designatos fuisse, electos verò immediatè  à populo contendit Suarez d. cap. 10. à num. 5. post Bellarm, quem citat.
  
   Differunt quoque, & præcipuè ex fine, in quem[sect. 20]   vtraque potestas principaliter dirigitur. Etenim  Ecclesiastica, seu spiritualis in finem supernaturalem, & media eidem conuenientia, vt benè viuamus in spiritualibus quo ad animum, &  vitam  æternam, ordinatur, iuxta illud Pauli ad Ephes. 4.  "ad consummationem  sanctorum,"  & ad Hebræos 13.  "Obedite præpositis vestris: ipsi enim peruigilant tanquam rationem pro  animabus vestris reddituri,"  capit. cum ad verum, ibi:  "Vt Christiani Imperatores pro æterna vita Pontificibus indigerent,"  cap. duo sunt 96. dist. vbi Gelasius Papa ad  Anastasium Imperatorem, "in quibus tantum grauius pondus est Sacerdotum, quanto etiam pro ipsis Regibus  hominum in diuino sunt reddituri examine rationem."
  
   Per contrarium verò politica, seu temporalis in[sect. 21]   finem naturalem, & media eidem accommodata,  vt benè viuamus in naturalibus, & externis, principaliter dirigitur, & instituta est, iuxta illud Pauli  ad Timoth. 2.  "vt quietam, &  tranquillam  vitam agamus,"   cap. quoniam 10. distinct. d. cap. cum ad verum d.  cap. duo sunt, obseruant Nauar. in cap. nouit not.  3. num. 88. de iudicijs, Moli. de iust. tom. 1. tract.   2. disput. 21. column. 8. vers. habemus, Suar. libr. 3.  contra errores Angliæ cap. 6. num. 17. quoniam  cum in homine duplex vita consideretur corporalis scilicet, &  spiritualis, Paul. 2. Corinth. 4.
  
   Quemadmodum ad conseruationem vitæ corporalis necessaria fuit temporalis potestas, sic ad conseruationem vitæ  spiritualis necessaria etiam fuit  aliqua potestas, qua homines in bonum spirituale  dirigantur, & eò maior fuit huius potestatis necessitas, quò vita spiritualis temporali excellentior est,  obseruant nouiores vbi supra.
  
   Duobus autem modis potest haberi, & conside[sect. 22]rari suprema potestas, seu iurisdictio sæcularis, vel  enim habetur directè, seu principaliter, vel rursus  indirectè, & minus principaliter: primo modo haberi dicitur, vbi de illa agitur ad suum finem naturalem, seu temporalem, in quem principaliter, &   directè instituta est, & in quem Regibus, & Imperatoribus, à Deo mediante lumine naturali concessa est. Posteriori verò modo, quoties habetur eadem potestas, & exercetur, non in eiusmodi finem, sed in diuersum, in quem incidentur  ex accidenti in aliquo casu ordinatur, & dirigitur,  vt colliges ex capit. Per venerabilem versic. rationibus, qui filij sint legitimi, ibi: "Super quo (scilicet  Ecclesiæ patrimonio) plenam in temporalibus gerimus potestatem,"  & ibi, "in alijs regionibus certis causis inspectis temporalem iurisdictionem casualiter exercemus," quasi illud prius denotet temporalem potestatem principaliter, & directè  habitam, hoc vero minus principaliter, incidenter, & indirectè  exercitam.
  
   Sic similiter qui principaliter de causa cognos[sect. 23]cere non potest, de ea incidenter cognoscere potest  l. 1. C. de ordine iudic. in hæc verba.  "Neque enim impedit notionem eius, quòd status quæstio in cognitionem vertitur, &  si super status causa cognoscere non possit: pertinet  enim ad officium iudicis, qui de hæreditate cognoscit, vniuersam incidentem quæstionem, quæ in iudicium deuocatur,  examinare,"  c. pen. de in integ. rest. ibi: "De hac causa cognoscere nequeunt, nisi coram eis mota fuerit incidenter,"  "l. quoties. C. de iudicijs," iunctis resolutis ad illius intellectum per Goueanum lib. 1. var. c. 33. Rober. libr. 3.  sententiarum c. 12. Ant. Fab, lib. 17. coniect. c. 8. Donel. lib. 17. comment. c. 9. vbi Osuald. littera Y.
  
   Sic iudex Ecclesiasticus, qui principaliter non po[sect. 24]test cognoscere de causa temporali, seu profana cap.  causam quæ 2. ibi: "Ad Regem pertinet, non ad Ecclesiam de  talibus possessionibus iudicare," qui filij sint legitimi, cap.  nouit in pr. vers.  Non enim de iudicijs, potest nihilominus eandem decidere, si incidat in Ecclesiasticam, quæ   apud illum principaliter agitatur, cap. 3. de donat.  inter virum, vbi glos. 2. & omnes ibi, Bald. num. 1.  & additio in d. l. quoties, Palacius in repet. cap. notab. 2. à princip. Tiraq. tract. res inter alios nu. 16.  Molin. lib. 2. cap. 15. num. 76.
  
   Quamuis autem posteriori modo acepta iurisdi[sect. 25]ctio sæcularis, quasi ab obiecto attenta materia, & rebus, circa quas versatur, lato modo, & velut materialiter, iuxta doctrinam D. Thom. 1. 2. quæstion.  18. artic. 6. in corpore ad finem, haberi, & exerceri  dicatur temporaliter d. c. per venerabilem, ibi: "Temporalem exercemus." Quia tamen actus nostri potius à fine, & causa faciendi, quam à facto, & rebus ipsis speciem, & nomen formaliter accipiunt, l. verum 40.   ibi: "Nec enim factum quæritur, sed causa faciendi."  ff. de  furtis, c. cum voluntate 54. in princ. vbi scribentes,  de sententia excommun. D. Thom. vbi supr. post  Arist. & quæst. 1. artic. 3. planè  sequitur attento eiusmodi fine, strictè, & propriè loquendo, quod talis iurisdictio posteriori modo accepta, nec existit, nec dicitur simpliciter temporalis, sed magis  illa diuersa, quæ est finis, & causa faciendi, idest causa agendi sic de temporalibus, ita vt in rigore disputationis ea, in cuius finem agitur, & res ipsæ temporales ordinantur, & haberi, & exerceri dicatur,  & ita Pontifex non habet potestatem temporalem, sed potius potestatem in temporalibus Bellarmin. aduersus Barclaium cap. 12. §. 3.
  
   Ex his, quæ breuiter præstringimus, omnia quæ[sect. 26]   contra Romani Pontificis potestatem, tàm circa spiritualia, quàm temporalia obijci solent, facilè refutari possunt, &  quanquam plures, & doctissimi hanc prouinciam fœliciter aggressi sint, non nulla tamen ex illorum scriptis mutuabimur, ne asymboli videamur, & ita primò infertur potestatem  spiritualem, seu Ecclesiasticam, quam Christus  Dominus in lege gratiæ Petro concessit, eius morte non expirasse, sed in futuros Pontifices Romanos translatam. Quamuis enim Christus Dominus  nomine proprio Simonem Barjona allocutus fuisset, attamen cum Ecclesiam suam, quæ perpetuo  duratura erat, vt probatum est nume. 5. super eum  ædificaturum promisisset, Matth. 16.  & oues ei commendasset, Ioan. vltim.  & ita non tantum præsentes, quæ perpaucæ erant, sed & futuras, consequens  est dicamus in successores transijsse.
  
   Receptum namque est, quod quoties ex mate[sect. 27]ria subiecta, intentione, aut alijs circunstantijs constat commissionem dirigi indignitatem, licet personæ nomen proprium exprimatur, ad successorem in dignitate transibit, resoluunt Doctores communiter ex Decio num. 3. vers. & idem, aliàs num.  38. Bero. à n. 82. in cap. quoniam Abb. de officio  deleg. Couar. c. requisijsti n. 1. de testam. Menoch.  lib. 1. de arb. q. 68. n. 20. Barbos. l. quia tale 14. n. 41.  solut. matrim. 2. tom. Sanchez libr. 8. de matrim.  disp. 27. num. 2.
  
   Hinc fit rescriptum contra successorem extendi[sect. 28]   in re pertinenti ad dignitatem, licet nomen proprium antecessoris exprimatur cap. dilecti de foro  compet. vbi glos. 1. Abb. not. 2. Decius vbi proximè   Couar. n. 4. vers. sexta in d. cap. requisijsti.
  
    Hinc deducitur obligationem tutoris proprio[sect. 29]   nomine, non illum finita tutela, sed futurum tutorem sequi, l. post mortem. §. 1. ff. quando ex facto tutoris, vbi notant Bart. & alij, Boer. decis. 273. post  alios.
  
   Hinc iuramentum præstitum dignitatem habenti[sect. 30]  super re, quæ non ad personam, sed ad dignitatem   spectat, transit in successorem, tametsi sub nomine proprio personæ iuratum sit, capit. veritatis 14.  de iure iurando, vt contra alios optimè resoluit Couar. vbi proximè.
  
   Hinc relictum Regi sub nomine proprio succes[sect. 31]sori debetur, l. quod Principi 58. ff. de leg. 2. vbi Cuman. & alij, Corras. lib. 3. Miscel. c. 19. n. 2. Cabed.  lib. 4. diuers. c. 20. à n. 8.
  
   Hinc tandem euenit, quod priuilegia à Sede A[sect. 32]postolica Regi nomine proprio expresso concessa  competere æquè  successoribus, ex traditis per Cabed. vbi proximè.
  
   Indeque prouenit potestatem, &  iurisdictionem[sect. 23]   Petro traditam, cum in Ecclesiæ vtilitatem fuisset  instituta, in futuros Petri successores transijsse, c.  1. de translat. Episcop. ibi: "Ex illo generali priuilegio,  quod beato Petro, & per eum Ecclesiæ Rom. Dominus noster  indulsit,"  &c. vbi Ant. nu. 3. & alij latè  prosequuntur   Bellar. lib. 2. de Rom. Pont. ca. 12. cum  seqq. Valent. in  Analysi Fidei lib. 7. c. 10. & 11. Perez in Pentateuc.  Fidei lib. 5. de Rom. Pont. dub. 2. c. 1. cum  seqq. Suar.   contra sectas Angliæ libr. 3. de Primatu Romani  Pontificis cap. 12. cum sequentib. Nicolaus de Feteaut. Dominicanus de sacra Monarch. Ecclesiæ   lib. 4. cap. 6.
  
   Secundò consequens est spiritualem, seu Eccle[sect. 34]siasticam potestatem, quam Christus Dominus in  lege gratiæ Petro, eiusque successoribus concessit,  nusquam laicis Principibus, aut Reipublicæ  sæculari fuisse communicatam, sed magis denegatam,  vt satis deducitur ex cap. cum ad verum 96. distinct.   ibi: "Imperatores pro æterna vita Pontificibus indigerent,"  &   ibi, "non ille (Imperator) rebus diuinis præsidere videretur,"  cap. 1. 63. dist. ex Adriano,  "laici Principes in Ecclesiasticis rebus nullam habent potestatem,"  cap. omnis eadem dist. cap. solitæ de maioritate.  "Imperator præcedat intemporalibus, Pontifex in spiritualibus," cum alijs &   ex illo Act. 20.  "quos (Episcopos) Spiritus Sanctus posuit  regere Ecclesiam Dei," resoluunt Almain. de potestat.  Ecclesiæ cap. 3. Driedon. lib. 2. de libert. Christiana cap. 2. col. 4. Couar. pract. cap. 31 num. 2. concl.  1. Victoria de potestate ciuili ante sin. Bursat. consil. 125. num. 45. vers. Ioan. 22. & ex Patribus Bellarm. lib. 1. de Rom. Pontif. cap. 7. Suar. contra errores Angliæ lib. 3. de Primatu Roman Pontis. cap.  7. cum duobus seqq.
  
   Et probatur quia, vt supra resoluimus, regimen[sect. 35]   Ecclesiæ est supernaturale, & perconsequens nemini debet conuenire, nisi cui Christus Dominus   illud commiserit, commisit autem Petro, non  Imperatori, aut Regibus, obseruant  "Bellarm. d. ca.  7. vers. prima, D. Thom. lib. 1. de regim. Principum   cap. 14. Suar. d. cap. 7. num. 5. & cap. 8. n. 2." Octauiano enim Cæsari Imperium tantum reliquit temporale, D. Thom. lib. 3. de regimine Principis cap.  8. Nauar. in capit. nouit notab. 3. num. 72. In cuius  veritatis efficax argumentum doctè annotat Sanderus de visibili Monarchia lib. 2. capit. 3. pag. 69.   Diuina proptereà prouidentia fuisse salubriter prouisum; ne à principio nascentis Ecclesiæ Euangelicæ per aliquot sæcula vlli Reges fierent Christiani, vt ita constaret apertius Ecclesiam, quando  sub  Petro Apostolisque  & post Apostolos sub eorum  successoribus fuit perfectissimè gubernata, omni  caruisse Principe terreno, apud quem spiritualis  potestas gubernandi, vel tota, vel pars aliqua Ecclesiæ diceretur residere: sicque in æternum potuisse  carere, nisi quod nec illos ab æterna penitus sua redemptione excludi voluit; atque adeò  intelligerent   omnes nihil in hac parte datum esse Regibus, eò   quòd Reges sint: nisi sit dicendum quando Ecclesia Regibus caruit Christianis, & vbique vixit sub  ethnicis Principibus, caruisse prorsus gubernatione Ecclesiastica, quod planè est contra fidem, &   contra Christi promissionem, essetque monstruosum tot capitibus constare Ecclesiam, quot Reges  Christianos haberet contra Christi institutionem   sub vno pastore, Ioan. 10. Intrauerunt ergo Reges,  & Imperatores in Ecclesiam Christi suo tempore  sed aut nihil vnquam sibi circa res Ecclesiasticas arrogarunt, aut ob eam rem tyranni, & persecutores  potius habiti sunt, quam nutritij, & cultores Ecclesiæ cuius modi eos debere esse Isaias prædixit c. 49.
  
   Nec obstat, quòd in lege naturæ (vt n. 2. & 15. os[sect. 36]tendimus) potestas regalis cum spirituali coniuncta erat, ergò hoc ius naturæ manet integrum in lege gratiæ. Respondetur namque has duas potestates non esse coniunctas de iure naturæ, sed ex reip.  dispositione eam deputationem tunc temporis pendisse; sic Imperatores Romani non semper erant  Pontifices  summi, & Regibus eiectis constitutus est summus Pontifex, apud Romanos, absque vlla Regia  dignitate, quæ apud senatum mansit, vt constat ex  Liuio, & alijs, & in lege veteri diuisa sunt officia, vt  constat ex 2. Paralip. c. 19.  "Amarias, inquit Iosaphat  Rex optimus, Sacerdos, & Pontifex in omnibus, quæ ad  Deum pertinent, præsidebit: Porrò Zabadias super ea opera  erit, que ad Regis officium pertinent,"  &  2. Paralipom. 26.   Ozias Rex, quia in Sacerdotis officium ingerere se voluit, continuo grauissima lepra diuinitus percussus  est, & Saul eandem ob causam à Deo reiectus, & Regno  priuatus est 1. Reg. c. 13. aduertit Becca. 2. tom. opusc. 11. lib. 1. de triplici sacrificio c. 8. Ergo in lege  gratiæ mutari potuit, diuidi, & distingui, prout distinctas testatur Nicolaus. Papa ad Michaelem Imperatorem in c. cum ad verum, ibi: "Idem Mediator Dei, &  hominum homo Iesus Christus actibus proprijs, & dignitatibus distinctis, officia potestatis vtriusque discreuit,"  & meritò  cum   munera Sacerdotum nouæ legis sint augustiora, vt in  proposito obseruant  Bellar. lib. 1. de Rom. Pont. ca. 7.  col. 3. ad fin. Sua. li. 3. de Primat. Ro. Pon. c. 9. à n. 3.
  
   Tertiò deducitur potestatem Ecclesiasticam,[sect. 37]   seu spiritualem superiorem esse politicæ, seu temporali. Cum enim eius finis sit æterna beatitudo, &   omnia temporalia vltimo fine ad illam dirigantur, Plato lib. 1. de legibus, "oportet, inquit, vt legislator eum ordinem sequatur, vt humana ad diuina vbique referantur," D. Augustin. de ciuitat. Dei libr. 19.  capit. 17. Bellarm. libr. 5. de Rom. Pont. c. 7. rat. 1.   &  spiritualis potestas dirigat principaliter in illum  finem, vt supra num. 20. probatum est: & omnis  ars, seu potentia, ad quam directè pertinet finis, potest disponere de his, quæ  sunt ad finem, vt cum  Philosopho. 1. Ethicorum cap. 1. docet D. Thom.  2. 2. quæst. 40. artic. 2. ad 3. vt infra latius; consequitur temporalem potestatem inferiorem esse  spirituali, &  subordinatam. Nam sicut ars frænifactiua, vel nauisfactiua inferior est respectu artis  equestris, seu nauigatoriæ, ad quam ordinatur, ex  Arist. d. cap. 1.  sic potestas temporalis inferior est  potestate Ecclesiastica, Victoria de potest. Eccles.  1. p. quæst. vtrum  spiritualis potestas sit supra ciuilem,  num. 10.  sed harum artium exemplum omnino non    quadrat, quia si superiores illæ artes non essent,  cessarent & inferiores, quæ ratio non militat in prædictis potestatibus, quoniam non ita pendet temporalis ab spirituali, vt cessante hac cesset & illa, vt  patet in infidelibus, apud quos est vera potestas temporalis, de quo infra. Et tamen sine ordine ad aliquam veram potestatem spiritualem, quælibet reperiri potest, prout aduertunt Victor. sup. num. 9.  Bellarm. lib. 5. de Roman. Pont. cap. 6. vers. at hæc,  Molin. 1. tom. tract. 2. de iust. disp. 29. col. 14. vers.  illud: ego aduerto supposita vtraque potestate optimè exemplum conuenire.
  
   At aptius quadrat exemplum, quòd terrestre[sect. 38]   Regnum ordinatur, vt cœlesti famuletur eodem  modo, quo in homine caro spiritui subest. Licet  enim vtriusque diuersa sint officia, & actiones;  quia tamen in nobis vnam efficiunt hypostasin,  ita conueniunt, & coniunguntur, vt animus præsit,  caro autem subijciatur. Ita & in Ecclesia Dei hæ   duæ potestates vnam rempublicam, vnum Regnum   & vnum corpus efficiunt, ad Roman. 12.  "Vnum enim  sumus corpus in Christo, singuli autem alter alterius membra." Et licet plerumque spiritus non immisceat secarnis actionibus, eamque suas actiones exercere  sinat; verum si incipiant spiritus fini officere, poterit animus iure suo carnem cohibere, ieiunia, alios   que labores indicere etiam cum detrimento, &   debilitate ipsius corporis, ne impediat munera spiritus, &  si opus fuerit ad finem ipsius spiritus consequendum, poterit carni imperare, vt se suaque  omnia exponat etiam cum detrimento vitæ, ita  post Gregor. Nazianz. statim citandum. D. Thom.  de regimine Principis, lib. 1. cap. 14. & lib. 3. cap.  10. cum seqq. Turrecrem. lib. 2. in summa ca. 113.  Sot. in 4. dist. 25. q. 2. art. 5. & lib. 4. de iust. quæst. 5.  art. 4. Bellarm. de Roman. Pontif. cap. 6. 7. & 8. Et  de potestate summi Pontificis in rebus temporalibus cap. 13. ad finem, Suar. lib. 3. de Primatu Rom.  Pontif. cap. 21. 22. & 23. post infinitos, quos citant.
  
   Et in hunc sensum dum Innocent. 3. in cap. so[sect. 39]litæ vers. præterea de maioritate, comparat Ecclesiasticam potestatem Soli, laicam vero Lunæ, non  solum est intelligendus quasi velit, quod sicut Sol  est luminare maius, cuius lumen &  splendor in  multis excedit lumen Lunæ, quæ minus luminare  dicitur, sic se habet, & vt maior, & excellentior excedit potestas Ecclesiastica respectu sæcularis, ex  gloss. vlt. in cap. duo sunt. 96. dist. Nauar. in ca. nouit. notab. 3. num. 125. de iudicijs,  sed etiam quia  sicut Luna accipit, & mutuatur claritatem à Sole,  quasi à fonte totius luminis ex D. Thom. 2. 2. q.  47. art. 5. ad 2. & quæst. 58. art. 6. in corpore, sic laica potestas ab Ecclesiastica, vel Rex aut Imperator  à Pontifice Maximo accipiat, & mutuetur claritatem, &  splendorem spiritualem, & ad hanc illuminationem, & eleuationem dirigi ab eodem, & cogi   possit, quemadmodum naturalem illam solis influentiam Luna declinare non poterit.
  
   Neque solùm Luna, sed omnes etiam stellæ  su[sect. 40]bijciuntur Soli, quoniam ab illo lumen recipiunt;  inde rectè Tullius in somnio Scipionis, "dux est de   Sole loquens, ""& princeps, & moderator luminum  reliuorum",   Sol autem non subijcitur Lunæ, ita quoque Rex  Pontifici subijcitur, non Pontifex Regi Bellarm.  lib. 5. de Roman. Pontif. cap. 6. & de potest. summi Pontif in rebus temporalibus capit. 13. ad finem.
  
   Atque ita hanc in Reges, & Imperatores potes[sect. 41]tatem Pontificis agnoscunt Gelas. Papa ad Anastasium Imperatorem in cap. duo sunt 96. dist. ibi:  "Nosti itaque inter hæc ex illorum te pendere iudicio, non illos ad tuam posse redigi voluntatem," idem Gelasius ad  Episcopos Orientales in capit. nunquam 96. dist.   ibi: "Obsequi solere Principes Christianos decretis Ecclesiæ,  non suam præponere potestatem: Episcopis caput subdere  Principem solitum,"  Ioan. Papa in cap. si Imperator eadem dist. ibi: "Ad Sacerdotes Deus voluit, quæ Ecclesiæ   disponenda sunt, pertinere, non ad sæculi potestates, quas, si  fideles sunt, Ecclesiæ  suæ Sacerdotibus voluit eße subiectas."   Atque ita Reges Christiani non solum quoad personas, sed etiam quoad dignitatem Pontificis potestati subijciuntur, Nicolaus cap. cum ad verum,  ibi: "Christiani Imperatores pro æterna vita Pontificibus indigerent,"  Gelasius cap. duo sunt, ibi: "Quantò pro ipsis regiminibus aliàs Regibus hominum in diuino sunt reddituri  examine rationem,"  & de omnibus fidelibus dixerat  Apostolus ad Hebr. 13.  "Obedite præpositis vestris, &   subiacete eis, ipsi enim peruigilant tanquam rationem pro  animabus vestris reddituri,"  & D. Gregor. Nazianze.  in oratione ad ciues timore perculsos, alloquens  Imperatores. "An me libere loquentem  æquo animo feretis?  Nam vos quoque potestati meæ, meisque sub sellijs lex Christi subijcit: Imperium enim ipsi quoque gerimus, addo etiam  præstantius, ac perfectius, nisi verum æquum est spiritum  carni fasces submittere, & cœlestia terrenis cedere,"  cap. suscipitis dist. 10. prosequuntur D. Thom. si is est lib.  1. de regimine Principis cap. 14. & lib. 3. cap. 10. cum   seqq. Bellarm. de translat. Imperj lib. 1. cap. 2. ad 7.  mendacium, Suar. lib. 3. de Primatu Roman. Pontif. c. 22. à n. 1.  & cæteri præcitati.
  
   Nec obstat neminem in sua causa posse esse iu[sect. 42]dicem, aut testem, iuxta illud Ioan. 5.  "Si ego testimonium perhibeo deme ipso, testimonium meum non est verum,"   l. nullus. ff. de test. tit. C. ne quis in re sua ius sibi dicat, & ita in asserendo  suo Primatu, & potestate in  Principes Pontifici non esse credendum nouatores affirmant:  sed facilè exploditur obiectio, tùm  quia Princeps supremus in sua causa iudex esse  potest. cap. cum venissent de iudicijs, vbi glos. recepta ibi per Abbat. & Decium num. 5. alias à nu.  30. & omnes, l. & hoc Titus, vbi Bar. & omnes, l. proximè. ff. de his, quæ in testam. delentur, ubi Bart. &    omnes Ias. num. 5. in l. est receptum. ff. de iurisdict.  Bernard. & additio regul. 581. & relati per Duen.  reg. 67.  & in nostra specie Naua. cap. nouit notab.  3. num. 47. Bellarm. de Roman. Pontif. lib. 2. cap.  14. Anton. Perez in Pentateuch. fidei lib. 5. dub. 5.  cap. 5. num. 97. Suar. contra Angliæ errores libr.  3. cap. 16. n. 3. & lib. 4. cap. 2. n. 6.
  
   Quæ doctrina est indubitata, quando agitur no[sect. 43]   de rebus personæ, sed dignitatis, in qua etiam inferior iudex esse potest, glossa, verbo, priuetur, in c. si  quis erga 2. q. 7. celebris ex Innoc. Abbate, & alijs  in cap. nosti de electione, Alex. cons. 79. num. 2.  vol. 1. Ias. nu. 10. in l. qui iurisdictioni. ff. de iurisd.  Nauar. num. 48. vbi proximè, & præcitatis.
  
   Tùm etiam quia cum Pontificum assertione[sect. 44]   concurrunt aperta sacræ paginæ testimonia, Conciliorum omnium authoritas, vniformis Ecclesiæ   Catholicæ consensus, vt constat vltra alia ex relatis per Bellarm. de potest. summi Pontif. in rebus  temporalibus à principio, vbi congerit decem Concilia, Pontifices, Patres, Illustriores authores ex  Germania, Gallia, Anglia, Scotia, Italia, & Hispania: quæ rem efficiunt euidentem; quo casu non  procedit argumentum ex Ioan. 5.  sed contrarium  iuxta illud Ioan. 8.  "Quare testimonium meum, & patris non accipitis," habetur 2. q. 4. aliàs 5. in princip. cuius veritas non ex ipsius tantum dicto constabat,  sed ex Patris testimonio, prophætijs, & operis, quæ    assertionem Christi comitabantur Ioan. 5. & 8. vt  eleganter tradit Iancen. in concord. Euangel. cap.  63. vers. si ego testimonium cum seqq. & capit. 77.  vers. dixerunt ergo: Vndè meritò  sacrilegij notam  incurrere eos, qui Pontificibus Romanis in his fidem adhibendam negarent, docet Innocent. IIII.  in cap licet ex suscepto, num. 3. vers. sed dicet aliquis de foro compet. Nauar. in d. notab. 3. num. 45.   probat D. Augustin. contra epistolam Fundamenti Manich. cap. 4. dicens, "tenet me in Ecclesia Catholica consensio populorum, atque gentium, tenet authoritas miraculorum, tenet ab ipsa sede Petri vsque ad præsentem  Episcopatum successio Sacerdotum."
  
   Quartò infertur ex prædicta subordinatione in[sect. 45]   ordine ad spiritualia posse Romanum Pontificem  in Imperatorem, & Reges ex vi suæ potestatis animaduertere vsque ad depositionem, post legitimam   admonitionem potestate abutentes, & ex malitia,  aut summa  negligentia  spirituali bono, Fidei Catholicæ, seu Ecclesiæ regimini, tranquillitati, & paci fidelium maximè nocentes, iuxt. tex. in cap. alius 15.  q. 6. cap. ad Apostolicæ de re iud. in 6. dum probant   summum Pontificem potuisse Regem Regno, &   Imperatorem Imperio priuare, id quod multoties fecisse alios Pontifices Romanos, ex historijs,  & multis authoribus referunt Castal. de Imperatore quæst. 81.  & post Guerreirum Mench. Illust.  cap. 8. num. 20. Palacius de iusta retentione Regni   Nauar. 2. p. §. 7. Bellarm. de Rom. Pont. lib. 5. cap.  8. & de potest. summi Pontif. in temporalibus contra Barclaium in pr. cap. de sententia Conciliorum,  Grisaldus in decisionibus Fidei, verb. Papa num. 25.  Suar. contra Angliæ errores lib. 3. cap. 23. num. 6.  Martha de iurisdict. p. 1. cap. 23. Tiraq. de primog.  quæst. 22. num. 4. Bursat. cons. 124. num. 75. vol. 1.  Mench. illust. capit. 8. à num. 20. Et passim alij. Sic  enim opus erat in finem supernaturalem, bonum  spirituale, & Ecclesiæ defensionem, & conseruationem, vt explicant Victoria, Nauar. & citati corol.  præced. vt per Castal. vbi supra, Clar. in pract. §. vltim. quæst. 35. à num. 6. Bellarm. de Rom. Pontif.  lib. 5. cap. 7. & 8. & lib. 1. de translat. Imperij capit.  12. vers. qui cum ita sint, Mol. de iust. tom. 1. tract.  2. disp. 29. vers. ex dictis Soti, & col. pen. vers. ad 2. verò cum seqq.  &  satis consonat illud Ioadæ Pontificis contra Athaliam Reginam 2. Paralipom. c. 23.  & 4. Reg. cap. 11. de quo corol. vlt. ad 5.
  
   Et comprobatur ex sent. D. Thom. lib. 1. de re[sect. 46]gim. Principis cap. 14. & 15. vbi sic ait, "quia igitur vitæ, qua in præsenti viuimus, finis est beatitudo cœlestis: ad Regis officium pertinet, ea ratione vitam multitudinis bonam  procurare, secundum quod congruit ad cœlestem beatitudinem   vt scilicet ea præcipiat, quæ ad cœlestem beatitudinem ducunt, & eorum contraria, secundum quod fuerit possibile, interdicat." Hæc D. Thom. ad quem effectum intra Ecclesiam potestates sæculares constitutæ  sunt, vt doctè tradit D. Isidorus in capit. Principes sæculi 23.  quæstion. 5. in hæc verba, "Principes sæculi nonnunquam   intra Ecclesiam potestatis adeptæ culmina tenent, vt per  eandem potestatem disciplinam Ecclesiasticam muniant,  cæterùm intra Ecclesiam potestates necessariæ non essent, nisi vt quod non præualet Sacerdos efficere per Doctrinæ  sermonem, potestas hoc impleat per disciplinæ terrorem: sæpe per  Regnum terrenum cœleste Regnum proficit,  & paulò post,  cognoscant Principes sæculi Deo debere se rationem reddere  propter Ecclesiam, quam à Christo tuendam suscipiunt." Ergò  si Princeps Chatolicus & filius Ecclesiæ eam  deserat, impugnet, plebemque à vita æterna auertat contra proprium officium, & munus, erit proculdubio à communi Patre hoc est Romano Pontifice dirigendus, &  corrigendus D. Thom. d. c. 14.
  
   Planè quia iuxta illud vulgare de quo in c. quem[sect. 47]admodum vers. nam si post de iure iurando, facilius impeditur aliquid ne fiat, quam tollatur postquam factum est; sic vt summus Pontifex Imperatorem, aut Regem iam constitutum, vbi opus fuerit priuare, & deponere potest, ita & multò magis  ex eisdem causis, & in eisdem terminis poterit impedire, ne Rex, aut Imperator constituatur ex Molin. disp. 29. vers. ex dictis, post Victoriam, Pigium,  Turrecrematam, & alios, quos refert Bellarm. in apologia contra serenissimum Iacobum Angliæ Regem, agnoscit hoc vltimum Barclaius, vt per Bellarm. de potestate summi Pont. in temporalibus c. 20.    Hæreticus enim non potest eligi in Imperatorem,  vel Regem, ca. Venerabilem, ibi: Hæreticum, de electione, Castald. de Imperatore quæstion. 75. num.  4. & præcitati, quòd si Pontifices Romani aliquando non deponant, nihilominus non deficit potestas, sed abstinent, quia hæreses, rebelliones, scismata, aut similia mala pertimescunt, vt Molin. & proximè citati aduertunt.
  
   Illud maximè notandum erit, quod summus[sect. 48]   Pontifex non priuat Imperatorem Imperio, aut  Regem Regno tanquam iudex ordinarius eo modo, quo deponit, aut priuat Episcopos, sed tanquam   summus, & vniuersalis pastor, vbi sic oportet in finem supernaturalem, & ita exvi potestatis spiritualis, vt resoluunt  Driedonius lib. 2. de libertate Christiana cap. 2. vers. cæterum, Bellarm. lib. 5. de Roman. Pontifice capit. 6. versicul. quantum ad perfonas, Molin. disput. 29. vers. ex dictis infero; idque satis significat textus in cap. ad Apostolicæ   vers. nos itaque de re iudicata in 6. vbi Pontifex  ad sententiam priuationis contra Imperatorem  expendit se in terris Vicarium Dei, & potestatem habere per illa verba, "quodcumque ligaueris," obseruat Bellarmin. aduersus Barclaium cap. 3. vers.  4. Hinc reijciens cauillationes Barclaij de potestate  Roman. Pontificis, dùm ex prædicta Pontificis potestate inferebat Reges habere Regna à Pontifice  titulo precarij, & ad libitum remoueri posse, quæ    illatio Iurisperito indigna responsionem non meretur, de quo tamen corol. penult. diffugia namque   hæc, & euasiones à  protestantibus  inuentæ  sunt vt notat Suar. lib. 3. contra Angliæ errores c. 29. n. 2. & 3.
  
   Licet autem priuatio Regis, & Imperatoris in[sect. 49]   Concilio fieri soleat, vt constat ex d. c. ad Apostolicæ vers. nos itaque, quia sic vtilius, maturius, &   maiori cum deliberatione fit, Pontifex tamen summus per se solus iustè, & valide id efficere potest,  vt constat ex cap. alius 15. quæstion. 6. fatentur omnes in d. capit. ad Apostolicæ, Alexandrinus in  capit. si Papa ad fin. 40. distinct. Bartolus in l. si Imperator numer. 4. C. de legibus, Bald. in proœmio.  ff. veteris, Iulius Clarus §. vlt. quæst. 35. n. 6. Gambara de osfic. legati lib. 2. tit. de varijs ordinariorum nominibus num. 220. Castald. de Imperatore quæst. 81. n. 2.  Quoniam tamen res est grauissima  & necessitas manifesta, & explorata esse debet, id  circò Pontifices ordinarie in consistorijs Cardinalium causas proponunt, & examinant, Bellarmin.  aduersus Barclaium cap. 12. §. 4. ad fin.
  
   Nec obstat, quod in primitiua Ecclesia nec Pe[sect. 50]trus, nec successores ea potestate vsi fuerint, vndè   signum est summum Pontificem ea carere, vt pungit Barclaius de potestate summi Pontificis cap.  6. cui eodem cap. rectè respondet Bellarm. & Suarez contra Angliæ errores lib. 3. cap. 29. à num. 3.  non ex defectu potestatis, sed ex defectu subiecti,   aut oportunitatis id euenisse. Reges enim erant  Ethnici, viresque Ecclesiæ debiles, temporaque  tùnc erant, vt potius ad martyrium subeundum  prælati Ecclesiastici, quàm ad Principes coercendos parati esse deberent, quando adhuc illud Propheticum Ps. 2. implebatur, "quare fremuerunt gentes,  & populi meditati sunt inania; astiterunt Reges terræ, &   Principes conuenerunt in vnum aduersus Dominum, & aduersus Christum eius," At vbi vidit Ecclesia suæ potestati locum aliquem aperiri, sibi non defuit, &  tunc locus fuit prophetiæ, quæ in eodem Psalmo paulò   post continetur, "& nunc Reges intelligite, erudimini (non   erudite) qui iudicatis terram, seruite Domino in timore," vt  D. Aug. ait in epist. 50. ad Bonifacium Comitem  refertur in cap. si Ecclesia 23. q. 4. & idem August.  in epistol. 40. ad Vincentium relata in cap. non inuenitur 23. quæstion. 4.  satisfacit huic obiectioni  exemplo, & figura Nabuchodonosoris, qui à   principio pios, & iustos prosequebatur; ex post  facto conuersus ad honorandum Deum verum  decreuit, vt quicumque in Regno suo blasfemaret Deum Sidrah, Misach, & Abdenago, pœnis  debitis subiaceret, Daniel 3. Quapropter non est deducendum argumentum à  non vsu in principio nascentis Ecclesiæ, sed ex vi, & natura potestatis Diuinitus in sacris litteris Petro, Petrique  successoribus  concessæ, ex d. c. non inuenitur, ibi: "Non inuenitur exemplum in Euangelicis, & Apostolicis litteris,  & ibi quis   negat non inueniri? sed nondum implebatur illa prophetia, &c."
  
   Minus etiam obstabit quod Pontifices aliquan[sect. 51]do iudicio Imperatorum se subiecerunt, c. nos si in  competenter 41. c. Si quis super 42. 2. q. 7. c. mandasti, cap. auditum 2. q. 5. Nam d. c. si quis, aliud longe  diuersum docet vt constat ex originali, quod refert  Sua. lib. 4. in defensione Fidei Chatolicæ c. 7. n. 10.  Cætera vero iura non ad subiectionem iuridicam,  sed arbitrariam, ex libera Pontificum voluntate  pendentem referenda sunt, D. Thom. 2. 2. q. 67.  art. 1. ad 2. vbi Caiet. Bellar. lib. 2. de Rom. Pont. c.  29. arg. 6. & lib. 2. de Concil. cap. 18. Turrecrem.  lib. 2. Summæ capit. 104. & 105. Suarez d. capit. 7.  à numer. 3. cum etsi velit non possit Christi Vicarius se alteri subijcere, siuè quoad iurisdictionem  temporalem, Abb. numer. 7. Felin. 2. in capit. Ecclesia S. Mariæ de constitutionibus, Bald. in l. est  receptum. C. de iurisdict. D. Thom. & omnes in  4. distinct. 18. & 19. Caietanus d. art. 1.  & alij, quos  refert, &  sequitur latè probans Suarez d. capit. 7.  num. 2.  siue quoad vim coerciuam respectu spiritualis potestatis, Bellar. Turrecrem. & alij citati à   Suar. n. 3. vbi proximè  &  constat ex c. patet 9. q. 3.  cum   alijs ibidem. Imò Pontificem recognoscunt Imperatores esse ipsis longè  superiorem, prosequuntur  ex Ruf. & alijs latè  Bellarm. lib. de Ecclesia cap. 18.  Suarez lib. 3. contra Angliæ errores c. 31. n. 9.
  
    Quod si legatur Imperator interdum iudicasse[sect. 52]   de causa Pontificis, & illum deposuisse, certè id iure factum non est, vt ex historijs, Patribus, & alijs  benè probant Bellarm. lib. 2. de Roman. Pont. ca.  29. argum. 5. & lib. 2. de translat. Imperij cap. 4. column. 5. & in apologia ad Iacobum magnæ Britaniæ Regem cap. 17. resp. 1. Suar. contra Angliæ   errores lib. 3. cap. 29. num. 9. cum seqq.
  
   Quintò principaliter infertur ex eadem potes[sect. 53]tate posse summum Pontificem Principibus Catholicis, & benè meritis titulos, & insignia Regia  concedere, quòd multis exemplis illustrari potest,  Gottifredus enim Buglio anno Domini 1099. Regis tituli Hierusalem, quam gloriosè  à infidelium  dominatu, & tyrannide vindicauerat, impetrauit,  D. Antoninus de excommunicat. cap. 72. Marta  de iurisdict. libr. 1. capit. 26. numer. 38. Alfonsus  VII. vocatur Imperator Hispaniarum de consensu Innoc. II. anno 1135. Marian. lib. 10 hist. Hisp.  cap. 16. quod tamen Gelasij sæculo tribuit Genebrard. anno 1118. Rogerius Siciliæ Rex ab Vrbano II. quem defenderat, creatur, Marian. d. lib. 10.  cap. 5. Marta d. cap. 26. à numer. 6. Henricus I. ab  Alexandro III. anno 1179. Regiam Lusitaniæ  dignitatem  sibi &  successoribus impetrauit, Eduardus  Nonius, & alij in eius vita, Baronius tom. 12. Azor  tom. 2. libr. 4. capit. 34. Illustrissimus D. Rodericus Acuñha Episcop. Portucalensis, no Cathalogo dos Bispos do Porto 2 p. c. 6. ad finem, P. Antonius de Vasconcellos in descriptione Lusitaniæ   in princ. n. 4. vbi refert Alexandri diploma, sic Cosmo de Medices Etruriæ Principi Pius V. coronam,  sceptrum, magnique Ducis insignia, & nomen donauit, Anto. de Fuenmayor in eius vita libr. 5. Rex  Angliæ tribus titulis à Sede Apostolica per prædecessores obtentis insignitus gloriatur, scilicet  Regis Hierusalem, & Hiberniæ diadematis, Henricus enim II. Angliæ Rex ab Adriano IV. vel  vt alij malunt, ab Alexandro III. Hiberniæ dominium, & Regnum adeptus est. Polid. Virg. histor.  Angliæ lib. 13. Ribadeneira libr. 1. de la historia  Ecclesiastica de Inglaterra, cap. 44. Aubertus Miræus in politica Ecclesiastica lib. 1. c. 52. & in geographia Ecclesiastica verbo, Hibernia, vbi id Ioan.  II. tribuit. Item defensoris Fidei Chatolicæ (ò  vtinam)  nomen consequutus est à Leone X. Henr. VIII.  Ribadeneira d. lib. 1. cap. 3, sic erga alios Principes summi Pontifices eadem liberalitate, & dignitate vsi sunt, vt latè prosequitur Marta de iurisdict. lib. 1. cap. 26. à num. 5. Ioseph Valentin, de osculatione pedum Roman. Pontif. capit. 17. Bursa.  cons. 124. num. 76. vol. 1.
  
   Idquè  summa cum ratione. Cum enim Principes Chatolici defensores sint Ecclesiæ, & ad id constituti, & necessarij cap. Principes 23. quæst. 5. vt n.  46. annotauimus, condecens est, vt honoribus, &    præmijs pro meritis à  supremo Ecclesiæ Principe  condecorentur.
  
   Sextò principaliter infertur ad quæstionem v[sect. 54]trum summus Pontifex quà talis, habeat in orbe  Christiano supremam potestatem, vel iurisdictionem temporalem; in quo dubio communis Iurisperitorum, quam & probant non nulli ex Theologis, affirmat eam esse penes Pontificem, non quidem  actu, prout habet spiritualem, sed in habitu, seu potentia, & quamuis illam frequentius per Imperatorem, & Reges exerceat, per se ipsum tamen facit aliquando, & habitum illum reducit ad actum  ita glos. 1. Innocenc. & Doctores communiter in  cap. nouit de iudicijs, & in cap. causam quæ 7. qui  filij sint legitimi, & glos. 4. in capit. 1. 22. distinct.  cum similibus, Bart. in l. 1. §. præsides. ff de requir. reis, vbi affirmat hæreticum esse contrarium asserere, & ea ratione hæreseos damnatum  fuisse Dantem poetam celebrem, neruosè  Marta de iurisdictione 1. part. capit. 18. vsque ad capit. 26. testantur post alios hanc esse communem Nauar. d. capit. nouit notab. 3. numer. 19.  cum sequentib. Couar. regula peccatum 2. p. §. 9.  num. 7. Mench. illustr. cap. 20. num. 2. vers. contrariam, Perez ad l. 1. titul. 1. libr. 3. Ordinamenti  pagin. 4. vers. prætereà, Molin. de iust. tract. 2. disp.  29. in prin. Salas de legibus disp. 7. num. 27. vbi Aluarum Pelagium, Bossium, & alios Theologos citat   &  Marta d. 1. p. c. 19. à n. 5.  &  veriorem post alios dicit Bursat. cons. 90. n. 32. & cons. 200. num. 18.
  
   Et vltra multa quæ adducit Nauar. à num. 1. vbi[sect. 55]   supra, & viginti fundamenta, de quibus per Bermondum relatum à Menchaca, & Perez dictis  locis, & vltra alia, de quibus per supra citatos, præcipuè Martam. Vrget primò maximè  d. capit. 1.  22. distict. vbi. "Petro æternæ vitæ clauigero terreni simul,  & cœlestis Imperij iura commisit," cum similibus citatis per glossam ibi, text. in extrauag. Vnam sanctam   de maioritate inter communes, dum ex verbis Domini Lucæ 22. docet, & probat duos gladios esse in Ecclesia, quorum alter scilicet spiritualis  per eandem euaginatus, &  sic in actu exercetur; alter verò  scilicet temporalis non ita, sed in vagina  reconditus habetur pro Ecclesia exercendus manu Regum, & militum, ad nutum, &  potentiam Sacerdotis, id est summi Pontificis.
  
   Secundò facit quia Christus Dominus habuit[sect. 56]   eam summam potestatem temporalem, iuxta illud  Matth. vlt.  "data est mihi omnis potestas in cœlo, & in terra,"  cum  similibus expensis à  Nau. n. 8. sup.  sed Christus Dominus Petro tanquam Vicario, & eiusdem  successoribus dedit suam potestatem, capit. ita  Dominus 19. dist, cap. in nouo 21. distinct. cap. 1.  22. distinct. diximus latè  supra, igitur & hanc summam, &  supremam temporalem.
  
   Tandem in c. Venerabilem 34. de electione, in[sect. 57]    cap. alius 15. quæst. 6. in cap. licet de foro compet.  in cap. grandi de supplend. neglig. in 6. in capit. ad  Apostolicæ de re iud. in 6. in Clem. 1. in princ. de  iure iurand. in Clem. pastoralis ad fin. vers nos tandem de re iud.  & in multis similibus legimus summos Pontifices potestatem exercuisse circa translationem Imperij, electionem, &  confirmationem   Imperatoris, priuationem eiusdem, & Regum, &   circa dationem curatoris, qui illis necessarius fuit,  &  similia, quæ omnia, &  singula ad temporalem  potestatem, non verò ad spiritualem pertinere videntur.
  
   Contrariam sententiam vt veriorem amplectuntur[sect. 58] communiter Theologi, quam & probant nonnulli ex Iurisperitis; imò quod Pontifex Romanus  solam habeat potestatem spiritualem, non autem  sæcularem supremam, quæ  & gladius temporalis  dicitur, etiam in habitu, & potentia, vt constat ex  Paludan. Turrecrem. Caiet. Victoria, Sot. & alijs  quos referunt, &  séquuntur Molin. de iust. tract. 2.  disp. 29. col. 4. vers. inter has,  Bellarm. dicens communem Catholicorum Theologorum libr. 5. de  Roman. Pontif. cap. 1. vers. 3. Suar. lib. 3. contra Angliæ errores cap. 5. à num. 8. Pegna ad director. 1. p.  super extrauag. vnam sanctam comment. 8. versic.  cæterum, Nauar. cap. nouit not. 3. a n. 21. de iudicijs, Couar. reg. peccatum 2. p. §. 9. numer. 7. Salas  de legibus disp. 7. à num. 29. Simanc. de Catholic.   capit. 45. num. 25. &  seq. Marta de iurisd. contrariam sequens 1. p. cap. 17. à num. 1. probat glos. in  capit. quoniam 10. dist. Cardinal. Baldus, & alij  ex Iurisperitis, quos refert Nauar. d. notab. 3. n.  41. Mench. Illustr. cap. 20. num. 2. qui communem  fatentur.
  
   Pro qua viginti fundamenta  congerit  Bermond.[sect. 59]   relatus à prædictis, & viginti duo Mart. post Nau.  d. n. 21. cum seqq. vrget primò textus in d. c. nouit  multipliciter expensus à Nauar. d. num. 21. capit.  causam quæ 7. qui filij sint legitimi, ibi: "Ad Regem pertinet, non ad Ecclesiam de talibus possessionibus iudicare,"   cap. quoniam, ibi: "Officia vtriusque potestatis discreuit"   10. dist. c. cum ad verum in eisdem verbis 96. dist.  cap. solitæ de maioritate cap. si duobus 7. §. vltim.  de appellat. per locum ab speciali, ibi:   In his, quæ  sunt  nostræ temporali iurisdictioni subiecti,   cum alijs adductis à præcitatis.
  
   Secundò quia iuxta multorum sententiam Chri[sect. 60]stus homo nec habuit, nec habere voluit Regnum  temporale iure hæreditario, vel ex electionè, aut  alia via, nec vnquam exercuit huiusmodi potestatem iuxta illud Ioan. 18.  "Regnum meum non est de hoc  mundo,"  & illud Psalm. 2.  "Ego constitutus sum Rex ab eo  super Sion," id est Ecclesiam, &  Luc. 12.  "O Homo quis me  constituit iudicem, aut diuisorem inter vos," cum multis  alijs, quæ expendunt Bellarm. vbi sup. cap. 4. Victoria, Soto, & alij relati per Henriquez de vltimò fine hominis cap. 25. §. 1. Mol. disp. 28. col. 3. vers.  contrariam, addit Suar. 3. p. tom. 1. q. 22. disp. 48.  sect. 2. Quòd nec post resurrectionem Christus habuit dominium temporale orbis, eò maximè quia  Christus Dominus Petro, &  successoribus concessit potestatem spiritualem tantum modò, & claues Regni cœlorum, iuxta illud Matth. 16.  "Tibi dabo claues Regni cœlorum, & quodcumque ligaueris,"  &c.  cap. in nouo 21. dist. cap. solitæ ad fin. de maioritate.
  
   Tandem facit, quia suprema potestas, & gladius[sect. 61]   temporalis non potest insolidùm existere apud  plures, iuxt. regul. l. sicut certò. §. si duobus. ff. commodati cum traditis à Pinel. l. 1. de bonis matern.  3. p. num. 10. Mantua Paralipom. cap. 50. Gom. l.  45. Taur. nu. 95. At extra controuersiam est eiusmodi potestatem plenam, & insolidum existere  apud Imperatorem, & Reges, vt colligitur ex lege  deprecatio. ff. ad l. Rhod. de iactu, ibi: "Mundi Dominus,"  cap. Per venerabilem, qui filij sint legitimi, ibi:  "Rex"" (Franciæ) superiorem in temporalibus minimè recognoscit," obseruant glos. pen. in cap. Adrianus 2. 63.  dist. Couar. reg. peccatum 2. p. §. 9. numer. 6. vers.  2. Mench. Illust. cap. 20. à num. 1. Hotom. Illustr.  quæst. 1. Rojas in epitome cap. 23. num, 93. Marta  de iurisd. 1. p. cap. 20. num. 1. & 2. Suar. libr. 3. contra Angliæ errores cap. 5. num. 6. Neque Romani  Pont. plus potestatis quàm par est, sibi attribui consentiunt, vt de Pio V. testatur Nauar. in cap. non  liceat Papæ §. 3. num. 6.
  
   Retenta hac posteriori sententia aduertendum[sect. 62]   est vtramque opinionem Chatolicorum, licet in  verbis, & modo explicandi maximè differant, in  effectu tamen, &  substantia concordari, & ad verum sensum reduci posse, vt benè aduertunt Bellarmin. lib. 5. de Roman. Pontifice cap. 4. & 6. & contra Barclaium cap. 3. Molin. de iustit. tract. 2. disp.  29. & passim nouiores, vt notabis corol. sequenti  ad quintum ad finem. Vtrique namque eam potestatem iuxta iuris terminos Summo Pontifici concedunt, quòd licet alij directè, alij indirectè exponant, in potestate tamen, &  substantia non dissentiunt. Non obstant ergò pro prima opinione adducta.
  
   Non primum ex cap. 1. 22. dist. ibi: "Terreni simul,[sect. 63]   & cœlestis Imperij iura commisit," cui variè  respondet   glossa, verbo, terreni, cum seqq. in extrauagan. 1.  Ioan. 22. ne sede vacante, vbi eadem berba referuntur, Turrecrem. & alij in d. cap. 1. Nauar. d. notab.  3. num. 126. Bellarm. lib. 5. de Romano Pontifice  cap. 5. in pr. Molin. d. disp. 29. col. 3. vers. 4. & col.  pen. vers. 4. Dupliciter tamen facilius satisfit, primo  vt illa verba intelligantur  non  eodem modo, sed secundum   vtriusque potestatis qualitatem, ita vt potestas spiritualis directè, temporalis indirectè habeatur, ex Molin.  vbi proximè, & est de mente aliorum, vel potiùs   Nicolaus Pontifex, si is est de quo dubitat Bellar.  vbi proximè, videtur allusisse ad illa verba Christi  Dom. Matth. 16.  "Tibi dabo claues, &c. Quodcumque ligaueris super terram, erit ligatum & in cœlis," ita vt sensus sit  quod Christus Petro æternæ vitæ clauigero, id est,  habenti claues Regni cœlorum, iura cœlestis simul,  & terreni Imperij concessit, vt quod ille solueret,  vel ligaret in terrestri Imperio, solueretur, & ligaretur in cœlesti, ne idem Pontifex sibi contrarius  aduersetur in cap. cum ad verum 96. dist. contendunt Decius in cap. nouit nu. 7. vers. 3. aliàs num.  58 de iudicijs Cagnol. in proœmio. ff. num. 56. Bellarm. d. cap. 5.  & ita non probat ille text. communem nostrorum allegationem.
  
   Ad extrauag. Vnam sanctam de maioritate,  &[sect. 64]   authoritatem Euangelij Lucæ 22. circa duos gladios, quos Pontifex ibidem expendit; inter alia, de  quibus per Abbatem à num. 11. Decium 7. Sicul. Felin. Alciat. n. 3. Quinti. à num. 6. Nauar. notab. 3.  num. 139. in cap. nouit de iudicijs, Castald. de Imperatore q. 50. à num. 22. Couar. reg. peccatum 2.  p. §. 9. num. 7. vers. 3. Victoriam de potestate Pontificis num. 19. Duar. lib. 1. de sacris Ecclesiæ minist.  cap. 4. Igneum in tract. an Rex Franciæ recognoscat Imperatorem num. 105. Bellarm. lib. 5. de Romano Pontif. cap. 5. vers. 2. & cap. 7. vers. item potest cum seqq. & de potestate summi Pontificis in  temporalibus contra Barclaium cap. 19. vers. addit, Molin. de iust. 2. tract. disp. 29. concl. 3. vers. 4  Pegña ad directorium 1. p. in d. extrauag. commen 8. Marta de iurisd. 1. p. cap. 18. n. 2. Satis fit ex mente communi Pontificem ex sententia D. Bernardi  lib. de considerat. ad Eugenium, totum esse in ostendendo, quod vltra gladium spiritualem temporalis etiam est in Ecclesia, non quod sit eodem modo, quo spiritualis existit, & ita docet Pontisex spiritualem esse superiorem, temporalem verò inferiorem, & illi subiectum; insuper illum ab Ecclesia, hunc verò pro ea, id est pro conseruatione eiusdem, & in ordine ad finem supernaturalem fore  exercendum, quod satis constat ex verbis textus &   extrauag. Meruit de priuilegijs inter communes,  quidquid aliter intelligant alij citati per supra citatos, dùm existimant Pontificem in d. extrauag. Vnam,   tanquam veritatem Chatolicam declarasse vtrumque gladium esse apud Romanum Pontificem, &   Imperium ab eodem haberi, contra quam declarationem Ludouic. Imperator constitutionem promulgauit, qua maiestatis reos condemnat eos, qui  dixerint Imperium à Pontifice haberi, vt per Alber. & alios relatos à  Decio num. 7. vers. sed aliàs  num. 63. Duar. Castald. à num. 7. dictis locis; & fortasse quia multi olim sic putabant, supposita eorum   opinione emanauit d. extrauag. Meruit, quæ  constituit Regem Galliæ post d. extrauag. Vnam sanctam,   non magis subijci Pontifici, quam ante illam subijceretur Bellarm. contra Barclaium cap. 3. n. 2. Authoritas verò illa, "Ecce duo gladij &  satis est," Lucæ 12.   in sensu litterali explicatur à Teophilato, & Patribus, vt per Bellarm. d. vers. 2. & d. cap. 19. Caietan.  ientacul. 1. quæst. 2. vers, ad hanc, & vers. ad obiecta  Iansen. in concord. cap. 133. ad finem, Ioan. Suar.  Episcopus Conimbricens. in Lucam tractat. 254.   quamuis Bernard. & Pontif. in sensu mixtico eam  authoritatem adducant.
  
   Et licet Barclaius ex verbis D. Bernard. & d. ex[sect. 65]trauag. Vnam sanctam, ibi: "Ad nutum Sacerdotis", intelligat assensum, vt ad libitum Pontificis detorqueat sensum, attamen nutus in superiore importat Imperium, & potestatem Virg. lib. 10.
  "
   Annuit, & totum nutu tremefecit Olympum.

"  
   Tullius in Catelinam, "hæc Deorum immortalium  nutu atque consilio" gesta esse videntur 2. Regul. 17.   "Domini autem nutu dissipatum est consilium Achitofel,"   Iob 26.  "Columnæ cœli contremiscunt, & pauent ad nutum   eius," obseruat Bellarmin. contra Barclaium capit.  19.
  
   Non obstat secundum argumentum, tùm quia[sect. 66]   controuersum est, vt iam diximus vtrum Christus  Dominus fuerit Monarcha temporalis, & potestatem excellentiæ habuerit super omnia temporalia, & partem negatiuam sequuntur Victoria, Sotus, & plerique alij relati per Henriquez lib. vlt. de  vltim. fine cap. 25. §. 1. in fine littera A. Bellarm.   libr. 5. de Romano Pontifice capit. 4. vt diximus  numer. 60. Affirmatiuam, quæ magis communis  & verior est (qua tamen potestate vsus non est Christus) amplectuntur D. Thom. libr. 1. de Regimine  Principis cap. 22. Nauar. cap. nouit. notab. 3. nu. 8.  Mendoza quodlibet quæst. vltim. nu. 17.  sequuntur post alios DD. quos referunt Vazquez in 3. p.  tom. 1. disputat. 87. capit. 2. Suarez d. 3. par. tom.  1. disput. 48. sect. 2. Azor 2. tom. instit. lib. 4. capit.  19. q. 5. Molin. de iust. 2. tract. disput. 28. & Henriquez & ab eo relati d. c. 25. §. 1. littera X. cum seq.  Marta de iurisdict. 1. p. cap. 22. à num. 2. iuxta illud  Ioan. vlt.  "data est mihi omnis potestas in cœlo, & in terra."   cum alijs citatis à prædictis.
  
   Tùm etiam quia admissa hac posteriori senten[sect. 67]tia, ea potestas excellentiæ communicata non fuit  in temporalibus Petro, &  successoribus, sicut nec  potestas excellentiæ in spiritualibus, vt tradunt  post D. Thom. de regimine Principis lib. 3. capit.  10. in fine receptum ex Nauarro d, notab. 3. numer. 130. Bellarmin. libr. 5. de Roman. Pontifice  capit. 4. in fin. Molin. 2. tract. de iustitia tom 1. disput. 29. col. 5. Bellarm. aduersus Barclaium capit.  27. ad finem.
  
   Ad tertium argumentum respondetur probare[sect. 68]   tantum  summo Pontifici competere  iurisdictionem  iudicandi, &  deponendi Reges, &  Imperatorem in ordine   ad finem supernaturalem, quòd non importat,  nec præsefert potestatem supremam temporalem, sed spiritualem, vt sæpius supra explicauimus.
  
   Ex hac tamen nostra sententia, & illius funda[sect. 69]mentis tantummodó euincitur non posse Romanum Pontificem directè exercere iurisdictionem temporalem, non verò concludunt non posse indirectè in finem supernaturalem, nec in hoc  casu Pontifex temporalem Regis potestatem perturbat, contra capit. nouit de iudicijs. Eam namque perturbaret, si directè impediret in finem naturalem. Imò constat Christum Dominum hanc  potestatem exercuisse, Matth. 21. refertur in cap.  eijciens 88. distinct. dum è templo eiecit ementes, & vendentes, videtur vsus fuisse hac potestate  inferiori, & temporali, indirectè, & minus principaliter in finem supernaturalem, & in ordine ad  bonum supernaturale, quòd eiusmodi ementes,  & vendentes offendebant, videndi Abb. & alij in  d. capit. nouit Bellarmin, libr. 5. de Romano  Pontifice capit. 4. column. 2. versic. respondent,  quidquid aliter intelligat Marta de iurisdict. 1. p.  cap. 22. colum. penul. vers. quod autem Christus:  quam potestatem procul dubiò Petro communicauit, & in Ecclesia reliquit.
  
   Ita & eodem modo non obstat quod potestas in[sect. 70]    solidum penes duos existere non possit ex reg. l. si  vt. §. si duobus. ff. commodati. Nam regula illa locum habet quando eadem potestas, & dominium  eodem modo, & iure apud duos existit, secus verò  si diuerso, aut subordinato iuxta text. iuncta  glossa penult. & vltim. in l. 1. ff. si ager vectigal. l.  in rebus, ibi: "Naturaliter in eius permanserit dominio,"   iuncta lege si prædium 23. C. de iure dotium, authent. si verò dominus, ibi: "Domini principalis".  C.  de hæretic. resoluunt latè Pinelus l. 1. de bonis maternis 3. part. à num. 11. Valasc. de iure emphyt.  quæst. 13. in principio, &  à numer. 13.  & ita non inconuenit, quòd Principes temporales in temporalibus potestatem supremam habeant directè, &   principaliter: Pontifex verò indirectè, & minus  principaliter occurrente casu.
  
   Inter Reges tamen, &  Imperatorem quoad pro[sect. 71]positum distinguendum erit. Germanicum namque Imperium magis pendet à  summo Pontifice, quàm quoduis aliud Regnum Catholicum ex  Nauar. in cap. nouit notab. 3. numer. 127. Molin.  de iustitia tract. 2. disputat. 29. vers. ex dictis infero. Quoniam licet absolutè, & attenta origine, &   natura rei Imperium, sicut & quoduis aliud  Regnum sit à Deo, non verò  à  sede Apostolica,  vel Pontifice maximo cap. duo sunt 96. distinct.  capit. solitæ, de maioritate cum alijs, auth. quomodo oporteat Episcopos in princip. l. 1. in principio. C. de veteri iure, ibi: "Imperium quod nobis à cœlesti maiestate traditum est."  Driedon. libr. 2. de libertat. Christiana capit. 2. & infra referendi, nihilominus tamen post translationem factam à Leone 3. in personam Caroli magni sub expressis  conditionibus iuxta text. in cap. Venerabilem, de  electione, dici potest in aliquo sensu Imperium  Germanicum haberi ab Ecclesia, & Romano  Pontifice, quatenus habetur mediante illa translatione, & pacto & ita Romanus Pontifex in electione, confirmatione, coronatione, & iuramento  potestatem exercet d. capit. Venerabilem, Clem.  1. de iure iurand. clem. Pastoralis ad finem de re  iudica, cum alijs. Idque ex eo ne iterum ad Græcos  redeat, neue antiqua sequantur incommoda, &   aliquis hæreticus, scismaticus, & Ecclesiæ ac  Fidei aduersarius fieret Imperator, &  sic concordari possunt glossa, & Doctores, qui negant  Imperium haberi ab Ecclesia, aut Romano Pontifice, & qui contrarium affirmant, cum quibus  est communis, aut communior sententia. Vt priores intelligantur attenta rei natura, posteriores  post Imperij translationem; & ita cessabit controuersia glossæ  & Doctorum in c. duo sunt, & c.  seq. 96. dist. Abb. a n. 11. Decij 7. aliàs à n. 54. Felin.  &  aliorum in d. c. nouit, Castal. de Imperatore q. 50.   à princip. Couar. regula peccatum 2. part. §. 9. numer. 7. Pelagius de plantu Ecclesiæ libr. 1. cap. 13.  Menchaca Illustrium cap. 20. num. 4. & capit. 21.  à n. 22. & 27. Bellar. lib. 5. de Romano Pontifice c.  8. versic. 7. vbi id optimè aduertit, in confirmationem prædictorum videndus idem Bellarmin. de  translat. Imperij per tres libros præsertim libr. 1.  ex capit. 4. capit. 12. & lib. 2. capit. 3. & lib. 3. ex ca.  1. In translatione autem eiusmodi elèctione, & cæteris Romanus Pontifex non sæcularem, aut politicam, sed Ecclesiasticam, &  spiritualem exercet  potestatem, quatenus Ecclesiæ pastor est, in finem supernaturalem animarum saluti prouidet, vt benè   Bellarm. d. c. 12. &  supra n. 25. notauimus.
  
   Septimò principaliter infertur ineptè, & erro[sect. 72]neè labi Guillelmum Barclaium in tract. de potest.  Papæ, qui cum se Iurisperitum, &  Catholicum profiteatur, velut alter Ismael aduersus fratres suos tabernaculum fixit Genes. 16. contra omnes Catholicos tum Theologos, tùm Sacrorum  Canonum, & Ciuilium legum professores. singularem  sententiam nullo  auctore citato, nullo solido fundamento astruere  conatur. Agnoscit namque in Rom. Pontif. Monarchiam Ecclesiæ  spiritualem, iurisdictionem, & potestatem, etiam supra Reges, & Imperatores: negauit tamen  subordinationem potestatis temporalis ad spiritualem, &  consequenter  etiam negauit posse Pontificem    in rebus temporalibus aliquid disponere, nec Reges hæreticos dominio, & Regno priuare: cui doctè, & latè (vt assolent) respondent Bellarm. integro libro de potestate summi Pontificis in temporalibus, Suar. contra errores Angliæ libr. 3. de  Primatu summi Pontificis ca. 21. à num. 4. fortiora tamen Barclaij fundamenta in præsentiarum refutanda duxi, vt appareat quam debilibus argumentis nitatur. Primó igitur sic argumentatur, si Pontifici directè in temporalibus potestas non competit, nec competet indirectè ex reg. cum quid vna  via prohibetur, non debet ad id alia admitti in 6.  ¶ Secundò potestas spiritualis, &  temporalis iure diunio distinctæ  sunt, nec altera in alteram imperium   habet cap. cum ad verum, ca. duo 96. dist. citatque  D. Bernard. lib. 1. de considerat. Driedon. de liber.  Christ. cap. 2. Hossium apud Athanasium in epist.  ad solitariam vitam agentes.  ¶ Tertió potestas  spiritualis, & Ecclesiastica vnam efficiunt rempub.  eiusdemque duo sunt membra ad Roman. 12. & 1.  Corinth. 12. Sed neque pes à pede, neque brachium   à brachio, neque humerus ab humero pendet, sed  ab vno tertio. ¶ Quartò  Innocent. III. in cap. Per  venerabilem qui filij sint legitimi, decidit Regem  Franciæ intemporalibus non recognoscere superiorem, ergò qui potestatem indirectam Pontifici concedunt, contradicunt  Innocentio. Nam habet,   & non habet, simul vera esse non possunt. ¶ Quintò potestas hæc Pontifici competens in temporalibus aut iure diuino, aut humano, aut opinionibus fundatur; sed iure diuino nullum huius potestatis ex tat vestigium, nec iure humano potestas  Regibus diuino iure constituta destrui potuit; inter Theologos verò  & Canonistas ingens de hac  re dissensio, dum hi directam, alij indirectam potestatem astruunt, facit vt quæstio hæc de temporali potestate Papæ dubia, incerta, ac tota in hominum opinione posita videatur. ¶ Sextò Reges, &   Principes ethnici potestatem omnem temporalem habent, ergò per conuersionem eam non amittunt, sicut nec priuati homines amittebant, Act. 5.   exceptis rebus illis, quas sponte obtulerant; similiter ergò  & Principes, vbi Christo nomen dabant,  ius suum temporale, & imperium, & potestatem  politicam, integram, & intactam retinebant, alias  sequeretur, quod Pontifex esset maior Deo, nam  si aufert Regna Principibus, quæ Deus illis dedit  maior est Deo. ¶ Septimò  si ex eo competit Pontifici ea potestas, quia omnis respub. debet esse perfecta, &  sibi sufficiens in ordine ad suum finem, vt  tradit Bellarm. de Romano Pontifice lib. 5. cap. 7.  vers. secunda ratio; sequeretur ècontrario rempub.  temporalem habere potestatem disponendi de rebus spiritualibus, & deponendi supremum reipub.   Ecclesiasticæ Principem, sed necessaria est ad finem   temporalem potestas disponendi de rebus spiritualibus, & deponendi Principem Ecclesiasticum, igitur, sed hoc est falsum, & absurdum, proinde & illud quoque falsum est, cui hoc est consequens. ¶ Octauo Salomon Rex Sacerdotem Abiatharem  reum   mortis pronunciauit, "quòd coniuranti Adoniæ consensißet, & eiecit eum ne Sacerdotio fungeretur"  3. Reg. cap.  2.  sed hæc potestas per Baptismum in lege gratiæ   non amittitur, quia Christus non venit soluere legem, sed adimplere, vt argumentatur capit. 3. §.  3.  ¶ Nono D. Gregor. epistol. 61. libr. 2. vocat se  famulum indignum Imperatoris, & dicit, Imperatori cœlitus datam esse potestatem super omnes  homines, ergò  super Papam si homo est?
  
   His argumentis, vt alia omittamus, satisfacien[sect. 73]dum erit, non obstat igitur primum ex regul.  cum quid vna via prohibetur in 6. nam vltra responsionem Bellarm. de potest. summi Pontificis  in tempora libus cap. 5. regula illa, vltra aliàs limitationes de quibus per glossam ibi, limitatur quoties prohibitum venit in consequentiam actus permissi, vt post Alexand. quem citat, resoluit Marian. Socin. consil. 3. n. 39. vol. 2. pro sequitur latissimè  Vincentius Carroccius in repetit. c. cum quid  prohibetur lib. 6. p. 1. à pag. 1. vsque ad pagin. 79.  Suar. in specie lib. 3. contra errores Angl. ca. 30. n. 1.   & 2. Vulgare namque est axioma tàm in Philosophia, quàm in vtroque iure, quod sicut ei, cui committitur finis, committuntur etiam media ad illum; &   cui consequens etiam antecedens; si cui potestas aliqua, vel iurisdictio conceditur, conceduntur omnia, sine quibus, vel nullatenus, vel sine notabili  difficultate eiusmodi potestas, & iurisdictio expediri potest; quæ omnia ad eandem concessionem, non vero ad diuersam spectant, l. 2. ff. de iurisd.  "Cui iurisdictio data est, ea quoque conceßa eße videntur, sine quibus iurisdictio explicari non potuit,"  capit. 1.   ibi: Poteris, capit. prætereà, "quia ex eo quod causa sibi  committitur, super omnibus quæ ad causam ipsam expectare noscuntur, plenariam recipit potestatem."  capit.  prudentiam. §. sexta, vbi glossa final capit. suspicionis cum alijs de officio de legati: idque ad varias quæstiones tradunt Iasson, Purpurat. Decius,  Curtius, & nouiores in d. l. 2.  & alij in præcitatis locis, Euerard. loco 125. cum seq. Menoch. 1. recup.  à numer. 362. & remed. 6. numer. 43. de arbitrar.  quæstion. 74. à num. 38. & casu 112. à num. 18. Nauar. à num. 28. in princip. de pœnit. dist. 5. Hypol.  sing. 175. Gratian. reg. 79. post alios, quos referunt,  licet sint alterius gradus, vel ordinis Franc de Claperijs de Imperio cap. 16. n. 1.
  
   Quæ regula multò certius locum habet, vbi finis,[sect. 74]   de quo agitur, excellentior est medijs, &  consequens,   vel principale antecedenti, vel accessorio; & vbi maior aliqua, vel superior potestas, & iurisdictio concessa proponitur, ea verò quæ præcedere debent, seu  media ad illius expeditionem, sunt minora, vel ad minorem, & inferiorem spectant potestatem, vt docet Bart. n. 2. & 3. in d. l. 2. vbi communis ex Ias. n.  11. vers. 4. Curt. num. 13. & alijs, Roman. in l. illud.  ff. de adquir. hæred. Ias. in l. si causam n. 6. C. de transact. & in l. vlt. n. 6. C. de hæredibus instituendis,  Euerard. loco 125. vers. dicta tamen regula Menoch. casu 112. à num. 18.  secundum quos id certissimum, ac omnino indubitabile est, si pertineant  non tantum ad inferiorem, verum etiam ad subalter nam, vel subordinatam superiori concessæ, iuxta tradita in d. l. 2. & d. cap. prætereà,  & resoluta supra corol. 3. à n. 37.
  
   Aduerto etiam prædictam reg. cum quid vna via[sect. 75]   in 6. procedere quando per indirectum in fraudem   legis consequitur quis, quod ei prohibitum est  directè, vt in exemplo Barclaij, qui non potest alienare, non potest liti cedere ex Panormitano in c.  dudum de electione, & in cap. cum pridem de pactis, de quo videndus est Molin. libr. 4. cap. 9. At in  nostra specie summus Pontifex non consequitur  temporalem potestatem directè in rebus temporalibus. Nec enim deponendo Regem ob hæresim.  & culpam, ne officiat bono spirituali, eius loco constituitur, illiusuè regnum, & imperium vsurpat, sed  excluso, vel recluso eo, sua spirituali vtens potestate iuxta resoluta supra corol. 3. relinquit Regnum   & Imperium dispositioni electorum, vel successorum legitimorum. Vndè Innocent. 4. cum in Concilio Lugdunensi vniuersali anno 1245. (in quo  præter Archiepiscopos, & Episcopos vndique euocatos, interfuerunt etiam Balduinus Imperator  Orientis cum alijs multis Principibus, &  sancto  Ludouico Francorum Rege) Ecclesiam sine dubio repræsentante, Federico II. Imperium abrogasset, in sententia ait, "illi autem ad quos in eodem Imperio  Imperatoris spectat electio, eligant liberè  succeßorem,"  c. ad  Apostolicæ ad fin. de re iud. in 6.  similiter & in eodem Concilio dum Lusitaniæ Regi Sancio curatorem  fratrem Alfonsum Boloniæ comitem daret. "Per hoc   (ait) non intendimus memorato Regi, vel ipsius legitimo filio (si quem habuerit) prædictum Regnum adimere," vt  habetur cap. grandi de supplenda neglig. Prælat.  lib. 6. vbi aduertit singularis glos. verb. Regis, notat Bellarm. aduersus Barclaium cap. 12. §. 4. & ca.  16. ad fin.
  
   Hinc fit quam extra rem, ne grauius dicam, Bar[sect. 76]claius de potestate Papæ ca. 12. ex proposito axiomate inferat Pontificem pro libito Reges deponere, & quos velit instituere posse, "quod sic (ait) ostendo: summus Pontifex potest alicui Regnum auferre, & alteri conferre, si neceßarium sit ad animarum salutem, ergò   vbi libitum ei erit, poterit quemlibet Regno priuare, & illud alteri conferre,  & probat: quia ipse est iudex." Hinc  subtilitate eadem inferret Barclaius non esse creandum Regem, quia filios vestros tollet, & ponet incurribus suis, filias quoque vestras faciet sibi vnguentarias  1. Regum. 8. argumentatur igitur à  suppositione falsa, & tyrannica, vel potius inepta.
[sect. 77]  
   Verbis ergo illis directè, & indirectè, quid significetur, sup. num. 22. explicauimus, quidquid Barcla  ius illorum vim assequutus non fuerit, dùm existimauit eandem potestatem directam admitti, licet  indirectè, ex sententia Theologorum referens ea  verba ad modum adquisitionis, quo nil absurdius.  Illisque vsi sunt Innocent. Turrecrem. Victoria,  Nauar. & alij plures, quos referunt Molin. 1. tom.  de iust disp. 29. Suarez libr. 3. contra errores Angliæ cap. 22. num. 8. aduertit Bellarm. de potestat.  summi Pontificis in temporalibus cap. 5. column.  2. discrimem nam que vocum, directè, & indirectè,   non refertur ad modum adquisitionis, vt perperam   putat Barclaius de potestate Pontificis cap. 12. §.  3.  sed ad significandum obiectum secundarium, &   consentaneum supremæ potestatis spiritualis, vt  per Bellarminum d. §. 3. iuxta nostram explicationem d. n. 22.
  
   Non obstat secundum, fatemur namque potes[sect. 78]tatem Regiam seu temporalem, &  spiritualem, seu  Ecclesiasticam iure diuino distinctas esse, cap. cum  ad verum 96. distinct. ibi: "Cum ad verum ventum est,  vltra sibi nec Imperator iura Pontificatus arripuit, nec Pontifex nomen Imperatorium vsurpauit, quoniam idem mediator Dei, & hominum homo Christus Iesus sic actibus proprijs, & dignitatibus distinctis officia potestatis vtriusque  discreuit," cum similibus in argumento citatis. Negamus tamen illis iuribus probari alteram in alteram  non habere imperium; imò contrarium ex eisdem  constat d. ca. cum ad verum, ibi: "Imperatores pro æterna vita Pontificibus indigerent," quæ verba repetuntur  in cap. quoniam 10. distinct. d. ca. Per venerabilem,  qui filij sint legitimi, ibi: "In alijs regionibus (scilicet  Imperatoris, vel Regis) certis causis inspectis temporalem iurisdictionem casualiter exercemus," d. capit. solitæ de maiorit. ibi: "Potuisses autem (Imperator) prærogatiuam Sacerdotij ex eo potius intelligere, quod dictum est  non à quolibet sed à Deo, non Regi, sed Sacerdoti, non de Régia stirpe, sed de Sacerdotali prosopia descendenti, de Sacerdotibus videlicet, qui erant in Anathot. Ecce constitui te super gentes, & Regna, vt euellas, & dissipes, ædifices, &   plantes."  Hierem. 1. cap. duo sunt 96. distinct.  "Duo sunt  quippè Imperator Auguste, quibus principaliter hic mundus  regitur, auctoritas sacra, & Regalis potestas, in quibus tantò grauius pondus est Sacerdotum, quantò etiam pro ipsis Regibus, seu regiminibus hominum in diuino sunt reddituri   examine rationem", ergò  si Pontifex de Regis administratione redditurus est rationem apud Dei tribunal, constat ad illam dirigendam potestatem habere, vt benè aduertit Bellarm. de potestate summi Pontificis in temporalibus capit. 2. Diuusque  Bernardus, Hossius, & Driedonius totum contrarium probant, vt apud eos videri potest, explicat  Bellarminus vbi proximè cap. 13.  Driedonius autem lib. 2. cap. 2. de libertate Christiana totus est  in probanda Pontificis superioritate erga Reges,  & Imperatores, vnum, vel alterum sufficiat testimonium. Infert enim col. ante penult. in hæc verba, "ex his igitur liquidum est Papam, in quantum Vicarius  Christi, &  succeßor B. Petri præter potestatem cognoscendi  pœnitentium peccata in foro conscientiæ, pœnitentiamque illis debitam iniungendi, habere etiam a Christo potestatem,  seu iurisdictionem in foro exteriori excommunicandi, seu a  consortio Ecclesiæ  segregandi homines contumaces,"  & col.  vltim. "cæterum Papa quamuis facultatem eligendi, coronandi, aut instituendi Imperatorem non habeat ex iure diuino,"   & paulò post, "tamen ex iure diuino ratione curæ pastoralis potestatem habet in Imperatorem Christianum, perinde  ac pastor spiritualis in filium, & tamquàm pastor in ouem  suam, & ideò  super his, quæ concernunt directionem Imperij eius in fide, & moribus Christianis, & in causis atque officijs spiritualibus disponendis, & in Episcopatibus per loca,  vel ciuitates instituendis Imperator ipse subiectus est Papæ,"    & anteà colum. 5. exponens illa verba Ioannis 21.   "pasce oues meas,"  sic ait, "id est sis pastor ouium mearum, officium autem pastoris non solum est docere, & panem verbi  Dei dispensare, sed est & oues custodire à lupis, & educere  in pascua, & morbidas, ac contagiosas ab ouili separare, &   aduersarios coercere, & in virga disciplinæ corrigere."
  
   Non obstat tertium argumentum, quòd mem[sect. 79]brum non habet potestatem in membrum eiusdem   generis, quòd confirmari potest ex illa reg. par in  parem non habet Imperium cap. innotuit de electione,  "sed Pontifex, & Imperator sunt membra eiusdem  generis, igitur alter in alterum non habet Imperium,"  &   inde ait "potestatem spiritualem, & politicam esse velut  duos humeros in corpore, quorum neuter alteri subijcitur, sed  vterque subijcitur vni capiti Christo." Sed argumentum   hoc seu æquiparatio, vel potius æqualitas vtriufque  potestatis repugnat sacris litteris, Fidei Catholicæ, & receptæ Catholicorum doctrinæ, dùm Petrum, eiusque successorem non caput Ecclesiæ visibile, sed inferius membrum constituit, quòd ad hæresim pertinet, quæ hoc tempore maximè viget, vt  aduertit Bellarminus de potestate Pontificis in temporalibus ca. 14. Potestas igitur ciuilis, vt corol. 3.  probauimus, spirituali subordinata est, & inde habet se tanquam brachium ad suum caput, ideòque  Principes sæculares in Ecclesiæ corpore defensores capitis, & Ecclesiæ  cap. Principes, cap. Regum   cap. administratores cum multis ibidem 23. q. 5.   diuersum exercent officium à capite, cuius est regere, & ita brachiorum nomine continentur, ex  regul. cap. singula 89. dist. ibi: "Sicut in vno corpore multa membra habemus, omnia autem membra, non eundem  actum habent, ita in Ecclesiæ corpore." brachij autem ratio non conuenit summo Pontifici (in quo Ecclesiastica suprema residet potestas ex resolutis supra)  Quippè qui cum Christi sit vicarius cap. 2. de translatione Episcopi, Christum ipsum, qui caput est  primarium Ecclesiæ ad Ephes. 5. repræsentat, obid  Papa in capite, Rex, seu Imperator in brachio, siue  humero inungitur. Nam in his principatus congruè   designatur iuxta illud Isai. cap. 9.  "Factus est principatus super humerum eius,"  & Samuel fecit poni armum  ante Saul, cui dederat locum in capite ante omnes  inuitatos 1. Regum 9. In capite verò Pontificis Sacramentalis est delibutio conseruata, quia personam  capitis in Pontificali officio repræsentat. Refert autem inter Pontificis, & Principis vnctionem, quia  caput Pontificis chrismate consecratur, brachium   verò Principis oleo delinitur; vt ostendatur quanta sit differentia inter authoritatem Pontificis, &   Principis potestatem, ita Innoc. III. in capit. 1. §.  vndè de sacra vnct. vbi obseruant Abb. & reliqui,  Castald. de Imperatore q. 20. à numer. 1. Baldes de  dignit. Regum Hisp. cap. 14. à num. 28. Cæsar Baron. tom. 5. annal. anno 496. Iosephus Stephanus  de osculat. pedum Rom. Pon. ca. 7. in fin. Vnctioque. illa sacra, & in Ecclesia Imperatori data obedientiam, &  subiectionem filij erga matrem Ecclesiam, Ecclesiæque caput Romanum Pont. insinuat, ex Ribaden, en el principe Christiano lib. 1. capit.  12. Ideoque tyrones enfes suos recipiebant olim  ab altari, vt profiterentur se filios Ecclesiæ esse, atque ad honorem Sacerdotii, ad tuitionem pauperum, ad uindictam male factorum, & patriæ liberationem gladium accepisse ex Petro Blesen. epist. 49.
  
   Quartò non obstat authoritas Innocentij. 3.[sect. 80]   in cap. Per venerabilem qui filij sint legitimi, decidentis Regem Galliæ non habere in temporalibus superiorem, vndè qui potestatem temporalem  in ordine ad spiritualia concedunt summo Pontifici, contra dicunt Innocentio:  sed satis fit, tùm  quia ipse Innocentius Othonem quartum Imperatorem deposuit, ergó non Doctores, sed ipse Innocentius contradicit sibi, vt benè aduertit Bellarmin. de potestate summi Pontificis in temporalibus cap. 14. Tùm etiam, quia ipsemet Innoc. in  eod. capit. Per venerabilem, decidit, quòd Pontifex exercet casualiter, hoc est incidenter, &   indirectè potestatem in temporalibus in Imperatoris, Regumque ditionibus. Vndè verissimum est  Regem Galliæ, Imperatorem, & reliquos similes non habere, nec recognoscere in temporalibus  superiorem in terris, non tamen inde infertur non  habere in spiritualibus superiorem, qui non propriè temporalem, sed verè  & proprie spiritualem,  &  suam, non alienam intemporalibus in ordine ad  spiritualia exercet iurisdictionem iuxta ea, quæ  supra nu. 25. ex sententia Arist. & D. Thom. & aliorum explicauimus.
  
   Non obstat quintum quòd hæc potestas non[sect. 81]   constat ex iure diuino. Sed falsa, & hæretica est maior, nam de iure diuino extant authoritates illæ,  Matth. 16.  "Tibi dabo claues Regni cœlorum",  &  Ioan.  21.  "pasce oues meas, & quodcumque ligaueris super terram,  erit ligatum & in cœlis,"  Matth. 16. Paulus etiam vt  plenitudinem potestatis exponeret ad Corinth. 1.  capit. 6.  "Ait nescitis quia & angelos iudic abimus, quantò   magis sæcularia?" Vt ad propositum in specie expendit Innocent. 3. in capit. Per venerabilem, qui  filij sint legitimi, Innocent. 4. in capit. ad Apostolicæ de re iudicata libr. 6. obseruant Driedon. libr.  2. de libertat. Christiana capit. 2. Bellarmin. de potestat. summi Pontificis in temporalibus capit. 5.  Suar. libr. 3. de Primatu Romani Pontificis capit.  23. à numer. 2. Idque duabus rationibus euidenter probari potest, dùm Marsilius Paduanus, Barclaius, & alij aduersarij textum expressum in euangelio petunt. Nam prædicti non negant posse Pontificem coercere Principes, & Reges præsertim hæreticos per censuras Ecclesiasticas excomunicationis, & interdicti, sed negant posse vlterius contra illos procedere, vt aduertunt Azor in summa 2. p.  instit. lib. 4. cap. 19. Suar. lib. 3. de Primatu Romani  Pontificis c. 23. num. 9.
  
   Contra quos sit prima ratio, quòd vis dire[sect. 82]ctiua (quam præcitati agnoscunt in Pontifice  erga Reges ex citatis scripturæ locis, & alijs relatis per Suar. vbi proximè  à numer. 3.) sine coactiua inefficax est, ex "Arist. 10. Ethicorum capit.  vltim." ex iure Consulto "Paulo in l. vltim. ff. de officio eius, cui mandata est iurisdictio," ibi: "Iurisdictio  sine modica coerctione nulla est,"  "Innocen. III. in c. pastoralis 28. in princip. de offic. de egat." ibi: "Cum de legato à Principe iurisdictio dandi iudicem sit à lege concessa,  potest compellere renitentem, eò quòd iurisdictio illa nullius  videretur momenti, si coerctionem aliquam non haberet."   Princeps enim eum, cui magistratum dedit, omnia  agere decreuit ex Vlpiano in l. Quidam consulebant   57. ff. de re iudicata,  cum pluribus alijs, & ita non  est necesse vt hoc consequens in commissione exprimatur, cum ex natura rei expressum sit, & censeatur ex reg. l. Ad rem 56. l. Ad legatum 62. ff. de procurat. declarat eleganter Alexandr. 3. in capit.  Prætereà 5. de officio deleg. ibi: "Hoc tibi authoritate  præsentium innotescat, quod postquam ei causa licèt simpliciter delegatur, satis potest nostra auctoritate partes compellere, & etiam contumaces seueritate Ecclesiastica coercere, etiam si litteræ commissionis id non contineant, & reddit rationem, quia ex eo quod causa sibi committitur, super  omnibus, quæ ad causam ipsam expectare noscuntur, plenariam recipit potestatem," quam coercendi potestatem  significauit Paulus 1. ad Corinth. 4.  "vultis in virga veniam ad vos," nomen autem virgæ importat in  scriptura potestatem coerciuam Psalm. 2.  "Rege eos  in virga ferrea," vt ex patribus probat Suar. d. ca. 23.  num. 4.
  
   Secundò ostenditur, quia citatæ auctorita[sect. 83]tes generales sunt, generaliterque loquuntur,  omnes oues, &  subditos complectuntur, cap. solitæ de maioritate. Nam vbi lex non distinguit, nec  nos distinguere debemus, l. De pretio. ff. de publiciana: sic & illa Matth. 18.  "Si Ecclesiam non audierit, sit tibi tanquàm Ethnicus, & publicanus,"  & illa ad Titum capit. 3.  "Hæreticum hominem deuita,"  à   quibus regulis qui Regem eximere contendit, probet expresse limitationem in eadem sacra pagina,  vt suo conuincatur argumento. Nam qui regulam iuris siue diuini, siue humani pro se habet,  obtinebit, donec contrarium ab aduersario ostendatur cap. 2. de coniugio leprosorum, ibi: "Generali  præcepto Apostoli quòd exigitur, est soluendum, cui præcepto nulla in hoc casu exceptio inuenitur,"  glossa 1. in   Rubrica vbi omnes de regul. iur. in 6. Tiraq. plures  congerens de retractu tit. 1. §. 1. glos. 9. nu. 211. Vndè etiam contra priuilegiatas aliàs personas obseruanda est regula, nisi in specie, de qua agitur, priuilegium ostendatur l. In fraudem 16. §. vltim. in fin.  ff. de militari testam. ibi: "Quia generalis est ista determinatio," vbi notat Bald. exornant ad varias quæstiones Costa post alios in cap. si pater. 1. p. verb. habens,  num. 9. de testam. in 6. Valasc. de iure emphyt. q.  22. num. 5. Tiraq. in tractat. de præscript. glos. 11.  num. 3. & de retract. tit. 1. §. 1. glos. 14. à num. 96.  & in nostra specie Suar. contra errores Angliæ lib.  3. cap. 23. n. 20.
  
   Hinc fiscum, seu Regem non esse priuilegiatum[sect. 84]   nisi in casibus iure expressis, docet glossa, verbo,  publica per tex. ibi in l. Item veniunt. §. in priuatorum. ff. de petit. hæred. & verbo, pertinet in l. 1. C.  eod. resoluunt Ripa n. 14. Alciat. 12. Camillo 67.  Barbos. p. 7. num. 19. in fin. in l. 1. ff. soluto matrim.  Tiraq. d. glossa 14. nu. 100. Pereg. de iure fisci libr.  6. tit. 2. n. 3. post alios.
  
   Quòd si adhuc exemplum in persona Regis in[sect. 85]   sacra pagina à nobis requirant. Ozias Rex 2. Paralipom. cap. 26. cum Sacerdotis officium vsurparet,  &  à Sacerdotibus admonitus non acquiesceret, continuo lepra diuinitus percussus fuit, vt supra corol.  2. n. 36. annotauimus, atque iudicio Sacerdotum   separatus à cœtu seorsum in domo solitaria habitauit vsque ad mortem Regni administratione priuatus; illiusque filius rempublicam administrauit,  vbi notant Gaspar Sanctius, Ioseph. lib. 9. antiquitat. capit. 11. Vndè  si ob lepram poterat Sacerdos  olim Regem iudicare, & Regno priuare, à fortiori  poterit nunc propter lepram spiritualem idest hæresim, quæ per lepram figurabatur ex Augustino  lib. 2. de quæst. Euange. quæstion. 40. Cum 1. ad Corinth. 10. Paulus dicat contigisse Iudæis omnia in  figuram, docet Innoc. in ca. Per venerabilem vers.  in rationibus, qui filij sint legitimi,  "cum deuteronomium lex secunda interpretetur, ex vi vocabuli comprobatur, vt quòd ibi decernitur, in nouo testamento debeat obseruari," notat Palacius de retentione Regni Nauarræ 2. p. §. 8. Bellarm. lib. 5. de Roman. Pontif. cap.  8. & de potestate summi Pontificis in temporalibus capit. 37. Marta de iurisdict. 1. p. cap. 23. à numer. 3.
  
   Aliud extat exemplum de Athalia Regina Reg[sect. 86]no, & vita ob hæresim (quia fauebat superstitioni,  & Idololatriæ Baal) priuata ex Ioadæ Pontificis  mandato 4. Regum. 11. & 2. Paralipom. capit. 23.   cuius mentionem fecimus supra corol. 4. num. 45.   obseruat Bellarm. d. cap. 8. & de potestate summi  Pontificis in temporalibus capit. 38. Marta de iurisdict. p. 1. cap. 23. num. 2. Palacius d. §. 8. vbi alia   exempla ex lege veteri afferunt, & quamuis Barclaius de potestate summi Pontificis in temporalibus cap. 38. hoc exemplum euitare nitatur, dùm  ait Athaliam per tyrannidem Regnum vsurpasse,  & ob id depositam, & interfectam. Vltra namque  responsionem Bellarm. d. cap. 38. Ego noto quòdsi Pontifici licuit ob Regni vsurpationem Reginam populi consensu iam regnantem Imperio, &   vita priuare, & alium Regem constituere, vt in eius  locum substitutus ex eiusdem Ioadæ  mandato fuit  Ioas, à fortiori id licebit ob hæresim.
  
   Ex quibus patet falsò asserere Barclaium hanc[sect. 87]   Pontificis summi potestatem non iure diuino, sed  opinionibus contrarijs constare. Quia de potestate  constat ex iure diuino; opiniones verò circa directam, & indirectam potestatem non contradicunt   in effectu, sed in modo, vt etiam in materijs de fide passim Theologi controuertunt, vt aduertit  Bellarm. de Potestat. summi Pontificis in temporalibus cap. 3. de quo corol. præcedenti.
  
   Non obstat sextum, cui respondet Bellarm. de[sect. 88]   potestate summi Pontificis in temporalibus cap.  3. Ego aduerto puerilem esse discursum Barclaii,  tùm quia non liceret Regi in facinorosos animaduertere. Auferret namque bona, & vitam, quæ Deus  dedit, & esset Deo maior.
  
   Et ad rem neque ethnicus, siuè priuatus, siuè[sect. 89]    Principes per fidem amittunt bona, & Regnum,  sed fiunt de ouili Christi, tenentur obedire pastoris mandato, quoad finem supernaturalem:   & Reges, supremique Principes temporales, quo  excelsiori loco sunt, maioraque à Deo Optimo  Maximo beneficia accipiunt, eò maiori recognitionis, & obseruantiæ vinculis tenentur; magisque, ne cadant, pastore animarum suarum indigent, qui eos ad salutem consequendam dirigat; vt eleganter aduertunt Reginaldus Polus  Cardinalis in dialogo de Pontifice maximo,  Osorius in epistola ad Reginam Angliæ Elisabeth, Ribadeneira en el Principe Christiano lib. 1.  cap. 10. cum duobus seqq. Bellarm. de potest. summi Pontificis in temporalibus c. 3.
  
   Non obstat septimum, nam noto primò  stare[sect. 90]   non posse, "neceßaria est ad finem temporalem potestas  disponendi de rebus spiritualibus, & deponendi Principem  spiritualem,"  & illud "hoc est falsum, & absurdum." Nam  necessarium absolutè est illud, sine quo non l. Veteres versic. quoniam. ff. de itinere, actuque priuat. ibi: "Sine quibus iter refici non potest," D. Thom.  2. 2. quæstion. 32. articul. 6. receptus ex Nauar. in  cap. ita quorundam notab. 10. num. 2. de Iudæis,   falso autem & absurdo quid absurdius? sed cum  ex absurdo absurdum sequatur, glossa, verb. alioquin in l. Diuortio. ff. soluto matrim. quid mirum   si ex illorum suppositione argumentetur Barclaius, cui abunde satisfacit Bellarm. de potest. summi  Pontificis in temporalibus c. 17. Neque enim ad finem temporalem consequendum necesse est sacrarum virginum domos, & instituta disturbare, & extinguere: signa, quæ memoriam diuini muneris atque beneficij frequenter renouant, euertere: sacra, ceremonias, sacramenta delere, & exterminare: obedientiam, qua Christiani summum Ecclesiæ rectorem venerantur, de medio tollere. Neque  animæ corpus, spiritui caro, Soli Luna, spiritualibus temporalia præferenda sunt, c. solitæ de maioritat. cap. suscipitis dist. 10.
  
   Ad octauum circa depositionem Sacerdotis[sect. 91]   Abiatharis per Salomonem 3. Reg. cap. 2. multipliciter respondent D. Thom. libr. 1. de regimine  Princ. cap. 14. ad finem, Abulens. d. capit. 2. q. 28.  & 31. Iacobat. de Concilio lib. 9. art. 12. ad 3. num.  197. Turrecrem. lib. 2. capit. 96. ad 4. Bellarmin.  libr. 2. de Romano Pontifice cap. 29. ad 4. & de  potest. summi Pontificis in temporalibus capit.  15. Grisaldus in decisionibus fidei verb. Imperator  numer. 10. ad obiectiones, Valenzuela contra Venetos part. 4. numer. 125. Suar. contra Angliæ   errores libr. 3. de Primatu summi Pontificis cap.  26. per totum, & lib. 4. cap. 6. n. 1. Beccan. 2. tom.  opusculo 8. de Primatu Regis Angl. c. 2. à n. 37. Ex   quibus communis est Salomonem non vt Regem,  sed vt Prophetam deposuisse Abiatharem, "vt impleretur sermo Domini, quem locutus est super domum Heli in  Silo," d. cap. 2.
  
   Ego autem circa illud Salomonis factum duo,[sect. 92]   vel tria annotanda duxi, prius Abiatharem propter  coniurationem cum Adonia eiectum à Sacerdotij munere fuisse, vt constat ex d. c. 2. tradit Ioseph.  de antiq. lib. 8. cap. 1. aduertunt præcitati, propter  autem crimen læsæ maiestatis humanæ etiam in lege gratiæ amittifori priuilegium communior est,  & praxi recepta ex Claro. §. vltim. quæst. 36. n. 27.  Suar. contra Angliæ errores lib. 4. capit. 34. nu. 10.  iuxta cap. Perpendimus de sententia excommun.   vt post alios obseruauimus ad Illustrissimum D.  Rodericum Acunha Episcopum Portugalensem  in tract. de confessarijs Solicitant. quæst. 24. num.  74. Ergò nilmirum, quòd Salomon, vt sibi in  futurum præcaueret, à ciuitate, & perconsequens  ab officio exterminaret Abiatharem.
  
   Tùnc maximè  quando promissiones erant  communiter  temporales, Sacerdosque nihil supernaturale  efficere poterat, vt supra n. 11. ostendimus; nec habebat characterem, licebat que & vsus matrimonij  extra tempus ministerij, electio illius ex Dei institutione erat penes communitatem vnius tribus Leuiticæ, &  Sacerdotium carnale carnali origine transferebatur ab Aaron in posteros suos Exodi 28. Hebræ. 7. Hieron. in Isai. cap. 66. Sotus in 4. distinct.  20. quæst. 1. art. 3. ad finem Ledesma 2. par. quæst.  21. art. 1. fol. 207. Bellarmin. lib. 1. de clericis capit.  6.  & determinatæ erant ceremoniæ in vnctione, vestibus, & Sacerdotibus, & in ritibus offerendi sacrificia, vt ita essent expressior figura Christi venturi,  &  signum infallibile diuini pacti. Nihilmirum ergò  si tunc simpliciter in potestate, & honoribus  præcelleret Rex, D. Thom. lib. 1. de regimine Principis cap. 14. Cordoua lib. 4. quæst. 4. ad 4. & quæst.  5. argum. 2. ad vltim. Nauar. cap. nouit not. 3. nu.  33. 34. 38. & 139. Sotus d. art. 3. Turrecrem. libr. 1.  in summa Ecclesiæ cap. 91. & lib. 2. cap. 96. Bellar.  lib. 2. de Rom. Pontif. cap. 29. ad 4. & de potestate  summi Pontif. in temporalibus cap. 15. post alios,  secundum quos Regis hæc præcellentia cessauit in  lege gratiæ propter sublimiorem Sacerdotis gradum: de superioritate Pontificis in lege veteri vide supra n. 14. & 15.
  
   Secundó noto factum illud Salomonis nihil[sect. 93]   commune habere cum nostra quæstione. Aliud namque est agere de potestate, quam Pontifex in spiritualibus, & in temporalibus in ordine ad spiritualia exercet: aliud de exemptione, seu immunitate  personæ Ecclesiasticæ, vt benè aduertunt Bellarm.  de potestate summi Pontificis in temporalibus c.   15. Suar. contra Angliæ errores lib. 3. c. 21. n. 4. &   cap. 26. n. 2.
  
   Tandem noto quod si in lege veteri Rex simpli[sect. 94]citer Sacerdote maior erat in potestate, & honoribus, vt communis habet, & Barclaius ac sequaces  contendunt, & tamen ex potestate in spiritualibus,  quam priuatiuè ad Regem Sacerdos exercebat, ipsum Regem Regno abdicare, & vita priuare ob lepræ maculam, & hæresis crimen poterat, vt constat  ex citatis locis: à fortiori id poterit in lege gratiæ,  in qua summus Pontisex simpliciter Imperatore,  & Rege maior est: & quod ibi figuratum fuit, hic  in figura est obseruandum ex d. cap. Per venerabilem, qui filij sint legitimi Bellarm. Marta n. 63.  &   alij vbi supra.
  
   Essetque irrationabile, vt in lege gratiæ, si Ro[sect. 95]manus Pontifex, qui summum in Ecclesia militanti caput est super omnes Reges Catholicos, vt fatetur Barclaius, in hæresim laberetur, esset deponendus cap. si Papa 40. distin. de quo videndi sunt  Turrecrem. lib. 4. summæ cap. 1. & 20. Castro de  iusta hæreticorum punitione cap. 23. & 24. Bellar.  de Roman. Pontif. lib. 2. cap. 30. Suar. lib. 4. de legibus cap. 7. à num. 1. contra Angliæ errores libr. 4.  ca. 6. num. 8. 10. 14. & 15. post alios, quos referunt:  & tamen si Rex esset hæreticus, nullum in Ecclesia  Dei remaneret remedium ad illius coertionem, vt   volunt Barclaius, &  sequaces, aduertit Bellarm. aduersus Barclaium cap. 22. pagin. 212. Suar. contra  Angliæ errores lib. 3. c. 23. n. 1.
  
   Cum tamen, si aduertas, maius Ecclesiæ præiu[sect. 96]dicium hæresis Regis, quam Papæ afferre potest.  Romanus nam que Pontifex, si in hæresim incidat,  eam vt priuatus amplectetur, neque docens Ecclesiam tali hæresi Catholicos inficere potest propter spiritus Sancti assistentiam, "ego rogaui pro te, ne deficiat fides tua," resoluunt in specie Pighius lib. 4. Hierarch. Eccles. cap. 8. Augustin. lib. 4. doctrinæ cap.  27. & epist. 166. Genebrard. Chronic. lib. 3. pagin.  245. Bellarm. lib. 4. de Roman. Pontif. cap. 2. vers.  3. cum seq. & cap. 7. in princip. Canus lib. 6. de locis Theolog. cap. 8. colum. ante penult. Per contrarium verò Rex hæreticus subditos suo imperio, ac  potestate à Fide Catholica, pœnis bonorum, ac vitæ impositis, vt (prò dolor experientia docet) auertere potest. Contra hoc igitur malum Christus Dominus nullum reliquit remedium in Ecclefia militanti? potest respub. Regem, si in tyrannidem euadat, Regno, & vita priuare, ex regul. l. Vt vim. ff.  de iust. vt post Bellarm. & Nauarrum, quos citat  resoluit Suar. contra Angliæ errores lib. 3. cap. 3.  num. 3. Menchaca Illustr. cap. 8. num. 19. & de succes. creat. lib. 3. §. 26. nu. 47.  & non poterit ob hæresim, quæ maius damnum in præsenti, & in futurum allatura est, id consequi implorando summi  Pontificis officium?
  
   At occurrit venustè Barclaius de potestate sum[sect. 97]mi Pontificis c. 20. exemplo à matrimonij vinculo  deducto. Sicut enim, ait, vir fœminam rixosam in  vxorem admittere non tenetur, si tamen admittat,  abea separari nequit, ita licèt resp. hæreticum in Regem   accipere non teneatur, si tamen  postquam Rex est, à Fide Catholica deficiat, eum tolle rare debet, nec deponere potest, licèt in bona, corpora, animas grassetur. Cui exemplo vltra responsionem Bellar. de potest. summi Pont. in temporalibus c. 20. Ego noto  in Regis inauguratione non dari significationem vnionis Christi cum Ecclesia, in quo matrimonij indissolubilitas consistit ad Ephes. 5. iuncto c. gaudemus  de diuortijs, videndus Henr. lib. 11. de matr. c. 2. §.  1. & c. 8. §. 1. Sed vt argumentum Barclaij admittamus, procedere deberet datis paribus terminis,  aliàs esset argumentum  à disparatis, quod sui Iurisperiti abhorrent, l. Papin. ff. de min. Vxor ergò  si hæretica fuerit, à cohabitatione viri separanda est ca.  de illa de diuortijs, si in Apostasia pertinax fuerit  vltimò  supplicio damnanda, à qua liber effectus  maritus aliam ducere poterit 1. Corinth. 7. Ergò   eodem Barclaij argumento, si Rex fuerit hæreticus à Regni, &  sponsæ administratione, & consortio separari debet, &  si pertinax fuerit, erit tibi tanquam ethnicus, & publicanus, & alius in eius locum  instituendus, & per contrarium si Rex fuerit rixosus non erit deponendus, sed tollerandus. Ob periculum namque animæ  à tàm potente hoste vassali absoluti sunt à debito fidelitatis etiam iuratæ, si publicè constet dominum esse hæreticum, aut scismaticum c. fin. de hæreticis, Paul. ad Tit. c. 3.  "Hæreticum  hominem deuita,"  Matth. 10.  "veni separare hominem aduersus patrem," D. Thom. 2. 2. q. 39. art. 3. & 4. Henriq.  lib. 11. de matrim. c. 17. §. 6. Castro de iusta hæret.  punitione lib. 2. cap. 7. pag. mihi 301. & cap. 8. Simancas de Catholicis cap. 23. à num. 11. Palacius  de retentione Regni Nauarræ 4. p. §. 1. vers. 2. Menoch. rem. 1. recup. à n. 337. Valenzuela contra Venetos 7. p. n. 53. ex quibus constat contra omnis iuris rationem disseruisse Barclaium.
  
   Non obstat nonum, & vltimum, nam D. Gre[sect. 98]gorius se famulum &  seruum non solum Imperatoris, sed omnium Catholicorum vocabat ex solita humilitate, nimioque amore Bellarm. ex alijs de  Romano Pontifice cap. 8. arg. 6. libr. 2.  & aduersus  Barclaium c. 3. n. 10. & c. 7. vers. 4.
  
   Quòd addit D. Greg. super omnes homines, intel[sect. 99]ligitur super omnes homines Romano Imperio  subditos, alioqui potestas Mauricij Imperatoris  fuisset etiam  super Garamantas, & Indos, Gallos, Hispanos, aut alios innumerabiles, quòd est falsum  Bell.   d. num. 10. eò maximè, quia assertio generalis quoad obligationem, &  subiectionem non comprehendit personam loquentis ex reg. l. inquisitio. C.  de solution. vbi omnes, Surd. decis. 13. à num. 11.  Decius cons. 104. num. 2. glos. verbo, specialibus,  in cap. Petitio de iure iur. per text. ibi Gozzadin.  agens de persona summi Pontificis conf. 76. num.  14. & cons. 101. num. 20.
  
   Eodem modo refellitur (ne aliquid omittamus)[sect. 100]   quod alij obijciunt, summi Pontificis electionem  olim ad Imperatorem expectasse, saltem quoad confirmationem  cap. Adrianus 2. cap. in synodo 63.  dist. Quia nullum argumentum excellentioris potestatis Imperatoriæ ex eo summi potest, cum non  iure proprio, sed ex vsurpatione, aut concessione  Pontificum, & Concilij ad tempus habuerit, per  quod Pontifex nihil emendicabat ab Imperatore,  cum omnem potestatem habeat immediatè  à Christo Domino supra num. 18. prosequuntur latè  Bellarm. de Roman. Pontif. lib. 1. cap. 7. vers. sed contra cum seqq. & lib. 2. cap. 29. argum. 6. & lib. 1. de  translat. Imperij cap. 13. arg. 8. Suar. lib. 3. contra  errores Angliæ cap. 29. à num. 6. & de fide disput.  10. sect. 4. num. 9. & 10. Cui iuri confirmandi renunciarunt Constatinus V. Ludouicus filius Caroli,  Otho. I. de Ludouico est text. in cap. ego Ludouicus 63. distinct. notat Suar. d. numer. 9. Cened. in decretum collect. 64.
  
   Vltra quod fictitia illa capita probat Bellarm. la[sect. 101]tè in responsione ad Regem Iacobum, Baronius  tom. 9. anno 774. à num. 10. & tom. 10. anno 964.  à num. 22.  sed licet vera esset historia; tantum abest  vt Pontificiæ maiestati, aut potestati detrahat, vt  potius eminentior appareat, tùm quia electio futuri Pontificis ex illius institutione, & determinatione pendeat, valueritque partem aliquam electionis, vel confirmationis futuri Pontificis Imperatoribus sicut alijs communicare, ex latè traditis per  Suar. de fide disp. 10. sect. 4. à numer. 11. tùm etiam  quia in d. cap. In synodo Imperator à Pontifice,  quem confirmauerat, Rex constituitur, quod maiorem denotat dignitatem.
  
   Stat ergò firma illa, & inconcussa Petra, aduer[sect. 102]sus quam portæ inferi non præualebunt, cui quisquis principatum æstimat denegandum, illius quidem nullo modo potest diminuere dignitatem, sed  inflato spiritu superbiæ  suæ  semetipsum in inferna  demergit, vt S. Leonis magni viri sapientissimi, atque optimi verbis vtar. Vndè  si quæras, quis est Romanus Pontifex? respondet D. Bernard. libr. 2. de  consideratione alloquens Eugenium: "Tu Sacerdos  magnus, summus Pontifex, tu Princeps Episcoporum, tu hæres Apostolorum, tu primatu Abel, gubernatu Noe, patriarchatu Abraham, ordine Melchisedech, dignitate Aaron, auctoritate Moyses, iudicatu Samuel, potestate Petrus, vnctione Christus: tu es, cui claues traditæ  sunt: cui oues creditæ  sunt; sunt quidem & alij cœli ianitores, & gregum pastores, sed tu tantò gloriosius, quantò  & differentius præcæteris nomen hæreditasti, habent illi sibi assignatos greges, singuli  singulos, tibi vniuersi crediti, vni vnus, nec modo ouium,  sed & pastorum: tu vnus omnium pastor," ad fin. lib. quarti idem Bernard. Romanum Pontificem nominat,  "Christianorum ducem, pastorem plebium; vltorem scelerum; malorum metum; malleum tyrannorum; regum patrem,  legum moderatorem, Canonum dispensatorem, sal terræ; orbis lumen; Sacerdotem altissimi; Vicarium Christi; Christum   Domini; Deum Pharaonis." Et ad significandam hanc  superioritatem ab alijs independentem hedera flamini Diali abstinendum censuerunt etiam Romani, quia cum hedera sit imbecilla, ea de causa alijs,  quibus innitatur, opus habeat, vt testantur "Plutar.  in problemat. quæst. 112. Ioan. Rosin. de antiquit.  Rom. lib. 3. cap. 16."
  
   Octauo & vltimò infertur Roman. Pontificem[sect. 103]   concedere potuisse Regibus Hispaniæ ius nauigandi in Indias priuatiuè quòd alios Principes, in finem,  & bonum supernaturale, vt latius disputabimus c.  7. cum seqq.

  
  
      Svmmarivm.   Cap. VII.
  -    1  Negat Incognitus Pontificem Romanum concedere potuisse Lusitaniæ Regibus ius dominij in Indos.
  -    Alexandri VI. diuisio inter Hispaniæ Reges circa Oceani  nauigationem.
  -    2  Romanus Pontifex Vrbis, & orbis Episcopus ex Apostolico officio tenetur Ecclesiam seruare, & amplificare,  mittere prædicatores in infidelium Regiones.
  -    Romana sedes cur Apostolica nuncupetur.
  -    Missiones variæ ab Apostolica sede ad Euangelium prædicandum referuntur.
  -    3  Spiritualis potestas versatur in missionibus prædicatorum   in orbem, in prohibitione verò commercij versatur temporalis in ordine ad spiritualia.
  -    Reges Hispaniæ constituuntur delegati à Rom. P. ad Indiarum conuersionem.
  -    4  Romani Pontifices referuntur, qui munus prædicationis  Regibus Lusitaniæ commisere, & commissio defenditur  à pluribus.
  -    5  Alexander VI. ex Regum Hispaniæ voluntate nauigationis, & commercij ius diuisit, auctoritate tamen Apostolica, non arbitraria.
  -    Romanus Pontifex potest cogere Reges Catholicos ad pacem   non tamen cogit, & quare.
  -    6  Alexander VI. qua ratione potuit alijs Regibus inauditis diuidere inter Hispaniæ Reges nauigationem Oceani.
  -    7  Triplex quæstionis casus proponitur, scilicet de dominio in  Indos, de nauigatione ad illos, de missione ad prædicandum.
  -    Pontifex non potest concedere dominium in Indos, nec ius  nauigandi per se.
  -    8  Romanus Pontifex committere potuit Regibus Hispaniæ   conuersionem Indorum, & inconsequentiam nauigationem, & commercium alijs prohibere.
  -    9  Bullæ Pontificiæ verba referuntur circa commissionem  conuersionis Regibus Lusitaniæ delegatæ.
  -    Alexandri VI. Bulla Regibus Catholicis conuersionem committit.
  -    10  Lusitaniæ Rex ni mittat concionatores ad infidelium  conuersionem, non potest alijs prohibere in illis commercium.
  -    11  Conuersio infidelium in India Orientali committi non potuit  nisi Regibus potentissimis, &  sub commercij colore, & fœnore.  Lusitani sub commercij colore occasiones conuertendi infideles quærunt.
  -    12  Diuisio Alexandrina ex Regum Hispaniæ voluntate  processit ex Incognito, ergò præscribi potest.
  -    Res, quæ in commercio non est, nec in pactum deduci, nec  præscribi potest.
  -    13  Res publica, quæ in pactum deduci potest, potest etiam  præscribi.
  -    14  Vsucapio alienationis verbo continetur.
  
  
    Vtrùm Lusitani in Indos habeant ius dominij titulo donationis Pontificiæ.   Cap. VII.
  
   NEgat  Incognitus capit. 3. Pontifificem Romanum potuisse Lusitanis ius  dominij in Indos concedere, tùm quia  potestatem non habet in infideles, tùm  etiam quia caret ciuili, qua ista donatio fundari quiret: nec Alexandri VI. diuisio inter Reges  Hispaniæ, vt pote qui ab ipsis Regibus velut arbiter fuit electus Osor. de reb. Emman. libr. 8. alijs  Principibus nocere potuit. Nos verò generaliter in  præcedenti capite egimus de potestate Pontificis  summi in temporalibus; de potestate in infideles  disputabitur c. 9. nunc de eiusdem potestate mittendi legatos ad prædicationem Euangelij disseremus.
  
   Cum Rom. Pont. Vrbis, & orbis Episcopus sit vni[sect. 2]uersalis glossa fin. in capit. fœlicis de pœnis in 6. D.  Thom. opusc. 19. de error. Græc.  & contra impugnantes relig. capit. 4. Corduba libr. 4. quæstion. 4.  ad 11. Rofens. contra Luther. articul. 25. E Kius Enchyr. ca. 3. ad 18. Bellar. libr. 2. de Rom. Pont. c. 31.  §. 15. Caet. de Primat. Rom. Eccles. c. 13. ad 5. vt latè resoluimus c. præcedenti. cum igitur sit pastor vniuersalis ex primò Apostolatus officio ad cum spectat non solum Ecclesiam seruare, sed etiam amplificare, & propagare, Salmer. tom. 12. tract. 38.  pag. 311. colum. 2.  & ita mittere in Regiones infidelium prædicatores, qui illos cogant, &  inuitent   intrare in locum Euangelici conuiuij, & in Ecclesiam, & præcipuè ad illum, quam ad alium, vt resolues cap. seq. nu. penul. Sic Petrus Apostolus in  Ægyptum Marcum misit, & Clemens Dionysium   Areopagitam in Galliam, & Gregor. Augustinum,  sociosque eius in Angliam, Gregorius secundus  Bonifacium in Germaniam, & alij alios, vt referunt Salmeron vbi supra, vers. profecti sunt,  Acosta de procurand. Indorum salute lib. 3. cap. 2. quibus  Euangelicis expeditionibus ad expugnandum, Christoque subijciendum terrarum orbem, iuxta illud  Marc. vlt.  "Euntes in vniuersum mundum prædicate Euangelium omni creaturæ." factis per summos reip. Christianæ Hierarchas plena est omnis antiquitatis historia, & nomen ipsum Apostolicum valde consentit. Neque enim obid solum Romana sedes Apostolica vocatur, quia Apostolorum fuerit, nam fuit  & Ephesina, & Hyerosolimitana, & aliæ, verum  etiam quia Apostolorum munus pro Christo legatione fungendi, & vsque ad terminos terræ, illius  fidem immobili firmitate testificandi, propriè, ac  præcipuè in Rom. Pont. perseuerat: hoc cum ita   sit, quis dubitat, quin Romanus Pontif. cum ipsi  per se orbem obire non liceat, eam curam alijs demandare & possit, & debeat? neque vt eant  solum,  sed vt destinent ipsi, ac mittant quos Idoneos iudicauerint, vt eleganter prosequitur Acosta d. c. 2.   sic Martinus V. anno 1417. commisit Ioanni de  Betancurt viro Gallo ad Rubini de Bracamonte  consanguinei, Galliæque Admiraldi intercessionem   Canariorum conuersionem comite dato fratre  Mendo, qui primus illorum Episcopus fuit, referente Franc. Lopez de Gomara en la historia general de las Indias cap. conquista de las Islas de Canaria pagina mihi 296.
  
   Vndè iuxta prædicta in huius missionis mate[sect. 3]ria non temporalis potestas in ordine ad spiritualia (quam in Roman. Pontif. Incognitus ipse cap.  3. ex alijs agnoscit, & nos latè probauimus cap. 6.)  sed merè  spiritualis versatur, licèt prohibitionem  commercij, cum & expediat fidei propagationi,  prohibere quoque poterit Pontifex, cum temporalia ordinare possit in ordine ad spiritualia: sic explicandi, & intelligendi sunt Vict. de Indis 2. p. n.  10. Ægid. l. Ex hoc iure cap. 3. n. 17. ff. de iust. tom.  1. tametsi hoc missionis officium ad potestatem referant temporalem, quam Pontifex habet in ordine ad spiritualia. Iuxta quæ Reges Hispaniæ  à Romano Pontifice delegati ad Indiarum conuersionem non laicali, sed Ecclesiastica vtuntur potestate Eman. 1. tom. de regular. q. 35. art. 2. & q. 56. art.  12. conclus. 6. Miranda in direct. præla. 1. p. q. 42.  art. 6. in princip.
  
   Potuere ergò  Pontifices Romani munus hoc Re[sect. 4]gibus Hispanię committere, prout commisere Martinus, Nicol. V. Calixtus III. Alexander VI. quorum meminere Cabedus decis. 47. p. 2. & Rebellus  de obligat. iust. par. 2. lib 18. quæst. 23. à n. 6.  & eam  legationem, Alexandrinæ Bullæ mentionem facientes, approbarunt vltra prædictos Bellarmin.  libr. 5. de Roman. Pontif. cap. 2. ad fin. Bañez 2. 2.  quæst. 10. art. 10. dub. 3. ad 3. Salas de legib. disp. 7.  sect. 4. numer. 31. vers. ad illud de diuisione, Thomas Bossius de sign. Eccles. 2. tom. libr. 17. cap. 4.  vers. Ioanni, Acosta de procurand. Indorum salute lib. 3. c. 2. Salmeron. tom. 12. tract. 38. pag. 323.  vers. deinde præmittendum, Vict. de Indis 2. part.  num. 2. P. Molin. tract. 2. de iust. disp. 105. Beccan.  in summa 2. tom. c. 13. q. 6. n. 12.  & Theod. Zuing.  sedi Apostolicæ aliàs infestus concessioni Alexandrinæ ius hoc tribuit in theatro vitæ humanæ lib. 2.  vol. 3. tit. certamina Geographica, Greg. Lop. latissimè glos. 3. per totam præcipuè col. 19. concl. 1. l. 2.  tit. 23. p. 2. Borre. de præst. Reg. Hisp. c. 46. à n. 230.  Pet. Maffæus lib. 1. hist. Ind. pag. 18. Osor. libr. 11.  pag. 425. qui gradus à Pontifice assignatos à Portugaliæ Regibus, sine cuiusquam Christiani Regis  iniuria occupari posse palam fatetur, vt immeritó  ab Incognito c. 3. allegetur ad probandum diuisionem illam, velut ab arbitro à Regibus Hispaniæ, ex  ipsorum consensu, & fœdere electo assignatam ipsis solis, non verò alijs præiudicare potuisse.
  
   Licèt namque Hispaniæ Reges disceptatore to[sect. 5]tius controuersiæ vterentur Pontifice Romano, qui  tunc erat Alexander VI. ne lis ad arma deduceretur, non ex eo diminuitur, sed potiùs augetur Pontificis  summi potestas, & iurisdictio, qua cogere potest Principes ad pacem, &  concordiam  c. Nouit de iudicijs,  sed ea ordinariè vti non  solet, ne id occasio esse possit grauissimorum malorum Molin. de iust.  tract. 2. disp. 29. vers. ex dictis, & disp. 103. versic.  quamuis, Victor. de Indis 1. p. n. 29. vers. & licet: ergò  si ad Pontificis tribunal recurrunt, vt cognita  causa litem dirimat, vtitur vtique is propria &  Pontificia, non verò data & arbitraria potestate, &   ita Alexander. VI. & cæteri Pontifices de quibus  supra mentio fit, sæpe sæpius in suis bullis authoritate Apostolica, & plentiudinè potestatis se  vti profitentur, & declarant, prohibentque Imperatori, Regibus, cæterisque, ne ad ea loca accedant  pro mercibus habendis, vel quauis alia de causa, vide bullam Alexandri VI. relatam per Matthæum  in summorum Pontificum  constit. Laertium Cherub.   Bullario sub Alexand. VI tomo 1.
  
   Quo autem pacto defendi possit, vt alijs Princi[sect. 6]pibus inauditis Romanus Pontif. nauigationem, &   commercium in Indos prohibere posset, vltra prædictorum authoritatem, de ratione latius seq. cap.   disputabimus.
  
   Interim aduertendum est quæstionem proposi[sect. 7]tam tripliciter considerari posse. Aut enim agitur  de iure dominij in Indos ex titulo donationis Pontificiæ, aut de iure abstracto nauigandi, & peregrinandi ad illos, aut tandem de committenda illorum   conuersione. In primo, &  secundo casu admitterem   Pontificem Roman. Lusitanis ius illud dominandi, & nauigandi, ac negotiandi priuatiuè ad alios  concedere noluisse, nec potuisse; cum vtrumque  merè  sit temporalè, & huc pertinent Incogniti argumenta, de quibus latius suis locis.
  
   Attamen (qui est tertius casus) cum summo Ec[sect. 8]clesiæ Hierarchæ competat ius, & obligatio Apostolicos prædicatores in infidelium Regiones mittendi, vt supra ostensum est, & missio in Indos fieri  debeat nauibus Isaiæ cap. 11.  "Per mare simul prædabuntur filios Orientis, prædæ  seu munera Deo oblata,"  & illud  eiusdem cap. 18.  "quæ mittit in mare legatos," explicat  Rebellus de obligat. iust. 2. p. lib. 18. q. 23. sect. 3. n.  10.  & cum hæc nauigatio sumptibus, hominibus,  & armis indigeat, quæ vtique substineri nequeunt   absque commercio, commercijque fœnore, tanquam   media ad finem illum supernaturalem, hoc est infidelium consequendam conuersionem necessaria  ordinare, & disponere, ad eundem spectat, ad quem   finis cap. Prætereà de offic. deleg cum resolutis ca.  6. liquidò constat Romano Pontif. licuisse, & nauigationis ius, & commercij legatis à fe delectis tantùm concedere, alijs illud prohibendo; ne &  conuersionem, & media ad illam inturbarent, & impedirent, vt n. 3. ostendimus, & probat Vict. de Indis  2. p. in princip.
  
   Atque ita ius nauigandi, & commerciandi per[sect. 9]   se & independenter Pontifices Roman. Lusitanis  non concesserunt, sed potiùs, & principaliter ius  mittendi prædicatores, & conuertendi infideles, vt  constat ex relatis Bullis per Rebell. de iust. p. 2. lib.  18. q. 23. n. 8.  sic Nicolaus V. & post eum Calixtus  III. "Credens (Enriquus Infans Portugaliæ, Ioannis  I. filius) se maximè in hoc Deo præstare obsequium, si eius  opera, & industria mare ipsum vsque ad Indos, qui Christi  nomen colere dicuntur, nauigabile fieret. Sicque cum eis participare, & illos in Christianorum auxilium aduersus Sarracenos, & alios eiusmodi fidei hostes commouere posset, ac nonnullos Gentiles, & Paganos nefandissimi Mahometis sectæ   minimè infectos populos inibi in medio existentes continuò   debellare, eisque incognit um sacratissimi Christi nomen prædicare, ac facere prædicari:" hoc idem continet bulla   Alex. VI. Ferdinando, & Elisabet Castellæ Regibus circa noui orbis insulas directa, & relata per  Petrum Matthæum in constitut. summi Pontif.  pag. 150.  & per Laerti. Cherub. tom. 1. bullarum  sub Alex. VI.
  
   Hinc fit regem Lusitaniæ prohibere alijs natio[sect. 10]nibus Christianorum non posse, ne cum infidelibus commercium, sicut Lusitani, habeant; nisi concionatores, ministrosque Euangelij illis subministret. Ea enim lege, eaque de causa à  summis Pontificibus illi soli huiusmodi commercium concessum  est, atque ea sola est susficiens ratio, quare alijs nationibus (quibus alioquin de iuregentium est commune) interdicatur, ita Molin. 1. tom. tract. 2. de  iust. disp. 35. sub conclus. 5.
  
   Præposterè ergò Incognitus quæstionem sum[sect. 11]mit à iure dominij, seu peregrinandi in Indos, cum   principaliter agatur de mittendis in mare legatis,  vt prædentur filios Orientis, munera Deo oblata  Isaiæ 11. & 18.  & in consequentiam de iure, & medijs ad Indos perueniendi, & cum illis negotiandi:  cum ea missio cum tot gentibus potentissimis, indomitis, & inter se longissimè distantibus, nisi sub  commercij colore fieri, aut progredi nequeat; vt  per mutua commercia dum Lusitani cum incolis  quælibet in vitæ vsum pro locorum, & Regionum  varietate permutant, intereà occasionem nacti Sacerdotes & vitæ innocentia, & Christianæ facundiæ laude præstantes, ex auctoritate Romani Pontif. verbum Dei longè lateque disseminent, errantesque mortalium greges ab infœlicibus ve pretis,  ac saltibus ad læta Domini Pascua, caulasque traducant, vt benè  Maffæus lib. 1. initio.
  
   Ego noto nullum fortius argumentum aduer[sect. 12]sus Incognitum confici posse nisi hoc vnum, cui  totus innititur: fatetur namque ex fœdere inter Hispaniæ Reges ius Indiæ nauigationis dispartitum,  occupatum, & adquisitum, & illis tantum præiudicare. Tùm sic argumentum retorquetur, quod in  commercio non est, in pactum deduci non potest,  nec adquiri, l. si in emptione. §. omnium. ff. de contrah. emptione, vt resoluemus latius ca. 13. in principio: & tanquam immobile fundamentum pro se  adducit Incognitus cap. 5.  & per contrarium res  publicæ, quæ per pactum expressum cedi possunt,  possunt & præscribi, cum in præscriptione tacitum   pactum, seu voluntas includatur, vt post alios resoluit in specie Auendaño lib. 1. de exeq. cap. 12. num.  10. Vsucapio namque alienationis verbo comprehenditur, l. Alienationis verbum. ff. de verbo. sign.   & ita in vsucapione concurrit consensus saltem præsumptus, & interpretatiuus, vt per Mench. Illust.  cap. 52. à num. 16. & Pin. in auth. nisi, num. 30. C.  de bonis mat. Ergò res hæc est in commercio, in   pactum deduci potest ex Incognito, ac perconsequens occupari, & præscribi contra ipsum, quòd apertius constat ex resoluendis cap. 14. ad fin n. 50.  infra eodem.

  
  
     Svmmarivm.   Cap. VIII.
  -    1  Reges Hispaniæ alijs Principibus cur prælati in nauigatione ad Indos.
  -    Conuersio Indorum non potuit nisi potentissimis Regibus  committi, cui concinit Isaiæ vaticinium.
  -    2  Indi conuersi perseuerare non poßunt in fide suscepta, nisi  ex Regum Catholicorum auxilio, & defensione.
  -    Iapones, & Sinæ Catholici à  suis Imperatoribus Bonçorum  & Batauorum suasu pro fide substinenda interficiuntur.
  -    3  Lusitanis Regibus solis, idem de Hispanis respectu Americæ, cur conuersio Indorum commißa, quia primi in Indiam peregrinati sunt.
  -    Nauigatio Lusitanorum in Indiam excedit fabulosas antiquorum nauigationes.
  -    4  Primi terrarum, maris, & conuersionis cultores alijs præferendi.
  -    5  Inuentio nostrorum fuit in causa, vt Lusitani alijs præferantur.
  -    Columnæ lapideæ in Africæ littoribus collocatæ in nostræ   ditionis testimonium, Lusitanorum Regum iußu.
  -     6  Lusitani in peritia nauali præstantissimi.
  -    Sybyllæ, Virgilius, & Seneca Vaticinantur de nostrorum in  Indiam nauigatione.
  -    Astrolabium à Lusitanis inuentum.
  -    Lusitani ingenio peracuti.
  -    7  Duces ad bella fœlices sunt deligendi.
  -    Fœlicitas in bellis consilij comes, & rationis.
  -    Imperatores à Romanis delecti, quibus fortuna fauit.
  -    8  Nauarchi quales eligendi.
  -    Quarta Luna nati.
  -    Equus Seianus infœlicitatis symbolum.
  -    9  Lusitani fœlices in nauigationis periculis, & perferendis  laboribus, mari, terraque omnes superant.
  -    Coloniæ plures Lusitanorum in Africa, & Asia.
  -    Bataui, & alij in Indiam nauigant post nostrorum inquisitionem.
  -    10  Nauigatio Indiæ, à quibus, si Lusitani non aperuißent,  aperienda, Deo reseruatur.
  -    Coronæ ducibus, & militibus donabantur, qui primi ad  brauium, murum, vel locum destinatum perueniebant.
  -    11  Alexander VI, & alij Pontifices in suis bullis præseruant   alijs Principibus ius adquisitum in Indiæ nauigatione.
  -    12  Commercium iure gentium commune potest alicui ex  iusta causa priuatiuè competere, & alijs prohiberi.
  -    Lusitani commercium cum Indis sibi adquirere potuere,  tum ex Pontificis concessione, tùm ex laboribus, & expensis.
  -     13  Publica loca vt occupentur, sufficit destinatio, & pre paratio
  -    Præparamenta faciens præferendus est.
  -    14  Lusitaniæ Reges magnos apparatus in Indiæ expeditionem faciunt, animumque habent progrediendi, ideò non  poßunt ab alijs Regibus perturbari.
  -    Lusitaniæ Reges propter strepitum armorum an iuste serenissimi vocentur?
  -    15  Extensio de iuribus ad iura fit data occupatione, quòd procedit quando locus naturaliter alter ab altero pendet n. 16.
  -    17  Extensio de loco ad locum diuersum fit, si à  superiore  destinatus fuerit.
  -    18  Romanus Pontifex potest in fidei fauorem commercium   vni Principi concedere, & alijs prohibere.
  -    Arma & merces hostibus Fidei non deferenda.
  -    19  Exteri non poßunt deferre merces ad loca conquistæ Lusitanorum.
  -    20  Principes Christiani vocati à Pontifice in societatem  nauigationis Indicæ eam non admiserunt, vndè  sibi præiudicarunt.
  -    Scientia præoccupationis præiudicat.
  -    21  Alexandrina Bulla Romæ publicata ignorari non potuit à Principibus.
  -    22  Principes Catholici Romæ legatos habere solent, resque  magni momenti in Curia gestas ignor are non poßunt.
  -    23  Pontificiæ  constitutiones Romæ promulgatæ  vbique  obligant.  Romæ notoria ignorari non possunt.
  -     24  Proclama generale habet vim citationis, tacentibus  præiudicat etiam in iuribus iurisgentium.
  -    25  Nauigare in Indiam nullus potest absque licentia Lusitanorum.
  -    26  Pontifices prohibent alijs in Indiam nauìgare absque Lusitanorum licentia.
  -    27  Sarraceni conantur ex India Lusitanos excludere.
  -    28  Campson, & Turcarum Imperator magnas classes ædificarunt ad expellendos Lusitanos ex India.
  -    29  Lusitanorum edictum, ne alij in India nauigent sine ipsorum licentia, æquum, & iustum præscripsit legitimè  contra omnes.
  -    30  Præscriptio iuris realis in vno loco extenditur contra  omnes personas, quæ de nouo veniunt.
  -    31  Bataui non poßunt in India nauigare sine Lusitanorum   licentia, quemadmodum nec infideles, imò  &  à fortiori  ipsi, quam infideles.
  -    32  Lusitaniæ Reges habent fundatam intentionem suam  contra omnes Principes in Indiæ nauigatione.
  -    33  Bataui maiori cum ratione non possunt in India nauigare.
  -    Alexander VI. ex Incogniti confessione diuisit nauigationem Oceani inter Regem Lusitaniæ, & Castellæ.
  -    34  Pacta cum Principibus inita obligant suos subditos.
  -    35  Pacta inter Regem Lusitaniæ, & Regem Castellæ obligant Comitem Flandriæ, qui est Rex Castellæ.
  -     36  Batauia Flandriæ pars.
  -    Succeßor in dignitate anteceßorum fœdus seruare tenetur
  -    37  Leges non audiuntur inter armorum strepitum.
  -    Incognitus Lusitanos prouocat remotis armis ad conscientiæ, &  æstimationis tribunal.
  -    38  Bataui nec in nostras, nec in nostrorum ditiones, nec in  alias nauigare possunt.
  -    39  Arma, & merces deferre hostibus est præstare illis auxilium, & iusta causa belli.
  -    Benedictus Ægidius non disputauit in casu Batauorum.
  -    40  Principibus omnibus Christianis fas est procurare infidelium conuersionem, nisi à Romano Pontif. prohibeantur  ex iusta causa.
  -    41  Romanum ad Pontificem spectat missionum distributio.  Apostoli diuiserunt orbis Regiones, & Episcopis diœceses.
  -    42  Romanus Pontifex potest Sarracenorum Prouincias inter Principes Christianos diuidere, & creare nouos Principes.
  -    43  Romani Pontificis est vniuersam potentiam Regum  Christianorum dirigere ad finem supernaturalem.
  
  
    De iure prælationis peregrinandi in Indos competenti Lusitanis ex Pontif. summi titulo.   Cap. VIII.
  
   IN praecedenti capite probaui[sect. 1]mus summo Pontifici ex primo Apostolatus munere competere ius mittendi  legatos Apostolicos in infidelium Regiones: nunc discursus methodus postulat, vt ostendamus iustè  Pontificem  motum, vt in ea legatione Reges  Hispaniæ alijs Catholicis Principibus pręferret.
  
   Imprimis cum classibus vsque adeo crebris, & magnis, apparatu quoque, &  sumptu pene ingenti ad hanc Prouinciam suscipienda opus sit (vt ad  calcem superioris capitis, n. 10. aduertimus) propter immensam Oceani nauigationem, &  terrarum   Regiones plerumque incommodas & egentes, non   potuit vllo modo nisi Regiæ potentię res tanta  commiti, vt obseruat Acosta de proc. Ind. salute  lib. 3. c. 2. cui concinnit illud Isaię cap. 49.  "Erunt Reges nutricij tui, & Reginæ nutrices tuæ," dixerat antea  Propheta, "illi ex Aquilone, & mari."
  
   In tàm remotis enim orbis Regionibus hęc spes[sect. 2]   superesse potest, homines vt infirmi, iudicij inopes, moribus perditis, natura instabiles perseuerent,  Catholicorum Regum sinu si foueantur, atque vlnis infantium more gestentur, aliàs enim recenter  Baptismi caractere insigniti suorum  scelere, & parricidio, superiorum præcepto, & pœnis fidem statim sunt prodituri, de quo hodiè, vt alia præteream,  Iapo, & Sina testes sint, in quibus in Fidei Catholicæ prædicatores, & in nouos Euangelij tyrones;  Bonzorum, & Batauorum, ne de sint Elymates,  odio, persuasu, & fallacijs incitati sæuiunt Imperatores, vt testatur P. P. Morejon è Societate Iesu, en la persecucion de Iapon tom. 1. p. 1. cap. 1. &   16. & tom. 2. lib. 2. cap. 3. 11. & 13. ita vt magis à Patauis, quàm ab Ethnicis Catholici sibi timeant ex  eod.
  
   Lusitanis autem Regibus (quod & de Castella[sect. 3]nis respectu Americæ dicendum erit; in vtrosque  namque tanquam Oceani, & orbis partitores, seu  vsurpatores inuehitur Incognitus) potius aut solis (absit exterorum inuidia, &  nostrorum adulatio)  legatio commissa plurimum æquitatis continet.  Primò quia primi ipsi & mare Athlanticum, ad cuius aspectum expauit Hercu les, & fœlicem in Indiam nauigationem toties intentatam, tot laboribus  exantlatis, tantis expensis, & classibus deperditis  per summa pericula, & difficultates pertinaci studio aperuerunt, vt firmauerit P. Maffæus lib. 1. hist.  Indic. in princip. hoc encomiò, "ad eam tàm gloriosam nauigationem neque fabulosos illos Argonautas   nec in cœlestium numerum falsò relatos Bacchos, Herculem  vè vnquam adspirasse. Vt iam redicula sint" (ait Thomas Bossius de sign. Eccles. 3. tom. lib. 21. c. 2. vers.  octauum) "quæ  somniando fabulantur Antiqui de Baccho,  Hercule, & his similibus, aut prodiderunt de Osyri, Sosostri,  & alijs id genus."
  
   Si enim æquum, & iustum est, vt descendentes eo[sect. 4]rum, qui suo labore &  studio steriles terras syluis  extirpatis ad cultum reduxere, alijs extraneis præferantur, cap. Ad aures de rebus Ecclesiæ; eadem  æquitas, & iustitia in primis maris incogniti, &   gentium vepribus ferinis imbutarum cultoribus  versatur, quam rationem explicant latius Doctores, quos cap. superiore retulimus.
  
   Vndè licèt inuentio perse ius dominij, & posses[sect. 5]sionis non tribueret, vt cap. 3. num. 13. agnouimus  verum enim verò inuentio, & conquisitio hæc  fuit in causa, vt cæteris Principibus Lusitanici  Reges præferrentur, prout Gamma significauit quoties in aliquibus portubus lapideas columnas collocabat ditionis Lusitaniæ testes, ad  Christiani nominis gloriam, regumque Lusitaniæ monumenta diutius conseruanda, ad quam  rem multæ columnę lapideæ, in quibus crux  cum insignibus Emmanuelis incisa erat, fuerant  nauibus impositæ, vt refert Osor. libr. 1. de reb.  Emman. pagin. 34. sicut anteà Iacobus Canus   Ioannis iussu in locis a se repertis fecerat ex Maffæo lib. 1. hist. Indic. pag. 7.
  
   Secunda sit causa præstantia Lusitanorum in na[sect. 6]uali peritia, vt agnoscunt Guicciard. lib. 6. hist. Ita  liæ, Zuinger in theatro vitæ humanæ vol. 19. lib. 2.  tit. de nautis: qua Tyrij, Carthaginensesque longe  inferiores fuere teste Bossio de signis Ecclesiæ 3.  tom. lib. 21. cap. 2. vers. quintum. Lusitaniæ enim tota Europa debet astrolabium instrumentum ad explorandam locorum latitudinem ex Maffæo libr.  1. pag. 7. Cuius artis peritia Lusitani sine vlla dubitatione cæteros mortales longè  superant, quod &   ingenio peracuti sint, & nauigationibus supra omnes longissimis, ac difficillimis assuefacti, Acosta  lib. 1. de nat. noui orbis cap. 5. Vndè de nostris nauigationibus (vt ait Bossius de signis Ecclesiæ libr.  20. c. 6.) à Sibyllis mutuatus, quod ad aliud inscius  conuertit, vaticinatur Poeta eglog. 3.
  "
   Alter erit tunc Tiphys, & altera quæ vehat Argo
   Delectos heroas.

"  
   Cui alludit illud Senecæ in tragœdia Medeæ actu  2. in fin. prudenter coniecturantis ex Acosta lib. 1.  de nat. noui orbis c. 11.
  "
   Venient annis sæcula seris,
   Quibus Oceanus vincula rerum
   Laxet, & ingens pateat tellus,
   Tiphysque nouos detegat orbes.

"  
    Et quemadmodum ad bella gerenda duces de[sect. 7]ligendi sunt, in quibus (vltra alia) fœlicitas, hoc est  experientia cum prosperis successibus (quæ vna sanè comes ferè consilij, & rationis est ex Iusto Lipsio lib. 5. Polit. cap. 15.) non vltimum locum obtineat. Existimat enim Tullius pro lege Manilia, olim Maximo, Marcello, Scipioni, Mario, & cæteris magnis Imperatoribus non solum propter virtutem, sed etiam propter fortunam sæpius Imperia mandata, at que exercitus esse commissos.
  
   Sed eodem modo ad nauales expeditiones illi[sect. 8]   sanè pręferendi sunt nauarchi, quorum voluntatibus non modo milites audientes sint, socij obtemperent, hostes obediant; sed etiam venti, tempestatesque obsecundent ex eod. Tullio vbi proximè, &   cauendum ab his, qui quarta Luna nati (de quibus  Plato in Epinom.) domi habent equum Seianum,  de quo Aulus Gelius noctium Atticarum libr. 3.  capit.9.
  
   Hac ergò fœlicitate, & nauali peritia Lusita[sect. 9]nos, & in aggrediendis rebus arduis, & in perferendis laboribus mari terraque excelluisse testantur  tot ipsorum coloniæ in littoribus, insulis, & locis  tàm disiunctis, vt legentibus oras omnes extimas  Africæ totius, Indiarumque, cis, & vltra Gangem,  pluriumque insularum passim mirabiliter occurrunt, vt obseruat Bos. 3. tom. de sing. Eccles. lib. 21.   vers. nonum, in quo ita vniuersos superant, vt à   nullo superari possint ex eodem Bossio libr. 8.  capit. 1. versicul. secundum  sit illud: & licèt hodiè   alij iam à nostris edocti eandem viam aggrediantur, vt Angli, Bataui, & alij; veruntamen primi in  prima illa maris nauigatione, & noui orbis inuentione nostri fuere, vt satis omnibus constat, præferendi ergo ijdem erunt.
  
   Nec aliquod pondus consideratio Incogni[sect. 10]ti capit. 5. habet, "dùm ait nisi præiuissent Lusitani, Venetorum inquisitio, Gallorum indefeßa sedulitas, Anglorum  audacia, Batauorum, qui magis desperata aggressi sunt,  indagatio idem perfecissent." Nam Lusitanorum inuentio &  conquisitio Deo, & hominibus patet: aliorum verò, & quorum si futura esset, soli Deo reseruetur, qui nihil ignorat, cap. nouit de iudic. interim ex Poeta lib. 5.
  "
   Lusiadæ  superent, quibus hoc Neptune dedisti.

"  
   Impugnat etiam Incognitus coronarum præmia, quæ  donabantur ducibus, aut militibus, qui  primi ad brauium, murum, locumve destinatum  peruenere.
  
   Tertiò confirmatur Pontificia concessio; quo[sect. 11]niam Nicolaus V. Calixtus III. Alexander VI. in  suis Bullis, quarum mentio superiore cap. facta est,  reseruant alijs Principibus ius adquisitum in insulis, & Indijs, sic Alexand. VI. apud P. Matthæum   in constit. Pontif. sub Alex. VI.  "Decernentes nihilominus per huiusmodi donationem, & assignationem nostram  nulli Christiano Principi qui actualiter præfatas insulas, &   terras firmas poßederit, ius quæsitum sublatum intelligi posse, aut auferri debere." Si ergò alijs Principibus integrum fuit ex suis laboribus, & expensis ius nauigandi, & negotiandi cum Indis, præoccupare, & illæsum sibi mancipare; quare idem Hispaniæ Regibus  denegabitur, ex eo solùm quòd Pontificia authoritate confirmatur?
  
   Quamuis enim commercium cum quibusuis[sect. 12]   gentibus iuregentium commune sit, id intelligendum est antequam ab alio Principe præoccupetur  & iustis ex causis eius proprium fiat; quales interuenerunt in præfato commercio, &  conquisitione  Lusitanorum, quia cum primi Oceanum  Æthiopicum ad Indos vsque aperuerint, nauigabilemque fecerint multo suorum sanguine, infinito pene sumptu, & maximis cum laboribus, & iacturis; iure quoque gentium   instar primorum terræ incolarum, potuerunt ius  illud sibi proprium facere, & alios externos ab illo arcere Rebellus de iustit. part. 2. libr. 18. quæst.  23. numer. 28. Sicut & externi ex summorum Pontificum  sententia idem ius adquirere prius valuerunt. Commercia namque ex causa prohiberi posse decreuere Cæsares in l. mercatores. C. de commercijs, notat Bald. in ca. 1. §. 1. n. 2. de noua form.   fidelitatis, Baptista nu. 104. in l. Omnes populi. ff.  de iust. Gerard. sing. 59. & Cabedus decis. 195. nu.  2. p. 1. accedunt quæ circa iurifgentium permissionem, & concessionem diximus capit. 1. supra eodem.
  
   Imò  & in his, quæ communia sunt & occupa[sect. 13]tione adquiruntur, non est necessaria actualis possessio, sed sufficit si locus petenti destinetur, aut  apparatum siue impensam in publico ponat, vt  respondet Vlpian. in l. 1. §. cœpisse. ff. de pollicitat.   ibi: "Sed etsi locus illi petenti destinatus est, magis est vt cœpisse videatur, item si apparatum, siue impensam in publico posuit." Nam qui prius fecit præparamenta pręferendus est, vt docuit Bart. num. 10. receptus ex Ripa nu. 49. in l. Quominus. ff. de fluminibus, faciens   namque præparamenta habetur pro occupante,  vt tradunt Romanus nu. 3. Ias. num. 2. in l. De pupillo. §. nuntiationem. ff. de noui oper.
  
   Ergò cum Lusitaniæ Regibus à Pontifice desti[sect. 14]nata fuerint, & nauigatio, & commercium, in ordine ad bonum Indorum spirituale; ipsique Reges in muneris iniuncti persecutionem, magnos  nauium, militum, armorumque apparatus fecerint, faciantque in dies, vt lepidè luserit Erasmus,  dum censet immeritò Lusitaniæ Regem serenitatis nomen vsurpasse, cum suis clasibus, &  armorum   strepitu totum concuteret orbem, & multis in locis nostri possessionem iustè ceperint, animumque  habeant, & potentiam progrediendi, & cætera occupandi, alius Rex se intromittere non poterit, vt  in nostris terminis docuit Bart. in tract. de insula,  §. nullius n. 5. & Cabed. decis. 195. n. 1. p. 1.
  
   Fit namque extensio de iuribus ad iura quando[sect. 15]   ab aliquo non datur præoccupatio ex doctrina Innocent. n. 10. cap. dilecto de offic. Archid. recepta  ex Iassone num. 37. in l. 3. de adquir. posses. Gabr.  lib. communium tit. de præscript. conclus. 2. n. 23.  Molin. lib. 2. de primog. cap. 6. num. 18. Auend.  resp. 30. num. 5. & Menoch. cons. 36. num. 34. post  alios.
  
   Et quamuis hæc doctrina procedat quando lo[sect. 16]cus adquirendus naturaliter alteri possesso, seu  præscripto subiaceat, non vero si naturaliter alter  ab altero non dependeat, vt tradunt Federicus de  Senis consil. 130. Felin. num. 19. in capit. Auditis  de præscript. Gabriel d. concl. 2. numer. 24. Vndè   posset Incognitus argumentari, in Asia, & Africa potentatus non pendere alterum ab altero, sed  distinctos esse, & diuersis subiacere Principibus,  & ideò ex subiectione, occupatione, & hospitio  vnius non inferri ius ad cæterorum Regna, & Imperia occupanda ad effectum, vt nostri ab illis Batauos, & alios excludant.
  
   Satis fit tamen huic obiectioni ex altera docto[sect. 17]rum recepta doctrina, nam si quis habeat concessionem à  superiore, ex vsu iurisdictionis in vno loco adquirit ius, & vsum in alio diuerso, si vterque à   superiore destinetur, ita docuit Bart. in l. 1. §. si  quis hoc interdicto. ff. de itinere, communis ex Aufrer. ad Capell. decis. 324. n. 1. Gabriel tit. de præscript. concl. 2. num. 18. Decio in nostra specie omnino videndo cons. 270. num. 6. Competere autem   reipub. Ecclesiasticæ, Imperatori, hoc est Romano  Pontifici potestatem, & iurisdictionem destinandi ad Euangelij edictum in infidelium prouincias  promulgandum hos, vel illos ministros cap. præcedenti ostensum planè est, igitur ex incœpto ministerio adquirunt ipsi ius ad illud exercendum in diuersis locis in aliorum exclusionem.
  
   Quarta prælationis causa sit, quam exprimunt[sect. 18]   Pontificum Bullæ, ne infidelium conuersio impediatur, hostium ve fidei potentior fiat resistentia, si  ex aliorum (vt humana est malitia) æmulatione, armis, aut commercij fœnore fortiores efficiantur,  sic Nicolaus V. & Calixtus III. apud Rebell. de  iust. 2. p. lib. 18. q. 23. nu. 8.  "Timentes ne aliqui cupiditate ducti ad partes illas nauigarent, & operis huiusmodi perfectionem, fructum, & laudem sibi vsurpare, vel saltem  impedire cupientes: prætereà, seu lucri commodo, aut malitia ferrum, arma, lignamina, aliasque res, & bona ad infideles deferri prohibita portarent, vel transmitterent: propter quæ eis (Lusitanis) ""hostes duriores, ac fortiores fierent, &   huiusmodi persecutio impediretur, vel forsan cessaret, non  absque offensa Dei magna. & ingenti Christianitatis opprobrie, ad obuiandum præmissis,"  &c. Quam rationem prosequuntur Bellarm. lib. 5. de Roman. Pontif. capit.  2. ad fin. Rebell. de oblig. iust. 2. p. lib. 18. quæst. 23.  num. 5. Cabed. decis. 195. num. 2. part. 1. & decis.  47. à num. 1. par. 2. & alij ex relatis cap. 7. potest namque  summus Pontifex Catholicis commercium  cum infidelibus interdicere, ne ex eo fidei negotium   depereat, vt decernunt Clemens III. capit. Quod  olim, de Iudæis, "mandamus, ait, quatenus, nec per vos,  nec per vestras naues, nec alio quocumque modo, aut ingenio eis mercimonia, consilia, vel alia subsidia transmittatis,"   & Clemens V. Extrauag. Multa, de Iudæis, in hæc  verba. "Degenerantes renati fonte baptismatis à statu fidelium, famæ propriæ immemores, &  salutis obliti inimicis crucis Christi contra ipsius negotium, ferrum, equos, arma, &   alia vetita, nec non victualia, & mercimonia in Alexandriam, & alia loca deferre præsumunt: ex quo manifestè apparet, quòd Christianos, quiad defensionem hæreditatis Domini pro fide ibidem remanserunt, adiuti subsidijs irreuerenter impugnant: propter quòd fidei negotium quodammodo  noscitur deperire," obseruat Cabed decis. 47. num. 1. &   2. p. 2. post alios quos refert.
  
   Pro quo iure pronunciatum est in supremo Cas[sect. 19]tellæ Prætorio in Regis Lusitaniæ fauorem anno   1573. contra exteros, qui ad nostræ conquistæ partes mercimonia detulere, cuius sententiæ meminit  Cabed. d. decis. 47. ad fin.  & ad longum vtriusque  partis fundamenta proponit d. 2. p. à pag. 458.  &   eandem disputationem contra Gallos ventilatam  tradit idem Cabed. decis. 195. 1. p.  & tanquam certum supponit Suarius alleg. 18. in alio casu in Castellæ fauorem, licet ex defectu probationis reos defendat, tantum abest, vt contrarium sentiat, vt intendit Incognitus cap. 5. ad fin. eum pro parte contraria citans; ergò hæc causa non solùm Romanorum Pontificum decretis, ac doctorum auctoritate, sed &  supremis Arestis probata, & confirmata  in contradictorio iudicio est.
  
   Quinta sit causa quòd in societatem præfatarum[sect. 20]   expeditionum vocati etiam fuere à  summo Pontifice alij Christiani Principes, qui suorum Regnorum amplitudine contenti societatem oblatam  conuenire cum Regibus Hispaniæ noluerunt, vt  testatur Rebellus de iust. 2. p. lib. 18. q. 23. nume. 7.   Nam Emmanuel Rex speciali legatione, apud Iulium Pontificem maximum omnes Christiani orbis Principes ad Asiæ opes, Mahometanique nominis extinctionem enixè, sed frustra inuitauit, ex  Osor. lib. 4. de rebus Eman. pagin. mihi 176. cum  seq. de Francisco primo Galliæ Rege inuitato, &   repudiante refert Andrade in Ioan. III. par. 1. c. 10.    & proptereà idem Rex suis vassallis prohibuit, ne  in Indiam nauigarent Andrad. d. 1. p. c. 14. Eduardus Anglię Rex edicto vetuit, ne Angli ad Guineam à nostris tunc detectam, nauigarent Resend.  in Ioan. II. cap. 33. quę ratio viget etiam in prouincijs posteà repertis. Ex eodem capite pax inter Carolum V. & Philippum filium ex vna parte, & ex  altera Henricum II. Gallię Regem inita anno  1555. inter alia pacta continebat, ne Galli in Indias  nouasque terras conquirendas  sine Hispanię  Regum   licentia  proficiscerentur, ex Prudentio de Sandoual  in Chronica Caroli 2. tom. lib. 32. §. 37. Ergò nec  de summi Pontificis voluntate, nec de Lusitanorum pręlatione quispiam conqueratur, ęquum  erit: & hęc oblatio, &  scientia inuitatis Principibus nocuit, vt sentit Accurs. glos. verbo ad obtinendum l. 2. §. 1. ff. ne quid in loco publico, dùm illum   (qui pręuidere potuit) exclusum manere ab occupationis iure in rebus publicis docet, sequuntur  Bart. num. 13. Ias. 55. ad fin. Ripa 62. in l. Quominus de flumin.
  
   Sexta sit causam quòd Alexandrina diuisionis[sect. 21]   Bulla ex Pontificis mandato Romę fuit publicata.
  
   Principibus autem Catholicis perpetuos Ro[sect. 22]mę caduciatores habere moris est, quod pręcipuè   in nostra specie locum habebit, tùm suopte splendore, atque magnitudine, tùm propter Regię fortunę  sublimitatem, quę magnorum, & potentum  Regum actiones in illustribus, & nouis rebus obscuras esse non patitur.
  
   Bullarumque, ac constitutionum Pontificarum[sect. 23]   promulgationes Romę factę vbique obligant ex  communi doctorum sententia, Suar. de legib. lib.  4. cap. 15. à num. 13. Salas eod. disp. 12. num. 10.  &   quę  sunt notoria in Curia Romana, magnumque   factum continent, corum notitiam Princeps supremus ignorare non potest Capycius decis. 69. nu.  16. Neque enim singulorum auribus per speciale  mandatum, aut litteras sunt intimandę  cap. 1. de  postulat. pręlat.
  
   Quòd pręcipuè  locum habet in proclamatib. ge[sect. 24]neralibus, quę citationis vim habent, tacentibusque pręiudicant in adquisitione iurium iurisgentium, resoluit Iacobinus de fœud. verb, & cum venationibus n. 2. approbant Ripa nu. 133. in l. Quominus, de flum. Franc. Marc. decis. 529. n. 16. part.  1. & Menoch. casu 160. n. 11. post alios.
  
   Septima sit causa, quoniam sunt hoc iure om[sect. 25]nes, qui in Indico mari nauigant, iam inde ab eo  tempore, quo Lusitani in India arces ędificare cœperunt; vt nemini liberum sit nauigare, nisi ab aliquo Lusitano vel duce, vel arcis pręfecto (Fide  prius illius, qui nauem conscendit, diligenter explorata) litteras acceperit fidem fœderis continentes, his litteris tuto nauigant, aliter enim à nostris  nauarchis capi, bonisque omnibus euerti, & vita,  aut saltem libertate priuari possunt, ex Osor. libr.  4. fol. 177. de rebus Eman.
  
   Huius salui conductus multiplex ratio reddi[sect. 26]   potest. In primis enim Pontificiæ  concessiones hoc  etiam continent, ne aliquis sine Regum Lusitanorum licentia maria illa nauigare possit, cuius priuilegij ratio vltra resoluta in hoc, & præcedenti capit. in seq aptius explicabitur.
  
   Secundò cum à nostrorum in Indiam ingres[sect. 27]su Sarraceni opibus, & armis, potentissimi omnes  neruos ad nostrorum intentionem, & excidium  intenderint, dolis, ac fraudibus Orientis Reges in  id excitantes, oportuit à tantorum hostium conspirationibus tuerentur se Lusitani, & ad vtrorumque vires diminuendas, & diuidendas illo saluo  conductu vterentur, vt fœderatos ab hostibus discernerent.
  
   Tertiò cum Ægypti Campson, Turcarum[sect. 28]que Imperator ad eandem nostrorum ab India ex  turbationem classes misissent aliquoties, & quod  dolendum est consilijs, armis, &  stipendiarijs ab  ijs, qui Christi charactere insigniti erant, adiuti:  ad vigilandum nostris esse docuit experientia, non   solùm ab hostibus ex fraude &  mendacio  compositis,   sed à domesticis professionis tamen Christianę immemoribus.
  
   Hęc & alia, quę considerari possunt, satis il[sect. 29]lum saluum conductum iustificant, qui cum ęquitatis sit, prudentięque plenus, per tempus immemoriale in Indico mari ius adquisiuit in omnes nauigantes; vndè ius hoc reale comprehendit quoque exteros, qui in Indiam nauigare velint.
  
   Receptum namque est, quod qui præscripsit iu[sect. 30]risdictionem in vno territorio, poterit illam exercere aduersus aduenas, qui de nouo veniunt, quamuis aduersus illos non pręscripferit, vt singulariter docuit Bald. in l. si quis diuturno not 2.  ff. si seruit. vendic. receptus ex Gabriele titul.  de pręscription. conclus. 2. numer. 21. & Molin.  libr. 2. de primogen. capit. 6. numer. 17. ita vt in  hoc casu de persona ad personam extendatur vsus, possessio, & præscriptio, vt benè docent citati  Doctores sic limitantes regulam textus ca. Cum  in tua, de decimis.
  
   Hinc fit Batauos sine hoc saluo conductu in[sect. 31]   Indiam nauigare non posse, eò maximè quia Incognitus idem ius implorat, quo Persæ, Sinæ, Sarraceni, & Ethnici in illis partibus vtuntur, ita vt  suo gladio iuguletur; cum alij huic legi per immemoriale tempus sub amissionis bonorum, &   vitę pœna sint subiecti.
  
    Imò, & maior ratio vrget contra Batauos, &[sect. 32]   alios fideles, quam contra infideles: tùm quia  in istos nòn habet Pontifex eam iurisdictionem,  quam exercet in illos, vt seq. capit. demonstrabitur: tùm etiam quia infideles erant in quasi possessione negotiandi, & nauigandi, fideles verò ea carebant, vndè contra philosophiæ,  iurisprudentiæ, & fidei Catholicę rudimenta  argumentatur Incognitus, ab carentia ad habitum, à priuatione ad adquisitionem. Non enim valet argumentum, non potest Pontifex  prohibere hoc infidelibus, ergò nec fidelibus;  non potest priuare aliquem sua possessione, ergò non poterit impedire adquisitionem; accedunt, & aliæ causæ relatæ  sequentibus capitibus.
  
   Hæ rationes, & causę (omissis alijs) ge[sect. 33]nerales sunt, respiciuntque generaliter omnes  Principes exteros, respectu quorum Lusitaniæ   Rex fundatam habet intentionem tot titulis  firmatam; sed respectu Batauorum fortius vrgent, quia fortior, & diuersa causa contra eos  stat pro Lusitanis, & ita hæc erit octaua causa: fatetur Incognitus cap. 3. Alexandrum VI.   contentiones tantum Lusitanorum, & Castella norum composuisse, quod potuit sanè, vt electus inter illos arbiter, sicut & ipsi Reges anteà de ipsa re fœdera pepigerant, hæc Incognitus: ex fœderis igitur vinculo, & arbitrij vi inter ipsos Reges conquitionis diuisio pendet, & firmiter  obligat, si pacta sint seruanda, quæ iuri naturali innituntur, l. 1. de pactis.
  
   Pacta verò cum Principibus inita obligant[sect. 34]   æqualiter suos subditos, vt in terminis conquisitionis, & prohibitionis inter Castellæ, & Lusitanię Reges, ne alterius subditi in alterius limites nauigando, seu commerciando ingrediantur, decidunt   Gam. decis. 384. & Cabed. decis. 195. par. 1. & decis. 47. part. 2.
  
   Pacta autem prędicta inter Ioannem Lusita[sect. 35]niæ, & Ferdinandum Castellę Reges celebrata fuere, & Pontificio arbitrio confirmata, Ferdinando  successit Philippus I. Philipo Carolus Imperator,  Carolo Philippus II. ex Borrello de præst. Regis  Cathol. c. 46. n. 344. 348. & 356. qui idem pactum,  & arbitrium obseruarunt, constat autem Philippum I. Flandriæ Comitem fuisse, qui iure hęreditario Principatum illum à maioribus acceptum in  posteros transmisit.
  
   Cum ergo Comes Flandriæ (cuius pars Batauia[sect. 36]   est ex Borrel. de præst. Reg. Cath. ca. 46. à numer.  360.) his pactis sit astrictus, ijsdem successor in  Batauia stare debet; successor namque indignitate antecessoris fœdus, & pacta seruare,   tenetur argum. cap. Quoniam Abbas de offic. deleg.  siue succedat iure hæreditatis, aut sanguinis,  cap. Abbate vers. ad hęc de re iud. in 6. Suar. alleg.  9. num. 4. Tiraq. de primog. q. 35. num. 20. & 23. siue beneficio electionis cap. 1. de probat. Boerius  decis. 204. num. 42. seu armis Afflict. decis. 392. n.  23. siuè rebellione Bald. cons. 271. num. 6. vol. 1.   Vndè Senatus Hollandensis, siuè quivis alius, qui  fide abiurata in sui naturalis Principis locum, &   sedem per arma, & vim ingressus Batauiam vsurpauit, cętera iura tàm actiua, quàm passiua Principatui ad hærentia, ad quæ prædecessores tenebantur, conseruare debet.
  
   Hæc ratio dùm bellum crudescit, locum non ha[sect. 37]bebit: nam vt dicebat C. Marius apud Plutarchum   in vita Marij: "inter armorum  strepitum leges non audiuntur,"   Tullius pro Mil.  "leges silent inter arma,"  sed inducijs  aut pace initis, quis hoc ius, hoc fœdus violandum  consulat, nisi Incognitus cap. 13? cum tamen ipse  sequestro bello ad conscientiæ, &  æstimationis tribunal nos prouocet in præfactione.
  
   Ex quibus omnibus deducitur quantum verita[sect. 38]tis habeat illud, quòd confidenter Incognitus asseuerat, "Lusitanos inique aditum, & mercaturam Indicam   Batauis præcludere" cap. 1. "Batauosque in bellum trudi nostrorum iniquitate", ca. 13. Nam vt tergiuersationibus  non sit locus, argumentum tripliciter adincudem   reduci potest. Aut enim Bataui ad nostra emporia ditionesque nauigant, aut ad hostium, quibus  cum bellum nobis est, terras peregrinantur, aut tandem ad alios; in primo casu iam contra Incognitum cap. 1. probauimus illos ad nostrum commercium, nostraque emptoria non admittere nobis fas  esse.
  
   Et idem ius militat in secundo casu, est enim[sect. 39]   res magni præiudicij debellationi deferre mercimonia illis, cum quibus bellum gerimus, vt decidunt Pontifices in ca. Quod olim de Iudæis, extra  uagan. Multa eod. obseruant Panorm. in d. cap.  Quod olim, & Cabedus decis. 47. numer. 2. par. 2.   Pręstare autem auxilium hosti iusta belli causa est  sacra pagina approbata 2. Reg. 8. prout notat Molin. 2. de iust. disp. 104. vers. quarta,  & hos duos casus admittit Incognitus in præsentiarum, & in his  versatur Ægidij disputatio, vt ipse fatetur in l. ex  hoc iure cap. 3. num. 21. vers. his positis. ff. de iust.  part. 1. Sed Incognitus totus est in tertio casu, quando  scilicet Bataui nauigant, & commercium exercent cum plerisque gentibus, quibus cum nullum  Lusitani bellum habent, & cum quibus Persæ, Sinę, alij que sicut & ipsi Lusitani liberam exercent  mercaturam: sed in eo etiam casu contra Batauos  vrgent fundamenta toto hoc capite deducta.
  
   Nec obstabit quod omnibus Principibus Chri[sect. 40]stianis fas sit procurare infidelium nationum per  suos subditos conuersionem ad fidem, iuxta illud  Marc. vlt.  "Ite in mundum vniuersum, & prædicate Euangelium omni creaturæ." Respondetur nam que id verum   esse, nisi à  summis Pontificibus prohibeantur propter ipsum met bonum conuersionis: quando ergò   alteri Principi ea cura demandata est, ne mutuo sese impediant, merito reliqui arceri possunt, ac debent à Christi Vicarijs.
  
   Ad quos propriè, & ex officio spectat huiusmo[sect. 41]di missionum distributio, iuxta resoluta cap. præcedenti. Quia nullus debet prædicare, nisi mittatur  iuxta illud Apost. Rom. 10.  "Quomodo prædicabunt, nisi mittantur,"  & illud Matth. 9. Luc. 10.  "Messis multa,  operarij autem pauci, rogate ergo Dominum messis, vt mittat operarios in meßem suam,"  Isaias quoque cum audisset Dominum dicentem cap. 6.  "Quem mittam? Respondit, ecce ego mitte me, dixitque Dominus vade, & dices populo huic," hinc diaconus suscipiens codicem  Euangelij benedictionem postulat à Pontifice ex Innocent. lib. 2. de sacro altaris mysterio cap. 37. qua ex  causa etiam Apostoli primum orbis Regiones sibi diuiserunt, posteà verò episcopis distinctæ diœceses à  summis Pontificibus traditæ  sunt; ita vt vnus  in alterius messem falcem mittere non possit, vt  eleganter in nostra specie concludit  Rebell. de iust.  2. p. lib. 18. q. 23. num. 28. ad primum.
  
    Sicut etiam pro pace seruanda inter Principes,[sect. 42]   & religione amplificanda poterit Papa Prouincias Sarracenorum inter Principes Christianos  ita distribuere, ne alius in alterius partes transeat;  sic etiam posset pro commodo religionis Principes creare, maxime vbi anteà nulli fuissent Principes Christiani, vt docet Caietan. 2. 2. quęst. 66. art.  8. Victoria de Indis 2. p. nu. 10. & Molin. de iust.  tract. 2. disp. 105. vers. illud tamen. Pontificis namque Romani est vniuersam potentiam Regum  Christianorum dirigere ad finem supernaturalem,  vt latè prosequitur P. "Suarez contra  sectas Angliæ   lib. 3. à cap. 22. vsque ad cap. 30."

  
  
     Svmmarivm.   Cap. IX.
  -    1  Pontifex Romanus an habeat potestatem debellandi infideles?
  -    2  Pontifex Romanus non habet iurisdictionem in infideles,  nec propter infidelitatem, aliave peccata contra naturam potest eos debellare.
  -    3  Christus Dominus dedit Petro, &  successoribus potestatem   in fideles, non verò in infideles.
  -    4  Infideles vt tales non sunt directè  subditi Pontifici Romano, sed indirectè.
  -    5  Infideles ad fidem Catholicam non sunt armis cogendi.
  -     6  Infideles fidem sufficienter annunciatam si non accipiant,  non sunt debellandi, & an ad audiendam fidem cogi  possint?
  -    7  Pontifex Romanus potest cogere Principem paganum,  ne impediat prædicationem, conuersionem, & eximere  conuersos ab illius obedientia.
  -    8  Alexandri VI. bulla circa Indiarum Occidentalium donationem quo sensu accipienda.
  -    9  Lusitani ius habent ex Pontificis concessione debellandi  Indos, si prædicationi officiant.
  -    Socotora insula per nostros liberata à Mahometanis in Catholicorum beneficium.
  -    Historijs fides adhibenda.
  -    10  Bellum contra Turcas, & Mauros semper iustum.
  -    11  Bona adquisita bello victoris dominio cedunt.
  -    Bona à Turcis, & Mauris bello iustè  à fidelibus acquiruntur.
  -    Hispania ab infidelibus per bellum liberata.
  -    Lusitaniæ Regnum ab infidelium faucibus erectum.
  -    Africæ Imperium Lusitanicum iustè adquisitum.
  -    12  Lusitani in Asia bello abusi non sunt in infideles.
  -    Antonius Galuanus Regnum Ternatis repudiauit.
  -    13  Lusitani offensi dolent, lacessiti pugnant, iniurias acerrimè persequuntur.
  -    14  Lusitani iustè bellum contra fidei fragos suscipiunt, &   num. 15.
  -    Lusitani in fide tuenda constantissimi, in perfidia vindicanda acerrimi.
  -     15  Bellum ob fidem violatam iustum.
  -    16  Lusitani habuerunt in India occasiones dilatandi Imperium ex auxilij præstandi titulo.
  -    Abraham auxilium præstitit contra Reges, à quibus iniuriam non accepit.
  -    Romani propter socios bella gesserunt.
  -    17  Lusitani arces in portubus Indicis iustè  ædificarunt ad  sui tutelam, idque velex dominorum voluntate, vel  ex fidei fractæ occasione, num. 18.
  -    19  Lusitani tribus titulis Imperium in India, & conuersionem defendunt.
  -    Lusitani cessante fraude, & dolo, sub specie commercij,  vel religionis Indos non debellarunt.
  -    Lusitani semel elusi iterum falli non patiuntur.
  
  
   Lusitani in Indos an habeant ius dominij titulo belli?   Cap. IX.
  
   INcognitvs capit. 4. nec Pontifici[sect. 1]   facultatem concedere, nec Lusitanis ius  debellandi Indos fas esse ex Caiet. 2. 2.  quæst. 66. art. 8. auctoritate astruit: nos  autem, vt satis faciamus distinctè de Pontificis potestate quoad ius belli in infideles, & de iure Lusitanorum illos debellandi breuiter disseremus.
  
    Pontifex summus non habet iurisdictionem in[sect. 2]   infideles, nec eos propter idolo latriam, aliaue peccata, quæ pugnant cum lumine naturæ, debellare  potest, &  suis dominijs spoliare, vt in specie agnoscunt Victor de Indis 1. part. à num. 30. Coua. reg.  peccatum 2. par. §. 10. num. 1. & 2. Salmeron tom.  12. tract. 39. per totum Molin. tract. 2. de iust. disp.  106. Acosta de procur. Indor. Salute lib. 2. à ca. 2.  vsque ad cap. 7. & passim alij.
  
   Quoniam verba illa, "tu es Petrus, &  super hanc pe[sect. 3]tram ædificabo Ecclesiam meam,"  Matth. 16.  "confirma  fratres tuos,"  Luc. 22.  "pasce oues meas,"  Ioan. 21.  "fiet vnum  ouile, & vnus pastor,"  Ioan. 10. in spiritualibus tantum   locum habent: nam vna est Ecclesia non ab vnitate, vel locorum, vel Regum politicè  dominantium,  sed ab vnita te fidei in vnum Christum, & in vnum   eius vicarium, quæ quidem vnam facit Ecclesiam,  & ouile, cuius oues sunt pascendæ verbo Dei, Sacramentis confirmandæ, & pro meritis ipsarum,  aut soluendæ  à peccato, aut ligandæ: vndè Ecclesiæ   nisi in pastores, & fideles eius nulla est iurisdictio  spiritualis: quare rectè dixit Apostolus 1. Corint.  5.  "quid mihi de his, qui foris sunt," vt doctè discurrit Salmeron. dicto loco.
  
   Licet autem infideles pro illo statu non  sint dire[sect. 4]ctè  subditi Pontifici Romano, nihilominus ex diuino iure tenentur illi subdi suscipiendo fidem, &    baptismum, per quem vnusquisque de grege fit Christi, & perconsequens subditus Petro; imò  & ante  baptismum sunt indirectè  subditi Pontifici, qui  ius habet cogendi infideles, ne Euangelij prædicationem in suis terris impediant, neve subditos suos  ad fidem negandam, vel non suscipiendam cogant,  aut alio modo religioni Christianæ infesti sint, vt  resoluunt Vict. de Indis 2. p. à num. 11. Suar. lib. 4.  contra sect. Angliæ cap. 6. à num. 7.  & alij.
  
   Qua in re tres sunt constituendę conclusiones:[sect. 5]   Prima, infideles ad fidem Catholicam suscipiendam non sunt armis, & vi cogendi, vt decidunt Pontifices  c. De Iudæis, cap. Qui syncera 45. distinct.   docet D. Thom. 2. 2. quæst. 10. art. 10.  sequuntur  Sot. in 4. dist. 5. art. 10. column. 14. Victor de Indis 1. par. num. 26. Bellarm. lib. 2. de Rom. Pontif.  cap. 29. column. 2. in fin. & lib. 5. cap. 2. Beccan. in  summa 2. tom. cap. 13. quæstione 4.  Violentia enim  repugnat fidei, Acosta de procur. Indor. Salute  cap. 13. lib. 1. vndè D. Greg. libr. 2. Epist. 52.  "Noua,   ait, atque inaudita est ista prædicatio, quæ verberibus exigit fidem."
  
   Secunda conclusio, quantumcumque fides an[sect. 6]nunciata sit barbaris probabiliter &  sufficienter,  & noluerint eam recipere, non tamen ex eo eos debellare, & bonis spoliare licet, vt docet D. Thom.  2. 2. q. 10. art. 8. receptus ex Victor. de Indis 1. par.   num. 39. Couar. reg. peccatum 2. p. §. 10. num. 3.  vers. 4. Ayala de iure belli libr. 1. cap. 2. numer. 28.   An autem per vim ad audiendam fidem cogi possint, adhuc sub iudice lis est, affirmat Sepulueda  contra  Episcopum Chiapię [Casas, Bartolomé de las/gnd:118726625 viaf:46758461] obiect. 10.  subdubitat Sotus in consilio quod anno 50. dedit circa Indiarum   conquisitionem vers. la segunda cabeça, negant  Episcopus Chiapię [Casas, Bartolomé de las/gnd:118726625 viaf:46758461] in Apologia contra Sepuluedam replica 10. & Salmeron tom. 12. tractat. 38.  vers. de inde pag. 323.  Metaphysicum existimans non   posse compelli infideles ad credendum, posse tamen ad audiendum inuitos cogi, consentit Becca.  in summa 2. tom. cap. 13. quæst. 4. numer. 12. cum  sequenti.
  
   Tertia conclusio: potest Papa per se, & per Prin[sect. 7]cipes Christianos compellere rempub. aut Principem paganum etiam bello illato, ne impediat libere prędicari Euangelium, & vt sinat impunè  subditos baptismo spontè  suscepto profiteri legem  Christi D. Thom. receptus 2. 2. quęst. 10. art. 10.  Vict. de Indis 2. part. numer. 12. Bañez d. artic. 10.  ad fin. Gam. decis. 335. num. 2.  &  sic baptizatos eximere à iure, & obedientia Principis pagani Vict.  de Indis 2. p. nu. 13. & 14. Bellarm. libr. 5. de Rom.  Pontif. cap. 7.
  
   Et in hunc sensum trahenda, & explicanda est[sect. 8]   Alexandri VI. bulla, qui Castellę Regibus Indias,   & insulas Occidentales donauit, vt declarant  Episcopus Chiapię [Casas, Bartolomé de las/gnd:118726625 viaf:46758461] contra Sepuluedam replica 12. Salmeron tom. 12. tract. 39. ad 7. pag. 333.  & ad eundem finem Lusitanis ius belli in Indos Orientales  ex Pontificia concessione competit; ¶ Quo ta[sect. 9]men adhuc vsi non sunt (vt constat ex historijs quibus fides adhibenda est l. 1. vbi Bart. ff. de offi. quęst.  Valasco de iure emphyt. quęst. 9. numer. 26. Gam.  decis. 339. numer. 7.) vna excepta Socotora, in qua  maris Erythręi insula Christianos ab Apostoli  Thomę aduentu incolas ab Mahometorum Fartacum tyrannide, expugnata arce, & in ea pręsidio  Lusitanorum imposito ex Emmanuelis mandato  Tristanus Acuña liberauit, Maffæus lib. 3. pagin.  68, Lucena lib. 1. cap. 12. in vita Xauierij, meminit  Miræus in Polit. Eccles. libr. 3. ca. 8. Vndè  sub prætextu religionis nullus à nostris Rex subactus est,  nullus populus armis oppressus.
  
   Cum tamen contra Turcas, & Mauros bellum[sect. 10]   ex nostra parte semper iustissimum sit, non solùm  quando Prouincias olim à Christianis possessas  detinent, vt defendunt Innoc. & alij in cap. Quod  super his, de voto, Oldrad. cons. 72. Ceuallos tom.  4. q. 906. à num. 210.  sed etiam quia ex professione in  nostram offensionem parati sunt semper, vt decidit Alexander II. in cap. dispar. 23. quæst. 8. in hæc  verba, "in Sarracenos qui Christianos persequuntur, & vrbibus, & proprijs sedibus pellunt, iustè pugnatur," resoluit  Diuus Thomas 2. 2. quæst. 10. articul. 8. receptus  Innoc. num. 5. in cap. Maiores de baptismo Boer.  decis. 178. num. 10. Gama decis. 335. num. 1. Gail.  lib. 1. de pace publica pag. 4. numer. 40. post Bart.  Bald. & alios, quos, refert Bellarm. libr. 3. de laicis  cap. 16. Paulus Grysaldus in decis. fidei verb, bellum, & Molin. disp. 99. vers. quod si bellum, & disputat. 105. vers. illud tamen, tractat. 2. de iust. quod  procedit etiam si Turcæ, & Sarraceni velint in pace viuere; adhuc Christiani illis bellum possunt inferre ex Oldrado cons. 72. Alberico in Rubrica.  C. de Paganis, Anania in capit. Ad liberandam de  Iudæis & Cacher. in disp. inserta post decisiones Pedam. num. 19.
  
   Vndè terras, & loca, quæ nostri Reges contra[sect. 11]   Turcas, & Mauros in Africa adquisierunt, iusto  titulo sua propria efficere iuxta regul. Iuriscons.  in l. Naturalem. §. vlt. ff. de adquiren. rer. domin.  l. Si captiuis verb. publicatur. ff. de captiuis,  & resoluta per D. Thom. de regimine Principis lib. 3. ca.  11. post Arist. lib. 1. Politic. cap. 4.  & alios quos refert, &  sequitur Couar. reg. peccatum 2. par. §. 11.  num. 1. & 6. vers. res autem,  & ita probant contra  infideles leges partitæ  l. 5. & 19. tit. 26. part. 2. & l.  20. titul. 28. part. 3. elegantius Innoc. 4. in cap. Abbate de re iud. lib. 6. ibi: "Ab infidelibus loca conquisierit,"    & ibi, "sua propria facta essent," vbi glossa, verbo, infidelibus post Innoc. quem refert & ita docent speciatim de Regibus Hispanię loquentes Felin. in cap.  cum non liceat colum. 5. de præscript. post multos  Auend. lib. 1. de exeq. cap. 1. num. 7. & capit. 4. in pr.  Mench. Illust. cap. 81. num. fin. vers. cum nostri,  Garcia de expens. capit. 9. num. 68. cum seq. Burg.  in prœmio leg. Tauri nu. 32. & 144. qui post alios  firmat idem de Regibus Lusitaniæ, & de nostro  Imperio Africano Castaldus de Imperatore q. 53.  n. 6. & Gama decis. 335. n. 1.
  
   In Asia verò Lusitani titulo belli in infideles[sect. 12]   vsi non sunt, imò (ne exemplis protrahamus tempus) à Ternatensibus proceribus in legitimæ prosapiæ defectum regni gubernaculum honorem oblatum, & opes Regias excelsiori animo repudiauit  Antonius Galuanus Ternatensis arcis præfectus  Maff. lib. 10. de reb. Indicis, Andrad. in Ioan. III.  libr. 3. capit. 56. Barrios de cad. 4. libr. 9. capit.  20.
  
   Nostri enim id faciunt, quòd eis ius belli, & ius[sect. 13]titia concedit, & fortium hominum officium est,  offensi dolent, lacessiti pugnant, illatas iniurias acerrime persequuntur, vt Naubeadarimus Calecutiensis Regni Princeps apud auunculum Regem  proposuit Osor. libr. 3. de rebus Eman. pag in. 96.   ¶ Vndè omnia iure gesisse, ab illis tantum qui fœ[sect. 14]dus fregerant pœnas, vt æquum est, exegisse, homines esse in fide tuenda constantissimos, in perfidia  vindicanda, & iustissimis pœnis animo maximo repetendis acerrimos defendit apud Mahometem  Malacæ Regem Lansamana rerum maritimarum  præfectus Osor. lib. 6. pag. 248.
  
   Quas ob causas iustis bellis apud Indos suo Im[sect. 15]perio plurimas adijciunt ditiones Lusitani teste  Nauar. in cap. nouit not. 3. n. 158. de iudicijs, qui  titulus ob fœdus, & pactum violatum approbatur  à  sacra pagina 4. Regum. 3. Diuo. Augustino lib. 6.  quæst. 10. capit. dominus 23. q. 2. Vict. de iure belli numer. 13. Molin. tract. 2. de iust. disp. 104. vers.  sextò Castro de iust. hæret. punit. lib. 2. c. 14. causa  10. pag. mihi 378.
  
   Alius titulus in Lusitanorum fauorem considerari[sect. 16] potest: cum in spoliati, aut aliàs iniuriam passi Reges defensionem, & vindicationem sub tributi, aut prædæ pacto auxilium pręstant; ex qua ratione Lusitani in India habuerunt occasiones varias,  non nulla iure belli occupandi, suum que Imperium   dilatandi, vt probat in specie Mol. de iust. tract. 2.  disp. 105. causa 9. Sic & Abraham ad vindicandum   Regem Sodom. dimicauit contra quatuor Reges,  à quibus ipse nullam acceperat iniuriam, Genes. 14.   Hanc igitur causam pro socijs & amicis probant  Caiet. 2. 2. q. 40. art. 1. Cast. supr. vers. ecce omnes   Vict. de Ind. 2. p. n. 17. & Molin. d. disp. 105. vers.  aliam qui idem referunt de Romanis, & testatur  Cicero pro lege Manilia, ibi: "Propter socios nulla  ipsi iniuria lacessiti maiores vestricum Antiocho, cum Ætolis,  cum Pœnis bella geßerunt," ferturque etiam Hispanos  terras Mexicanorum obtinuisse, ea ratione Talchathedanos aduersus Mexicanos adiuuando Vict.  & Molin. vbi proximè.
  
   Tertiò cum insita Ethnicis, & infidelibus natu[sect. 17]ra sit inconstans atque infida, opus est, vt qui apud  illos versantur, securitati suæ consulant, & neque  nocere cuplant, neque tamen se frustra lædi permittant: quare quæ defensioni sunt propria, & tutelę,  ea nemo culpare debet, si Christiani satagant, in  quo genere sunt portus naualibus stationibus occupati, arces erectæ, ac munitæ, præsidia militaria  imposita, quò confugere violati queant, Ethnicos  quantum satis erit, terrore ipso in officio continere; hoc à Lusitanis factitatum in plerisque Orientis   maritimis vrbibus, non sine egregia ipsorum gloria, & magna reipub. Christianę commoditate, nemo est, qui non laudet. Qui enim inter externos, &   meritò  suspectos armatur, cautus & prouidus potius, quam iniurius dicetur. Ethicorum namque ingenium eiusmodi est, vt nullam patiatur iniuriam,  si contra ipsorum iniurias se quisquam muniat, vt eleganter prosequitur Acost. lib. 2. de proc. Ind. salute c. 14. Adde arces cum præsidijs, vel ipsorum do[sect. 18]minorum consensu, vel ob violatam pacem, & perfidiam vindicandam, à nostris fuisse erectas, vt ex  historijs constat.
  
   His tribus titulis se, maiestatis Regię  IMperium,[sect. 19]   fidem Catholicam, & euangelij Tyrones defendunt nostri. Connituntur enim ostendere hosti virtutem ipsorum semel fraude eludi posse, iterum  neque falli, neque vinci posse: cessantè verò illarum  gentium fraude, & dolo, Lusitani sub commercij  specie, aut religionis prætextu, eas non subijciunt,  vt firmat Vict. de Ind. 2. p. ad fin. velut testis omni  exceptione maior, sæpe laudatus ab Incognito ca.  1. 2. 3. 4. & 6. & passim, vt immeritò ipse in hac parte nos iniustitiæ arguat.

  
  
     Svmmarivm.   Cap. X.
  -    2  Nauigatio in Indiam an sit omnibus communis?
  -    3  Poetæ in cognitione iuris naturalis plurimo iudicio valent.
  -    4  Occupationis incapacia adquiri non poßunt.
  -    5  Communes res, quæ  sint ex Cicerone.
  -    6  Aqua communis.
  -    7  Maris an sit commune elementum.
  -    Communia iurisgentium quæ Romani vocauerint.
  -    8  Littus maris commune ex iuregentium.
  -     9  Maris ad littus accedere nemo à populo Romano prohiberi potest.
  -    10  Interdictum, ne quid in mari fiat, quo portus, statio, iterue nauigijs deterius sit
  -    Maris nauigatio impediri non debet
  -    11  Occupari quod potest, an sit iurisgentium?
  -    12  Piscando in diuerticulo maris, vel fluminis an alium  prohibere quis possit?
  -    13  Mare, & littora an sint diuersæ conditionis:
  -    Mare an sit de numero rerum, quæ in commercio non  sunt?
  -    14  Nauigationem impediens inique agit.
  -    Vtile alteri, & mihi non molestum est conmunicandum  ignis de igne communicandus.
  -    15  Maris ius adquiri potest, & in dotem dari, nu. 32.
  -    16  Imperator mundi, & maris dominus.
  -    17  Imperator non est orbis dominus
  -    L. Deprecatio. ff. ad l. Rhod. & nu. 19. & 20.
  -    18  Imperator non habet supremam potestatem in vniuersa Ecclesia in temporalibus.
  -    19  Potestas legis ferendæ  supponit iurisdictionem
  -    20  Aduersatiua, autem, non semper excludit.
  -    21  Maris proprietas ad aliquem pertinere potest;
  -    L. Sanède iniurijs, & num. 23. & 24.
  -    22  Mare sicut arida diuisionem recipit de iure gentium,  & contrarium dicere, est perridiculum.
  -    23  Incognitus reijcit autores tanquam adulatores.
  -     24  Interdictum competit habenti ius maris.
  -    25  Interdicta alia ad publicas, alia ad priuatas causas.
  -    26  Communia iurisgentium, post adquisitionem manent  publica populi vnius.
  -    27  Barbari à populo Romano vocantur populi Prouinciales.
  -    28  Donellus censet maris, & littorum eiusdem eße conditionis.
  -    29  Priuatus in maris iure vtitur priuato interdicto.
  -    Princeps ius sibi dicit in sua causa.
  -    30  Maris proprietas etsi sit nullius, protectio tamen, & iurisdictio Imperatoris, vel Principis.
  -    31  Princeps in portu, & in mari exigere vectigal potest.
  -    32  Venetorum dux annulo desponsat mare ex Pontificia concessione.
  -    Alex. III. Venetias mari dotauit per annuli inuestituram.
  -    33  Delicta commissa in mari punienda à terræ Rectore,  & intra quot milliaria.
  -    Mare comprehenditur, & definitur sub terræ territorio.
  -    34  Latrones graßantes in vijs publicis non gaudent immunitate Ecclesiæ, ac proinde nec piratæ.
  -    35  Vectigalia intra quot maris milliaria exigi poßunt.
  -    26  Maris protectio, & iurisdictio de iuregentium competit omnibus principibus, sed post occupationem præfertur  possidens.
  -    37  Maris protectio necessaria est, ne deferantur extra Regnum merces prohibitæ, & vt securè nauigetur, & obid   iustè vectigal exigitur in vniuerso orbe.
  -    Vectigalia cur in mari, & portu exigantur?
  -    38  Maris immensitas, & qualitas non repugnant adquisitioni.
  -    39  deserta magna in arida reperiuntur.
  -    40  Maris pars pertinet ad dominium terræ vicinæ.
  -    Vrbes maioribus, minoribus ve territorijs circunscribuntur.
  -    41  Imperator habet iurisdictionem in mari vltra districtum, qui terræ adiacenti competit.
  -    42  Mare, aer, & aqua profluens communia de iure naturæ considerantur vt elementa, & vt locum occupantia.
  -    43. Aqua fluminis dupliciter consideratur, & numer.
  -    43  Mare, aer, & aqua considerata vt localia possidentur.
  -    44  Aer quasi possidetur, cum supra nostrum solum est.  altius tollere ædes licet.
  -    45  Aeris excipiendi gratia non poßumus alienum agrum  ingredi.
  -    46  Immunitate Ecclesiæ gaudet proiectus in aera cœmeterij.
  -    47  Mare fundatum est in aluo, & ideò occupationis est  capax.
  -    Terra est inferior Sphæra cæteris elementis.
  -    48  Maria moribus gentium in Principum dominium venerunt.  
  -     49  Oceani nauigatio ad Hispaniæ Regem pertinet.
  -    50  Concluditur maris occupatio, & adquisitio.
  
  
   Mare ad Indos, aut ius in eo nauigandi  an sit proprium Lusitanorum  occupationis titulo.   Cap. X.
  
   RAtiones relatæ in præcedentibus capitibus Lusitanorum nauigatiouem in  Indos, nauigationisque ius satis superque iustificant, ita vt opus non esset alijs  medijs illud propugnare, sed quia oppignorari non   reformidat (vt dici solet) munificus solutor.
  
   Vlterius excurrendum erit. Incognitus tribus[sect. 2]   capitibus 5. 6. & 7. maris Indici nauigationem per  Athlanticum Oceanum non minus Lusitanis quam   Batauis, omnibusque communem esse latè, & enixe defendit. ¶ Poetarum etiam auctoritate vten[sect. 3]dum sibi esse ait; cum eos in cognitione iurisnaturalis plurimo iudicio valuisse constet, quòd aduertimus, ne id nobis vitio detur, si eorum quoque auctoritatibus ad propugnandum vtamur, suffragante æquitatis regula, nemini aspernari licere idem  ius sibi dici, quòd ipse alijs dixit l. 1. ff. quod quisque iuris: nos vt clarius procedamus, intra disputationis cancellos argumenta reducemus, nihil obiectionis prætermittentes.
  
   Contra igitur tituli propositionem argumen[sect. 4]tatur sic Incognitus: Primò res, quæ occupari non   possunt, aut occupatæ nunquam sunt, nullius propriè esse possunt, quia proprietas ab occupatione  cœpit, & probat authoritate Ciceronis offic. 1.   "similis est priuatarum poßessionum descriptio, ex quo quia  suum cuiusque fit eorum, quæ natura fuerant communia,  quòd cuique obtigit, id quisque teneat,"  &  Thucydidis  lib. 1.  "qui terram, quæ in diuisione populi nulli obuenit, indefinitam, & limitibus nullis circunscriptam vocat."
  
   Sed omnes res, quæ  à natura ita comparatę  sunt,[sect. 5]   vt aliquo vtente nihilominus alijs quibusuis ad vsum promiscue sufficiant; eius hodieque conditionis esse & perpetuò esse debere cuius fuerant, cum  primum à natura proditæ  sunt, quod Cicer. offic.  1. voluit, "ac latissimè quidem patens hominibus inter ipsos  omnibus inter omnes societas hæc est, in qua omnium rerum  quas ad communem vsum natura genuit, est seruanda communitas,"  sed sunt huius generis omnes res, in quibus sine detrimento alterius alteri vsus commodari potest, hinc illud esse dicit Cicer. "aqua profluente  non prohibere,"  sic Poeta 6. metam.[sect. 6]
  "
   Quid prohibetis aquas, vsus communis aquarum est,
   Nec solem proprium natura, nec aera fecit,
      Nec tenues vndas: in publica munera veni.
  
"  
   Huius generis est mare, quod omnibus patere dixit Vlpianus in l. Venditor. ff. communia præd.  &   de numero eorum, quæ in nullius adhuc dominium   peruenerunt, vt firmat Neratius in l. Quod in littore. ff. de acquir. rer. dom.
  
   Maris ergo elementum commune omnibus est,[sect. 7]   quia infinitum, ita vt possideri non queat, & omnium vsibus accommododatum, siuè nauigationem respicimus, siuè etiam piscaturam; hinc Cic.  offic. 1.  "Quid tàm commune, quàm mare fluctuantibus,  & littus eiectis," Virgil. auram, vndam, littus cunctis patere dicit; hæc sunt quę Romani vocant communia   omnium iure naturali, aut publica iuregentium in  l. 1. l. 2. l. Aristo. ff. de rer. diuisione. §. & quidem naturali, §. littorum Inst. eod. l. Quod in littore, l. Quamuis. ff. de adquir. rer. dom. l. si quis me. ff. de iniurijs,  l. littora cum l. seq. ff. ne quid in loco publico.
  
   Eiusdem speciei est littus maris, nisi quod ædifi[sect. 8]cio occupari potest, l. Riparum §. 1. ff. de rer. diuisione. §. littorum Inst. eod. l. fluminum ff. de damno infecto, si id fieri potest sine cæterorum incommodo, vt Pomponius loquitur in l. Quamuis de adquir. rer. dominio, quod ex Scæuola in l. In littore,  ne quid in loco publico, explicabitur nisi vsus publicus, hoc est communis impediretur, probat Donellus lib. 4. cap. 2.
  
    Secundò: nemo potest à populo Romano ad[sect. 9]   littus maris accedere prohiberi, & retia siccare, l.  Nemo igitur. ff. de rer. diuisione, differt autem in eo  maris natura à littore, quòd mare nisi exigua sui  parte, nec ędificari, nec includi potest, l. littora. ff.  ne quis in loco pub. idque sine alterius præiudicio,  l. 2. §. aduersus. ff. ne quid in loco pub.
  
   Tertiò: competit interdictum, ne quid in mari[sect. 10]   quo portus, statio, iterve nauigijs deterius sit, fiat  l. 1. §. si in mari. ff. dè flumin.
  
   Quartò, quidquid occupatum est, & occupari[sect. 11]   potest, id iam non est iurisgentium, sicut est mare  teste Marciano in l. Nemo igitur. ff. de rerum diuisione.
  
   Quintò indiuerticulo maris, & fluminis si lo[sect. 12]cum occupauerim piscando cum plurium annorum continuatione, alterum eodem vti prohibebo iure, l. si quis quam. ff. de diuersis præscript.  sed  hoc procedit; quandiu durat occupatio, quemadmodum in littoris occupatione obseruatur, l. fin.  ff. de vsucap. vndè ante ædes meas, aut prætorium  piscari aliquem prohibere non possum, l. Iniuriarum. §. si quis me, & §. vlt. ff. de iniurijs.
  
   Sextò vrget Celsus in l. littora. ff. ne quid in lo[sect. 13]co pub. qui clarè  satis distinguit inter littora, quæ   populus Rom. occupare potuit, ita tamen, vt vsui  communi non noceretur, & mare quod pristinam    naturam retinuit. Hinc dixit D. Ambrosius libr.  5. hex. ca. 10.  "Spatia maris sibi vindicant iure mancipij,  pisciumque iura sicut vernaculorum conditione sibi seruitij  subiecta commemorant, iste inquit, sinus maris meus est, ille  alterius, diuidunt elementa sibi potentes." Mare igitur est  de numero earum rerum, quæ in commercio non  sunt, hoc est, quæ proprij iuris fieri non possunt, vt  tradunt Faber. in §, littorum de rer. diuis. & Donell. lib. 4. coment. cap. 6.
  
   Accedit & vltimo quod qui nauigatum impe[sect. 14]dit, quo nihil ipsi perit, insanæ cupiditatis notam  non effugiet, Mench. illud cap. 89. nu. 45. Sicut si  quis ab igni, qui totus suus est, ignem capere, lumen   suo de lumine alterum prohiberet, lege hic humanæ  societatis reus perageretur. Quid enim si non communicet quis alteri accipienti vtilia, danti non molesta ex Cicer. 1. de offic. quæ non alienis tantum  sed ingratis etiam præstari vult Seneca lib. 3. cap.  28.
  
   Hæc argumenta ijsdemmet verbis ex Incogniti  disputatione decerpsimus: contra astruendum est[sect. 15]   in mare ius Principi competere posse. Inprimis  Princeps Poetarum id significauit, dùm Venus  suis Troianis à Ioue fatorum implementum postulat. lib. 1. Æneidos.
  "
   Certè hinc Romanos olim voluentibus annis,
   Hinc fore ductores, reuocato a sanguine Teucri,
      Qui Mare, qui terras omni ditione tenerent,
   Pollicitus, quæ te genitor sententia vertit?

"  "
     Cui Iupiter.
"  "  
   Nascetur pulcra Troianus origine Cæsar
   Imperium Oceano, famam qui terminet astris.

"  
   Sed elegantius Augusto Cæsari Oceanum dotis nomine exoptat Poeta lib. 1. Georg.
  "
   Tua nautæ
   Numina sola colant: tibi seruiat vltima Thulæ
   Teque sibi generum Thetis emat omnibus vndis.

"  
   Termini namque ciuitatis, populi vel imperij  dos propria dicuntur, vt notant Innoc. in cap. cum   ad sedem num. 2. & 3. de restit. spoliat. & Auend.  lib. 1. de exequend. cap. 4. num. 4. colum. 2. de quo  infra num. 32. vbi agemus de mari Adriatico Venetijs in dotem dato; quod supponit Pericles apud  Thucydidem libr. 1. dùm ait. "Magna res est maris  Imperium."
  
   Hoc ipsum insinuat apud Volusium Męcianum[sect. 16]   Antoninus in l. De precatio. ff. ad leg. Rhod.  "Ego  quidem mundi Dominus, lex autem maris, lege Rhodiorum   iudicentur nautica, in quibus nulla nostrarum ei lex aduersetur; hoc autem ipsum, & Diuus Augustus iudicauit."
  
   Non enim probo imperatorem esse orbis do[sect. 17]minum, nec Cæsares id dicere voluerunt; sed hyperbole est ad explicandam magnam dominationem, sic &  Lucæ cap. 2.  "exijt edictum à Cæsare Augusto   vt describeretur vniuersus orbis," hinc Lucanus lib. 3.
  "
   "Ignotum vobis Arabes venistis in orbem."

"  
   Atqué ita nullum Imperatorem, neque de facto,  neque de iure habere dominium, &  iurisdictionem   in vniuersum orbem obseruant Sotus de iust. libr.  4. quæst. 4. art. 2. & in 4. dist. 25. quæst. 2. art. 1. Victoria de Indis part. 1. num. 24. & 25. Couar. reg.  peccatum 2. par. §. 9. num. 5. Molin. 2. de iust. disput. 30. communis ex Salone 2. 2. ad quæst. 61. q.  de dominio q. 4. art. 6. & Salas de legibus disp. 7. à   num. 40. Cenedo & abeo relati ad decretum collect. 64. num. 2.
  
   Nec etiam totius Ecclesiæ in temporali iurisdi[sect. 18]ctione Principem esse probat Suarez contra sectas  Anglię lib. 3. cap. 5. num. 7.
  
   Dupliciter ergò ex eo textu argumentum de[sect. 19]sumitur, primò dùm ait, lex autem maris,  sentiens  mari legem imponi posse, quod iurisdictionem, &   potestatem requirit, vt in legibus ferendis docent  post alios Suarez de legib. lib. 1. capit. 8. & Salas de  legib. disp. 7. sect. 1.
  
   Secundò quatenus Antoninus admisit legem[sect. 20]   Rhodiorum, dummodò legibus Cæsarijs non contradiceret, ibi: "In quibus nulla nostrarum ei lex aduersetur," vt ibidem Bart. & cęteri deducunt: iuxta quę   aduersatiua illa, lex autem maris, non excludit Imperatoris potestatem in mari, sed includit potius, vt   eleganter explicat Alciatus lib. 2. disput. capit. 5.   scio verba illa, lex maris, pro consuetudine communiter capi ab interpretibus ibidem, quod explodit  Alciatus d. cap. 5.  sed tunc fortius vrget, si consuetudine ius maris obtineri possit, de quo infra cap.  13.
  
   Tertiò omnem excludit cauillationem Paulus[sect. 21]   lib. 13. ad Plautium, l. sanè de iniurijs.  "Sanè  si maris  propriumius ad aliquem pertineat, vti possidetis interdictum   ei competit, si prohibeatur ius suum exercere," atque per  hunc tex. obseruant Accurs. ibi, & Bart. Balb. de  præscript. 4. par. 5. princ. quæst. 6. num. 6. Gregor.  gloss. 2. l. 2. tit. 7. par. 3. & glos. 4. l. 11. tit. 28. par. 5.  Couar. reg. peccatum 2. par. §. 8. num. 10. Mantua lib. 1. locorum cap. 19. & alij passim.
  
   Hinc dixit Baldus numer. 2. in rubric. ff. de rer.[sect. 22]   diuisione, mare, sicut & aridam de iuregentium diuisionem recipere, & in Gulfis Venetorum, & Genuensium id probant communiter Bart. d. loco  Angelus consil. 290. num. 3. Decius cons. 27 1. à n.  14.  & alij, quos referunt communem dicentes Stracha de nauigat. à num. 6. Menchaca illustrium ca.  89. num. 16. Cæpola de seruit. rust. cap. 26. à num.  5. Ægid. l. ex hoc iure 1. tom. cap. 3. à num. 13. ff. de  iust. de quo nos latius c. 13. ita vt contrarium perridiculum vocet Alciat. lib. 2. disp. cap. 5.
  
   At Incognitus Doctores tanquam adultores[sect. 23]    reijcit: sed cum Iurisconsultorum  saltem auctoritatem, vt aliquo iudice lis dirimatur, admittat inuitus, interpretatur Paulum d. l. sanè, de diuerticulo  maris intra fundum proprium, iuxta Martialis lusum de forminiano Apolinaris lib. 10. Epigra. 30.  in emendatis 28.
  "
   Si quando Nereus sentit Æoli regnum,
   Ridet procellas tutus de sua mensa.

"  
   Quis non rideat restrictionem, &  spurium scholium:  defuere ne verba Paulo, qui generaliter loquens  de maris iure, apertius de diuerticuli specie non  expressisset, si speciatim de eo responderet? Sicut  & Marcianus, in fluminis diuerticulo declarauit  in l. si quisquam. ff. de diu. præscript. Imò  & Vlpianus in præcedenti responso l. iniuriarum. §. si quis,  ff. de iniurijs, disiunctiue loquitur in mari, vel diuerticulo, vt ad 5. notabimus cap. seq.
  
   Quòd autem pungit Incognitus in Pauli res[sect. 24]ponso interdictum vti possidetis competens ei, ad  quem ius maris pertinet, ad priuatam causam comparatum, non ad publicam; ad priuatas enim causas accommodata esse interdicta, non ad publicas  l. sanè. ff. de iniurijs; inde inferens non posse competere pro his, quę iuregentium communi facere  possumus, in quibus maris vsus comprehenditur,  & consequenter necessariò  intelligendum esse Paulum de maris diuerticulo, quod priuati vtilitati   cedi potest: sic in effectu intendit, licet non ita explicet.
  
   Sed parum fœliciter, tùm quia interdictorum[sect. 25]   alia ad causas public as, alia ad priuatas accommodantur docente ipso Paulo, l. 2. §. 1. vers. publicæ.  ff. de interdictis: pluresque in Pandectis extant tituli de huiusmodi interdictis, quæ ad causas publicas pertinent, vt de via publica, nequid in loco publico, & alia similia; interdicta verò vtrobi, & retinendæ (de quo egerat Paulus, d. l. Sanè  sic explicandus) ad priuatam causam spectat, vt obseruat Iulius  Pacius cent. 7. tit. de iniurijs concilat. 58.
  
   Tum etiam quia post ius adquisitum in illis,[sect. 26]   quæ anteà iuregentium communia erant, iam non   agitur de illo iure communi, vt putat Incognitus,  sed de speciali, & priuato competenti ei, qui sic adquisiuit, vt multis exemplis illustrari potest, & docet expressè ipse consultus in particula iam ibi: "Ad  priuatam iam causam pertinet,"  &  sic insinuat ad publicam anteà causam pertinuisse, & disertis verbis  explicauit Donellus lib. 4. cap. 2.  sic docens, "occupata (scilicet littora) hactenus populi Romani esse intelligere debemus, non vt sit populi patrimonio, sed vsu, non illo  quidem communi vsu, qui prius fuerat, quo etiam barbaræ   gentes" (vocat barbaras more Romanorum iuxta il[sect. 27]lud Martialis in amphitheatro epigram. 1.  "Barbara Pyramidum sileat miracula Memphis) iuregentium littoribus his vti poterat (iam enim non poßunt, nisi consensu populi, cuius imperio littora subijci cœperunt) sed illo, qui sit publicus ijs omnibus, qui sunt in orbe Romano, & quibus populus Romanus littoribus illis vt suis vti concedit."
  
   Aduertendum est quod Donellus eodem iure cen[sect. 28]set mare, & littus maris tanquam  partem illius in hæc  verba. "Nam  si mare, quod ea littora alluit, publicum est, necesse est & littora, quæ  à mari occupantur, manere vsu publica l. pen. de rer. diuis." hoc est vsu populi Romani post  adquisitionem, prout declarauerat, sic clarè  sentiens maris ius ad remp. Principem ve pertinere posse iuxta d. l. pen. quam sic exponit.
  
   Cum ergò priuatus priuilegio, vel consuetudi[sect. 29]ne obtinuerit ius maris, vt explicant Accurs. & cęteri in Pauli responso d. l. Sanè de iniurijs, poterit  vtique ius hoc contra molestantem possessorio interdicto, quod ad priuatam causam pertinet, defendere: quoad Principem verò dicendum est non   indigere interdictis, cum ius sibi in propria causa  dicat Molin. 2. de iust. disp. 103. vers. quare.
  
   Quartum nostrę assertionis fundamentum sit,[sect. 30]   quod quamuis maris proprietatem nullius esse concedamus; attamen quo ad protectionem, &  iurisdictionem Cæsaris est, vel Regis, glo. & Bald. in l. Quædam. ff. de rer. diuis. Suarez alleg. 17. Cabed. decis.  46. num. 4. par. 2. quod & ipse Incognitus fatetur  d. cap. 5. ibi: "Qui verò dicunt mare aliquod eße imperij   Rom. dictum suum ita interpretantur, vt dicant ius illud  in mare vltra protectionem, &  iurisdictionem  non procedere."
  
   Hinc descendit posse Principem non solum in[sect. 31]   portu, vt existimabat Suarez allegat. 17. num. 12.   sed & transeuntibus per ipsum mare vectigal imponere, Bald. per text. ibi in l. Cum proponas. C. de  nautico fœnore, & in rubrica. ff. de rerum diuis.  numer. 2. decidit Senatus Pedamontaneus apud  Octauianum decis. 155. n. fin. rationes explicat Petrus Greg. Syntagm. lib. 3. c. 3. n. 7.
  
   Et proptereà Veneti qui potissimùm in mari[sect. 32]timis præualent, dùm eligunt Ducem, eumque initiant solemni modo coronatum, iubent mare sibi  disponsare iniecto annulo in symbolum veri, & perpetui imperij, vt referunt  Gaspar Contarenus lib. 1.  de rep. Venet. P. Greg. lib. 3. syntag. c. 3. n. 1. Alex.  enim tertius per annuli inuestituram serenissimæ   reipub. Venetiarum eiusque nomine Sebastiano  Zonę Duci 40. maris possessionem concessit, vt  tradunt Sabellicus decad. 1. libr. 7. Pined. in Monarchia lib. 25. c. 7. §. 2. & Borrel. de præstantia Regis Cath. c. 46. n. 233. post alios. Quoniam Principi tanquam reipublicæ  sponso bona dotis sunt  tradenda, vt penes fe dotem habeat, cum matrimonij onera subeat, iuxta l. pro oneribus, C. de iure dotium, ad quod alludit quod supra numer.  15. de Thetis emptione, seu Oceani dote ex Virgilij auctoritate annotauimus.
  
   Hinc etiam fit delicta commissa in mari punien[sect. 33]da à Principe, ad quem terra, vel imperium pertinet, vt decidunt Cæsares in l. vnica. C. de classicis  libr. 11. "Seleucena (classis) ad auxilium purgandi Orientis  aliasque necessitates Comiti Orientis deputetur," vbi Bart.  & omnes Menchac. illustr. capit. 41. num. 32. Bobadilla libr. 2. capit. 16. numer. 4. & capit. 19. num.  2. Ægid. l. ex hoc iure c. 3. n. 35, p. 1. de iustit. & l. 1.  par. 2. §. 2. num. 15. C. de sacrosanct. & quamuis  Bart. tract. de insula. §. nullius n. 1. id intelligat intra centum milliaria, verius est ad remotas etiam maris partes extendi ex Ang. in l. insulę. ff. de iudicijs,  sic procedit text. in c. vbi periculum. §. porrò de  elect. in 6. vbi glos. verb. territorio, iunctis resolutis  per Cæpolam de seruit. rust. ca. 26. nu. 6. 24. & 26.  Suar. alleg. 17. n. 1. Cab. decis. 46. n. 1. p. 2. Cald. de  empt. c. 22. n. 13. Riccius resol. var. resol. 13. resoluentes terræ territorium comprehendere mare, &   illud terminis diffiniri, de quo est celebris textus  in ca. licet de ferijs, vbi glos. quem citant Suar. &   Cabed. n. 2. vbi proximè, dùm probat quod mare  attribuitur terræ circunstanti.
  
   Sic & bulla Pontificia excipiens viarum gras[sect. 34]satores, ne gaudeant immunitate Ecclesiæ, comprehendit quoscumque piratas in quocumque  maris districtu ex Ioan. Riccio in praxi fori Ecclesi. resol. 13.  ¶  Admitterem tamen Bart. sententiam[sect. 35]   circa centum milliaria respectu vectigalis, vt per  Octau. & alios, quos refert decis. Ped. 155. n. 2.
  
   Et quamuis Incognitus hanc protectionem in[sect. 36]   mari agnoscat, vt tamen difficultatem effugiat, respondet eam  protectionem de iuregentium competere  æqualiter non minus Imperatori, quam alijs Principibus, cum agatur contra piratas, ibi: "Nec satis animaduertunt id ipsum, quòd populus Rom. classes præsidio nauigantium disponere potuit, & deprehensos in mari piratas punire, non ex proprio, sed ex communi iure accidisse, quod  & aliæ liberæ gentes in mari habent," ita Incognitus d.  c. 5. Nos autem replicamus id verum esse ante pręoccupationem omnibus competere, post eam verò illius proculdubio erit, qui suis sumptibus mare tutum  à piratis reddendi onus in se suscepit, vel cui Prouinciarum   adiacentium  Imperium pertinet, vt constat ex Cęsarea  decis. in d. l. Vnica. C. de classicis lib. 11.  sic præoccupans præferendus erit ex reg. Qui prior in 6.
  
   Sic futurum est, vt nec illicitæ merces ad barbaras[sect. 37]   gentes deferantur contra  prohibitionem tituli. C. quæ   res exportari;  & naues, quæ  à portu dimittuntur, vel  aliunde iter faciunt, nulla damna sustineant, ex l. Vnica. C. de littor. &  itinerum custod.  & ob id tributum   solui ab omnibus gentibus testatur Gre lib. 3. synt.  c. 3. nu. 7. post Bald. in rub. n. 2. ff. de rer. diuis.  affirmant id ab omnibus vbique gentium  approbatum.
  
    Nec huic iurisdictioni, & occupationi repug[sect. 38]nat vel maris immensitas, vel natura & qualitas, vt  pungit Incognitus. Nam quoad immensitatem,  argumentum concludit non posse omnem Oceani tractum occupari, idque propter nostram  impotentiam, non tamen inde sequitur, nec partem occupationis capacem esse. ita post hæc inueni apud Vuezembec. in §. 1. num. 4. Inst. de rer. diuisione; "vsum (ait) maris atque aeris (hæc enim naturaliter propter vastitatem, fluxumque vagum, integrè occupari non poßunt) omnibus hominibus communem decernit Celsus l. 4. ne quid in loco publico," nota verbum, integre,   videndus omnino idem in §. flumina n. 7. Inst. de  rer. diuis. distinguens vsum maris, & littorum ante, & post occupationem.
  
   Sic & in arida multa deserta & in Asia, & in[sect. 39]   Africa reperiuntur adhuc ab hominibus inculta,  & reuera Zonam torridam, quę magna orbis pars  est, inhabitabilem fuisse ante Christum natum  multis probat Bossius de signis Ecclesię libr. 15.  cap. 18. magna alia terrarum deserta, & vastissimas solitudines referens, & Cicer. in somno Scipionis, ait, "vides habitari raris, & angustis in terra locis, & in ipsis quasimaculis vbi habitatur, vastas solitudines interiectas," huc pertinet auctoritas Thucididis ab Incognito adducta, de qua supr. num. 4.
  
   Et ex omnium etiam Incogniti suffragio pars[sect. 40]    maris terrę  adiacens ad illius dominium pertinet,  ad quem & terra: circa spatium verò discordant  scribentes, vt aduertimus supra à numer. 33. Ergò   cum ille maris districtus à iure naturali non diffiniatur, consequens est dicamus, & Imperio, ac iurisdictione prolatari posse, vel restringi ex dominantis potentia, sicut & in arida maioribus, minoribus  ve territorijs vrbes circunscribuntur.
  
   Aduertendum tamen notabiliter est vltra hunc[sect. 41]   maris, terræ (cui subest) adiacentis districtum, iurisdictionem maris competere Imperatori, vel protectori, ita vt iurisdictionem in terra habentes habeant etiam in mari vsque ad certum terminum,  vltra verò  solum Imperatoris, seu protectoris iurisdictio sit, vt post Bart. tradit Cæpola de seruit.  rust. cap. 26. num. 17. vt hinc tacitę obiectioni satisfaciamus, de qua cap. 14. num. 49.
  
   Minus obstat mare detineri, ac occupari non pos[sect. 42]se, sicut nec aerem, nec aquam profluentem, & ideò   hæc naturali iure communia omnium esse respondit  Marcianus in l. 2. ff. de rer. diui. Imperator §. 1.  Inst. de rer. diuis.  distinguendum namque est inter  elementa maris, fluminis, & aeris, & inter loca ipsorum: nam si considerentur, vt elementa, nec detineri possunt, nec occupari, cum huc & illuc circunferantur.
  
   Percontrarium vt locis circunscripta conside[sect. 43]rata, occupari quidem possunt, vt in flumine priuato probat Vlpian. in l. 1. §. fluminum cum seq.  ff. de flumin.  & hanc differentiam in flumine, quòd  ex aqua, & alueo constet, obseruant Cępol. de seruit. rust. cap. 31. num. 6. ad finem & Beroius q. 94.   deduciturque ex Vlpiano in l. 1. §. 1. ibi: "Flumen  à riuo magnitudine discernendum est," ubi glos. ff. de flumin. & Caio in l. adeò. §. quod si, ibi: "Toto naturali  alueo relicto flumen aliàs fluere cœperit."  ff. de adquiren  rer. domin. in quibus distingunt aquam ab alueo:  huc spectat altera consideratio inter aquam simpliciter, & aquam, vt fluminis de qua Baro. in l. 6.  de rer. diuis. & Donel. lib. 4. c. 2. col. 2. & nos cap.  seq. ad vlt.
  
   Sic & in aere omne cœlum, quod est supra nos[sect. 44]tram rem, quasi occupatione nostrum quoque effici respondent Pompon. in l. penul. ff. quod vi, ibi:  "Tàm soli, quàm cœli mensura facienda est,"  &  Venuleus  in l. fin. §. pen. ff. quod vi, ibi: "Sepulchri sit non solum is  locus, qui recipiat humationem, sed omne etiam supra id cœlum," ideò ait Paulus in l. fin. ff. de seruit.  "Cœlum quod  supra nostrum solum intercedit, liberum eße debet": ex quo  prouenit ius altius ædificandi vsque ad cœlum l.  altius. C. de seruit.
  
   Inde quoque fit aeris excipiendi gratia alienos[sect. 45]   agros ingredi non licere, vt post Conan. quem refert obseruat Osuald. ad Done. lib. 4. c. 2. litter. C.
  
    Et qui à priuatæ domus ianua in cœmeterium[sect. 46]   Eclesiasticum se proiecit, & in aere deprehensus  vt gaudeat immunitate Ecclesiæ, decisum Neapoli legimus.
  
   Sic tandem cum mare in terra, hoc est alueo suo[sect. 47]   fundatum sit, terra enim inferior est sphæra, occupari posse, & ratio postulat, & hoc fundamento defendit Bald. num. 2. in rubrica. ff. de rer. diuis.
  
   Vndè nostris moribus mare, & littora quodammodo[sect. 48] in dominio, & iure principum, & magistratuum haberi cœperunt, vt tradunt Hubertus  Gifanius ad l. 50. num. 4. ff. de adquir. rer. domin.  Ioan. Bodinus lib. 1. de repub. cap. 12. pagin. 267.  Osuald ad Donel. lib. 4. cap. 2. littera E. post alios  quos refert, ¶  & magis in specie de Hispanię Re[sect. 49]gum iurisdictione, & dominio in Oceano Borrel.  de præst. Regis Cath. c. 46. à n. 227. & alij cap. 7. &   seq. relati.
  
   Ex quibus deducitur iurisconsultorum respon[sect. 50]sis, Cæsarum decisionibus, scribentium sententijs  & gentium moribus, maris occupationem dari  posse, quibus autem actibus, & quo tempore id  consequamur c. 13. disserendum erit, efficacius autem hæc assertio comprobabitur ex argumentorum   solutione, de qua cap seq.
  
  
  
      Svmmarivm.   Cap. XI.
  -    1  Mare an sit omnibus de iuregentium commune  Littora sunt eiusdem conditionis, cuius mare.
  -    2  Seruitus priuata mari imponi non potest, publica sic.  L. Venditor. ff. communia prædiorum.   Argumentum à contrario sensu validum in iure.
  -    3  Seruitus aquæ ductus, & itineri à priuato non imponitur,  à Principe impetratur.
  -    4  Mare omnibus commune à Principe occupari potest.  Libera nauigatio alijs prohiberi potest.
  -    5  Littora sunt communia omnibus ante occupationem, posteà verò  sunt Principis occupantis.  L. Quod in littore. ff. de adquir. rer. dom.
  -    6  Mare & littora post occupationem dicuntur publica  hoc est populi Romani.  L. Penul. ff. de rer. diuis.
  -    7  Maris, littorum, & aeris diuisio in totum non admittitur,  sed pro parte.
  -    8  Nemo ad littus accedere prohiberi potest.  L. Nemo igitur. ff. de rer. diuis.   Romanus populus potest à  suis littoribus hostes, & alios  prohibere, suisque tantum illa concedere.
  -    9  Ædificare, & occupare cuilibet licet de iuregentium in  littoribus, nisi sint propria populi Romani.
  -    10  Ædificare in littoribus si est priuatus vsui publico nocere non potest.
  -    11  Flumina sunt publica, hoc est populi Romani.  §. Flumina Inst. de rer. diuis.    Theophilus institut. compilator.
  -    12  Nauigare nemo prohiberi potest à priuato, à Principe  vero sic.  Nauigatio est populi, licet aquæ vsus sit communis.
  -    13  Prohibere aliquid in mari priuatus nequit ad impediendam nauigationem.
  -    14  Interdictum ne nauigatio impediatur priuatum est, &   attenta origine rerum.
  -    15  L. Nemo igitur. ff. de rer. diuis.   Littus maris occupari potest.  Mare est commune de iuregentium, & per hoc littora  maris.  Occupari quod potest, an sit de iuregentium.
  -    16  Piscari an possit quis prohiberi, & præscribi piscatio?  L. Si quisquam, ff. de diuers. & tempor. præscrip.  L. vlt. ff. de vsucap.
  -    17  Intellectus varij ad prædictas leges.
  -    18  Præoccupatio in rebus publicis præualet.
  -    19  Verbum, obtinere, refertur ad poßessionem.
  -    20  Possideri quæ poßunt, possunt & præscribi, & quæ dominio adquiri non poßunt, non poßunt possideri.
  -    21  L. Si quisquam de diuers. & tempor.  Titulus insufficiens dat causam præscriptioni.
  -    22L. vlt. de vsucap.
  -    23  Præscriptio, & priuilegium concurrere possunt.  Cap. veniens de præscript.
  -    24  Ius piscandi in flumine, vel mari occupari, & donari   potest à Principe, & numer. seq.  Publica possunt fieri priuati per Principem.  Venari potest concedi, & prohiberi a Principe.  Imperator potest prohibere deduci aquam ex flumine  publico.
  -    25  L. Iniuriarum. §. si quis me. ff. de iniurijs contra Incognitum.
  -    26  Publica loca præscribi ex Romanorum more, non tamen   adquiri per alios modos prohibentur.
  -    27  Publica loca etiam quoad dominium occupari poßunt  per ædificium, vel piscationis ius.
  -    28  L. Littora ne quid in loco publico, & num. 30.
  -    29  Mare, & littus non sunt diuersæ conditionis pars, &   totum sunt eiusdem naturæ.  L. Penult. ff. de rer. diuis.
  -    30  Maris communis vsus omnibus hominibus quomodo accipiatur.  
  -    31  Mare inter, & littus differentia ante, & post occupationem.  §. flumina Inst. de rer. diuis. in verbo, omnibus hominibus,  explicatur.
  -    32  D. Ambrosius damnat nauigationem, & maris imperium ex ambitionis vitio.  Bataui olim in mari, &  à quis non magni.
  -    33  Nauigatio an sit de illis rebus, quæ omnibus vtilia nobis non molesta sunt.  Publica iurisgentium quæ  sint cognitione difficili.
  -     34  Aquæ vsus qui consistit in bibendo, hauriendo, lauando est omnibus communis.
  -    35  Piscari, & nauigare in alieno lacu non licet.  Ord. lib. 5. tit. 91.   Piscationem, & venationem prohibere potest dominus  in re propria.
  -    36  Fluminis vsus qui consistit in nauigando, & piscando  communis est priuatiuè vnius populi.
  -    37  Nauigationem, & mercaturam omnibus communia  esse sine detrimento alicuius, falsum probatur.
  -    38  Maris occupationem dari poße concluditur.
  -    39  Nauigatio simplex, & piscatio non tribuit ius occupationis.
  -    40  Nauigatio Lusitanorum non impedit alios Oceani vsu.  Bataui nauigant per Oceanum, & mare Hispanicum.
  -    41  Conquistæ Regum Lusitaniæ multo sanguine, &  sumptibus comparatæ.  Septemtrionis pars adhuc incognita.
  
    
    Responsio ad argumenta Incogniti contra præcedentis capitis resolutionem.   Cap. XI.
  
   NOn obstant quæ adducit Incognitus[sect. 1]   contra resoluta in præced. capite: non  primum dum intendit mare omnium  hominum de iuregentium commune esse. Idque duplici fundamento; primo ex Philosophorum auctoritate, cui satissaciemus ad vltimum:  Secundo ex Iurisconsultorum responsis, primo  ex Vlpian. sent. in l. Vendit or. ff. communia pręd.   dùm dicit, "mari, quod natura omnibus patet seruitus imponi non potest": Secundò ex "Neratij responso in l.  Quod in littore. ff. de adquir. rer. dom." dum, "littora  ita publica eße ait vt ea, quæ primum natura prodita  sunt, & in nullius adhuc dominium peruenerunt," littora  autem, & mare eiusdem sunt conditionis, l. pen.  ff. de rer. diuis.  scilicet publica, hoc est omnium gentium ex Incogniti interpretatione.
  
   Sed ad primum cum eodem Vlpiano quem di[sect. 2]minute Incognitus citat, respondetur, qui in hæc  verb. "Quamuis mari, quod natura omnibus patet, seruitus  imponi priuata lege non potest," infert modo Incognitus; si priuata lege imponi non potest mari seruitus, ergò nec lege Principis supremi: Iurisconsultus verò, apud quem argumentum à contrario validum est leg. 1. ff. de offic. eius, sic inferet. Mari seruitus imponi priuata lege non potest, ergò poterit publica (quid autem hic significet lex quidquid  Incognitus non aduertat, explicabimus capit. 14.  num. 21.) sic infert Accursius, cum quo transeunt   omnes ibi, &  Cæpola de seruit. rustic. cap. 26. nu.  1. Quòd autem Incognitus vult priuatam legem  respicere etiam Principem supremum respectu  omnium gentium, id nec probat, imò repugnat  & rationi, &  Iurisconsultorum  responsis, dixissetque  Vlpianus simpliciter, mari seruitutem imponi non   posse, nec opus erat addere, priuata lege.
  
   Sic & itineri, publicæve viæ, quæ  sunt omnibus[sect. 3]   communia l. 2. §. 1. ff. ne quid in loco pub.  seruitus  aquæ ductus à priuatis non imponitur, à Principe  tamen impetrari solet, vt respondet Paulus in l.  seruitutes. §. publico. ff. de seruit. constatque ex alijs exemplis de quibus infra n. 24.
  
   Ego autem ex eodem Pauli responso, & men[sect. 4]te in d. l. venditor, sic deduco: mare omnibus est commune in terminis iurisgentium, si verò a Principe  occupetur, &  seruitus imponi potest, & libera nauigatio alijs prohiberi, vtrumque enim agnoscit  Paulus, & ita retorquetur contra Incognitum.
  
   Eodem modo non obstat Neratij decisio in[sect. 5]    d. l. quod in littore. Agit enim generaliter de littoribus antequam in alicuius dominium venerint, vt  constat ex particula, adhuc,  & ita non negat venire  posse: "quæ cum communia omnium sint. §. 1. Inst. de rer.  diuis. placuit hoc ita esse, nisi ab aliquo populo occupata Imperio eius teneantur: cæterum occupata fieri eius populi, à   quo occupata sunt, de quo ita Celsus in l. 3. ff. ne quid in loco publ. littora, in quæ populus Rom. Imperium habet, populi  Romani eße arbitror, populus Romanus in ea littora Imperium habere intelligitur, quæ ipse occupauit, vt potestatis,  & Imperij sui faceret," hęc Donellus lib. 4. cap. 2. (quem   Incognitus incontrarium citat) "inde inferens populum Romanum ista occupatione hoc consequi, vt ab his  littoribus rectè arceat, tùm hostes, tum barbaros, idque cum  faciat, nihil videatur facere contra iusgentium."  Idem docuerat ante Vuesembecius numer. 4. in §. flumina  Inst. de rer. diuis. in hęc verba, "quod igitur à populo Roman. occupatum, & quæsitum est, amplius commune non  est, itaque littora etsi natura, & origine sint communia, l.  quædam de rerum diuis. tamen postquam, & quatenus occupata sunt, fiunt, vel priuatorum, d. l. quod in littore, vel  populi, qui occupauit, vndè littora, in quæ populus Rom. Imperium habet, non nullius amplius, vt nondum occupata, &   iuregentium communia, Celsus eße vult, sed disertè ait esse populi Romani, l. 3. ne quid in loco publico," idemque resoluit Claudius, §. & quidem Inst. de rerum diuis.   citatus infra cap. 13. n. 11.
  
    Et in interpretatione publici iuris refellitur e[sect. 6]tiam Incognitus, si cum Donello obseruemus lib.  4. ca. 2. ad fin. littora, quę  à mari occupantur, dici  publica in l. pen. ff. de rer. diuis. non omnium gentium, vt vult Incognitus, sed vsu populi illius, cui  subsunt, vt cap. præcedenti num. 28. iam aduertimus.
  
   Hinc deducitur conciliatio inter scribentes,[sect. 7]   dùm alij dicunt aerem, mare, & littora maris in alicuius gentis potestatem non venisse, aut venire  posse ex Neratij sententia in d. l. quod in littore, vt  Faber in §. fluminum num. 2. Instit. de rer. diuis. &   Donellus lib. 4. cap. 2. vers. habentur; & dùm alij  diuisionem littorum, & maris admittunt, vt supra  ostendimus, & probat Bald. in l. Si testamentum.  C. de instit. &  substit. Cępola de seruit. rustic. ca.  26. num. 24. & 25. Suarez allegat. 17. num. 1. & 2.  Auend. de exeq. 1. par. cap. 4. col. 6. vers. sequitur,  & Cabed. decis. 46. num. 1. & 2. p. 2. Quòd primi  intelligantur de vniuersa aeris, maris, & littorum  diuisione, alij verò de parte: cùm & priores & Iurisconsulti admittant statim & maris, &  littorum   occupationem, & iurisdictionem, vt constat ex  Celso d. l. 3. ne quid, in loco publico, & Donel. supra, communis ex Osualdo d. loco littera F. ad Donel. d. c. 2. &  sententiunt Vuesemb. & Claudius  relati n. 5. supra.
  
    Non obstat secundum quod nemo à populo[sect. 8]   Romano prohiberi potest ad littus accedere, &   ibidem retia siccare, l. Nemo igitur. ff. de rer. diuis.  l. Riparum eod. ita Incognitus ca. 1. & 5.  sed quia  illi mos est Iurisconsultorum responsa, vel diminutè, vel cum additione citare, audiamus Marcianum   "Nemo igitur ad littus maris accedere prohibetur piscandi  causa," vbi populi Romani facta non est mentio, &   ex Celsi in l. 3. ff. ne quid in loco pub.  sententia constat posse populum Romanum à  suis littoribus  quoscumque excludere, illorumque vsum suis ciuibus, & illis, quibus voluerit concedere, vt deducit Donel. relatus n. 5. supra eodem, & Vlpianus  piscationem Principis in aliorum exclusionem  admittit in mari, licet ibidem dicat omnium commune esse in l. Iniuriarum. §. si quis. ff. de iniurijs.
  
   Aliàs enim sequeretur, quòd post populi Ro[sect. 9]mani occupationem in littoribus, liceret cuilibet  extraneo ędificare, & occupare prout Marcian. in  l. In tantum. ff. de rer. diuis. ius hoc cuilibet concedit, & Incognitus intendit, sed hoc negant Vues.  in §. flumina n. 7. Inst. de rer. diuis. Eguinar. Baro  in l. Sed diui. ff. de rer. diuis. Donel. & Osual. libr.  4. c. 2.  & constat expresse ex d. §. si quis.
  
   Gratis autem accipiendum est, quod Iurisconsul[sect. 10]ti responso addit Incognitus, populi Romani seu  Imperatoris occupationem, vt priuatam  accipiendam,   ne vsui gentium publico noceat, quemadmodum   nec priuatus ędificando nocere potest, l. in littore  ne quid in loco publico, ita inquiens c. 5. pag. 22.   "cæterum hæc occupatio non minus, quam priuata ita restringenda est, ne vlterius porrigatur, quam vt saluus sit vsus  iurisgentium," non distinguens inter priuati, & Imperatoris potestatem, prout in his distinguere solent   Iurisconsulti, &  scribentes, vt constat ex responsione ad primum, & infra ad quintum, & restringens Marciani responsum in l. Si quisquam de diuer.
  
   Hinc facile intelliges Iustinianum in. §. flumina[sect. 11]   Inst. de rer. diuis.  sic decidentem "flumina omnia, &   portus publica sunt, ideoque ius piscandi omnibus commune  est in portu, fluminibusque."  Nam  verbum, publica, idest populi Romani ex Theophilo, vnde verbum, omnibus,  subsequens ad Romanos referendum est ex illationis vi,  vt eleganter deducit Eguinarius Baro ibidem, quæ   explicatio præualere debet, vt pote facta à legis  conditore (sic Theophilum appellare libet in hac compilatione) cui interpretandi ius est ex reg. l. fin. C.  de leg. quo pacto explicanda  sunt  similia Iurisconsultorum responsa.
  
   Hinc etiam fit quod licet nauigare in mari nemo[sect. 12]   possit prohiberi ex Vlp. in l. 2. §. si quis in mari. ff.  ne quid in loco publico, & in flumine publico nauigare liceat ex eod. Vlp. in l. Vnica. ff. vt in flum.  public. nauig. hoc procedit vt quis à priuato nauigare impediri non possit, sed ab eo, qui habet iura  Regalia in illo districto, potest prohiberi, vt docet Bart. in Rub. ff. vt in flumine, receptus ex Stracha de nauig. à n. 6.  & ita quamuis hauriendi ius omnibus hominibus commune  sit, l. Quædam de rer. diuis. Nauigatio tamen populi vnius esse potest ex Barone in §. flumina Inst. de rer. diuis. & Osuald. ad  Donel. lib. 4. ca. 2. in fine, de quo latius ad vltimum.
  
   Quòd autem tradit Vlp. in l. 2. §. aduersus. ff ne[sect. 13]   quid in loc. pub.  non licere aliquid in mare proijcere in alterius præiudicium, de priuato proijciente  explicandus est, prout illud interdictum  contra priuatos  competit, vt ex prætoris edicto constat: vnde reijciendus est Incognitus ad fin. 2. argum. qui contra  supremos etiam Principes illud inducebat.
  
   Non obstat tertium ex Vlpiàni responso in l. 1.[sect. 14]   §. si in mari. ff. de flum. de quo c. 10. n. 10. Refellitur  namque eodem modo quo soluta est ex eodem  Vlp.  eodem tractatu, hoc est libr. 68. ad edictum obiectio in fin. præcedentis argumenti. Hæc etiam interdicta competunt attento statu naturæ, & origine rerum, eo verò mutato variabitur & rerum  conditio iuxta supra resoluta, de quo ad quintum.
  
   Non obstat quartum, quod quid occupatum est,[sect. 15]   occuparivè potest, id non est iurisgentium, sicut &   mare teste Marcian in l. Nemo igitur de rer. diui.   Marcian. ipse pro se respondeat, "Nemo ad littus maris accedere prohibetur piscandi causa, dum tamen villis,   monumentis, &  ædificijs abstineat, quia non sunt iurisgentium, sicut & mare," quis ex his verbis deducat nisi  Incognitus, quidquid occupari potest non est iurisgentium, sicut & mare, leges suo marte figens atque refigens? cum propositio hæc in iurisprudentia, & noua, & erronea sit, nam littora sunt iurisgentium ex Marciano l. Quædam. §. & quidem.  ff. de rer. diuis. §. & quidem Inst. eod.  &  "quidem naturali iure omnium communia sunt illa, aer, aqua profluens  & mare, & per hoc littora maris," verba, naturali iure, de  iuregentium exponunt interpretes, quo rerum  dominia fuerunt distincta ex Barone §. flumina,  Inst. de rer. diuis.  sed littora occupari possunt, &   in ea populus Romanus Imperium habere potest,  l. 3. ff. ne quid in loc. publ.  & quilibet ædificare, &   construere ex Caio l. Riparum. §. fin. ff. de rer. diuis.  Vlp. l. fin. ff. de vsuc.  &  ædificans adquirit dominium   ex Marciano, l. In tantum. ff. de rer. diuis. ibi: "In tantum, vt &  soli domini constituantur, qui ibi ædificant," quod  etiam de iuregentium  competit ex Scęu. l. In littora. ff.  ne quid in loco publ.  in littore, ait, iuregentium  ædificare  licere, quod ęqualiter procedit in mari ex Pomponio   l. Quamuis 50. ff. de adq. rer. dom. ibi: "Quod in littore publico, vel in mari construxerimus, nostrum fiat,"  item de iuregentium  competit  vnicuique piscari in mari l. Iniuriarum 11. §. si quis me in mari piscari prohibeat. ff. de  iniur.  & in eo tota Incogniti disputatio versatur,  &  tamen hęc piscatio ab alio occupari potest d. §. si   quis, ibi: "Conductori autem veteres interdictum dederunt, si fortè hoc publicè conduxit",  & pluribus alijs exemplis de quibus infra n. 24. cum  seq. illud autem  aduertendum erit maris occupationem, &  possessionem verè, &   propriè dari non posse, quemadmodum in terra datur,  hæc enim pedibus possidetur l. 1. ff. de acq. pos. illud verò nauigatione, aut piscatione quasi occupatur, & adquiritur iuxta ipsius naturam  d. §. si quis  me in mari, cum vers. seq. l. Sanè. ff. de iniur. vnde nihil concludit Incognitus dùm ait, quòd mare exigua tantum parte occupari potest. Agit enim de vera  occupatione, &  apprehensione, nos verò de iure maris, quòd consistit in nauigando, aut piscando  & ideò   improprijssimè  confundit terminos, &  quæstionem.
  
   Quòd & de aeris quoque loco probauimus c.  10. à n. 44. idem de aquæ profluentis, hoc est fluminis alueo d. c. 10. num. 42. cum seqq. hæc etiam occupari, & possideri possunt.
  
   Ad quintum de iure prohibendi in diuerticu[sect. 16]lo maris, vel fluminis, si quis diu piscatus fuerit ex  Marciani responso, l. si quisquam. ff. de diuers. &   tempor. inferebat Incognitus id procedere durante occupatione, ne discrepet Papinianus in eadem   hypothesi contrarium respondens, l. fin. ff. de vsuc. intendit Incognitus ex hac conciliatione ius piscandi   in mari, vel flumine publico iuregentium omnium   hominum  commune esse, ita vt nec pręscriptione prohiberi possit, ni dùm quis in piscandi vsu per plures annos perseuerauerit.
  
   Sed in horum iurium interpretatione varios[sect. 17]   intellectus assignant Cuman. & Cuiat. in d. l. fin.  Conan. libr. 3. cap. 15. num. 1. Forcat. dialog. 85.  Aymon de antiquit. 4. part. ca. de materia à num.  81. Zazius antinom. 2. part. numer. 1. Charondas  lib. 1. veros. capit. 21. concil. 3. Robertus libr. 1. recept. cap. 17. Pinel. libr. 1. select. cap. 14. num. 2. Iulius Pacius cent. 7. quæst. 1. Nicolaus de Passer. in  concil. legum pagin. 475. Suarez alleg. 16. num. 3.  & allegat. 17. num. 5. Mench. Illustr. cap. 89. num.  13. Guibertus lib. 1. quęst. cap. 17. numer. 36. Cou.  reg. peccatum 2. part. §. 8. num. 10. vers. 6. Auend.  lib. 1. de exeq. cap. 12. nu. 11. & 12. Alfan. collect.  65. Pichard. §. 2. numer. 2. Instit. de rer. diuisione  Donell. lib. 5. capit. 22. vbi Osuald. post alios, quos  referunt: obtinuit communis, quam Incognitus  sequitur, Papinia num loqui de pręscriptione quoad adquirendum dominium, Marcianum verò de  iure possessionis, & occupationis ad effectum, vt  alij prohibeantur, ita Angelus cons. 290. Iason in  I. Quominus à n. 97. de flumin. Balb. de præscript.  4. par. quintę principalis q. 6. n. 26.  & alij excitatis.
  
   Sed defendi nequit, quia aut intelligit de actua[sect. 18]li præoccupatione, & in ea specie quid opus erat  tot annorum; cursu cum momento præoccupans   alium posteà accedentem piscari prohibere possit  ex reg. Qui prior est tempore in 6. docet in specie  glos. verb. ad obtinendum in l. 2. ne quid in loco  publico recepta ex Bart. & alijs ibi Parisius cons.  129. n. 9. vol. 4.
  
   In Secundo verò membro displicet quoque[sect. 19]   ex eo, tùm quia offendit generalitatem vtriusque  textus; de Vlpiano constat, qui generaliter negat  præscriptionem ad obtinenda loca publica, quæ   verba propriè referuntur ad occupationem, &  possessionem, per quam res tenetur, & occupatur arg.  text. in l. Clam. in princip. ibi: Ratio obtinendæ possessionis. ff. de adquir. posses.  &  reg. 1. in 6. ibi: Obtineri,   sentit Cuiat. verb. ad obtinenda in d. l. fin.
  
   Tùm etiam quia nullo iure probari potest non[sect. 20]   posse præscribi ea, quæ iure possessionis per longum   vsum possunt ab aliquo retineri, &  è conuerso ea,  quę  sunt iuregentium publica, & dominio adquiri non possunt, quoad vsum iure possessionis, &   occupationis ab aliquo obtineri posse cum facultate alios prohibendi; cum per hanc occupationem   non minus offendatur iusgentium, quo vsus omnibus conceditur, prout eleganter aduertit Craueta d. cap. materia nume. 83. contra Angel. cons.  290. & alios.
  
   Vndè verior videtur intellectus Accursij glos.[sect. 21]   2. in l. Si quisquam. ff. de diuersis, & verb. datam in   fin. l. fin. ff. de vsucap. l. Sanè. ff. de iniuriis in specie  Marciani pręcesisse titulum, vel rescriptum Principis, licet ex aliquo defectu insufficiens causam  tamen pręscriptioni præbens, in hypothesi verò   Papiniani nuda proponebatur præscriptio: nec  hæc diuinatio est, vt pungit Nicol. de Passerib. in  legum concil. pag. 476. num. 10. & 11. nam licet  Marcianus non exprimat, supponit tamen piscantem acquisisse ius ex longa piscatione, quòd absque titulo, & bona fide dari non poterat, quia  possessor attenta illa rubrica, quæ inter exceptionum rubricas collocatur, agebat de exceptione resultante ex pręscriptione acquisita contra alium,  qui anteà  solus in eo diuerticulo ius piscandi adquisierat: id quod non posset absque priuilegio,  vel titulo, per quem ius illud priuatum efficeretur: & de hoc iure quod solus alter vteretur, quęstio erat, & de eo Consultus respondet, & verba consonant.
  
   Per contrarium verò Papinianus agit de iu[sect. 22]re piscandi, quod existebat publicum iure gentium, vt patet ex principio textus, ibi: "Præscriptio longæ poßessionis ad obtinenda loca iuregentium publica, concedi non solet," quod significat ipse, dùm absolutè prohibitionis rationem reprobat, ex eo solum quod prohibens solus pluribus annis piscatus fuerit; & confirmatur quia in pandectis florentinis deest particula, vti,  & ita dicit "alterum eodem  iure prohibeat," non verò, vti prohibeat, vt in alijs circunfertur, & ita verba illa non respiciunt idem  ius piscationis, sed ius exceptionis, de quo egerat  Consultus in versic. præcedenti, ibi: "Exceptionem  opponat."
  
   Nec obstat obiectio Accursij verbo, prohi[sect. 23]bet in l. Si quisquam. ff. de diuers. frustra requiri  præscriptionem, imo rescriptum, & pręscriptionem sibi inuicem repugnare, vt decidit Innoc.  III. in cap. veniens de pręscription. cui difficultati succumbit Nicolaus de Passer. vbi supra, nam  requiritur pręscriptio, quia supponit priuilegium   ob aliquem defectum per se non sufficere ad acquisitionem iuris piscandi; vndè attenditur illud  vt titulus prębens causam præscriptioni, & in  hunc sensum concurrit simul cum præscriptione iuxta Bonifacij VIII. decretum capit.  cum personę de priuil. in 6. ibi: "Sed tale est, quod  saltem causam præbeat præscribendi," vbi notauit glos. verbo, munitos, & iuxta Imperatoris decisionem l Vltim. C. de fundis patrimon. libr. 11.   resoluunt vltra ordinarios, Balbus de præscription. 5. part. quintę numer. 30. Auendañus libr. 1. de exequend. capitul. 1. numer.  21. versicul. 4.  & in nostra specie Decius consil. 270. num. 6. Innocentij verò decisio procedit   vbi tenor priuilegij erat contrarius præscriptioni, prout ibidem notauit glossa, verbo, intentionis, probata per omnes ex Panor. num. 19. Paris.  numer. 11.  & alijs ibi: eo maximè, quia priuilegium   in illa specie non præcessit, sed subsequutum est,  vndam non poterat præscriptioni causam pręstare,  vt rectè argumentatur Pontifex.
  
   Constat igitur ex dictis ius piscandi occupari,[sect. 24]   & donari posse à Principe, licet enim attento iuregentium, & interim dùm illud perdurat, vsus  piscandi in mari, vel flumine publico, sicut & venandi, &  similium, publicus sit, & omnibus competat; vt respondent Iurisconsulti l. Nemo cum  seq. ff. de rer. diuis. §. flumina, Inst. eod. nihilominus tamen ex iusta causa potest Princeps, vel qui  ab eo potestatem habuerit, isthæc omnia immutare, & efficere, vt vsus maris, fluminis, &  similium  publicus esse desinat, & fiat iuris priuati, ita vt titulo oneroso, vel gratuito aliquibus tantummodo  competat, & alijs omnino interdicatur, vel vt certis tantum temporibus, locis, & modis piscari liceat, seu venari, vt constat ex Vlpiani responso, l.  Iniuriarum. §. si quis me. ff. de iniurijs, qui disertè   distinguit inter diuerticulum, & mare inquiens, " si quis me prohibeat in mari piscari, vel euerriculum iniuriarum iudicio poße conueniri," limitat, "conductori autem veteres interdictum dedere, si fortè publicè hoc conduxit,"  subscribit Paulus in seq. responso l. Sanè. ff. de iniurijs  Vlpianus l. venditor. ff. communia præd.  à contrario sensu, vt notauit Accursius glos. 4. ab omnibus receptus; sic Pomponius, l. Quominus. ff. de  flum. licet aquam ex flumine publico deducere  omnibus liceat, posse tamen Imperatorem, vel Senatum id vetare decernit, & ita obseruant Bart. in  rubr. ff. vt in flum. publico, Angel. & alij institutarij in §. flumina, Inst. de rer. diuis. Decius consil.  196. num. 270. column. 4. Couar. reg. peccatum  2. p. §. 8. à num. 1. & 10. Roland. cons. 9. n. 18. libr.  2. Auend. lib. 1. de exequend. cap. 12. à numer. 11.  Cabed. decis. 54. par. 2. Molin. de iust. 2. disp. 105.  col. 1. ad fin. & Marcus decis. 529. num. 16. par. 1.   post alios.
  
   Ego vnico argumento totam Incogniti dispu[sect. 25]tationem euerto in hunc modum nauigatio, &   piscatio in mari eodem iure naturali, vel gentium  regulantur ex Incognito cap. 5. ibi: "Quæ autem nauigationis, eadem piscatus habenda est ratio, vt communis  maneat omnibus," vt ipse annotaui cap. 10. numer. 7.  sed piscatio in mari à rep. Principeve supremo occupari, acquiri, & donari potest, ex d. §. si quis me  in mari igitur; & nauigatio in mari à rep. Principeve supremo acquiri, & concedi potest, soluat  Incognitus, & erit mihi magnus Apollo, sed aliter sic libet argumentari: mare commune omnium    est d. §. si quis, ibi: "Si quem ante ædes meas, vel ante prætorium meum piscari prohibeam, & quidem mare commune omnium est, & est sæpissimè rescriptum non poße  quem piscari prohiberi,"  & adducitur ab Incognito d.  cap. 5. pag. 25.  & tamen publico conductori competit interdictum contra alios, ex d. §. si quis igitur Laudanda autem est Incogniti dexteritas, nam   dum Iurisconsultus in hoc §. probat non posse  aliquem piscari prohiberi in mari, illum sæpius citat, dùm verò idem Vlpianus contrarium constituit in conductore publico, tùnc Incognitus in  diuersa parte metamorphoseos arte vtens, conuertit mare in flumen d. ca. 5. pag. 25. dicens, "non enim  maris eadem, quæ fluminis ratio est, quod cum sit publicum  id est populi, ius etiam in eo piscandi à populo, aut Principe  concedi, aut locari potest, ita vt ei, qui conduxit, etiam veteres interdictum dederint, l. Iniuriarum. §. si quis me vers.  conductori, de iniurijs, quæ conditio in mari euenire non potest," cum tamen Vlpianus bis in maris vsu loquatur, quod ipse Incognitus contra nos adducit.
  
   Aduerto etiam in specie Vlpiani in d. l. vltim.[sect. 26]   in princip. ff. de vsucap. vnum singulare, dùm dicit publica loca per præscriptionem non  solere obtineri, significans alijs modis obtineri posse, sed  non per præscriptionem; sic insinuans occupationis  capacia esse, neque hoc naturæ  eorum repugnare,  sed non esse in more.
  
    Sed estò quod communis sententia quam su[sect. 27]pra reiecimus, sit vera, expressè fauet nostræ nauigationi, & ita retorquetur contra Incognitum.  Nam ex omnium consensu durante consuetudine illa piscandi, in specie etiam Vlpiani, possidens habet dominium, sicut ędificans (quo altero exemplo vtitur Vlpianus) durante  ędificio vt expressit Marc.  l. In tantum de rerum diuis. ibi: "Soli domini constituantur, qui ibi ædificant," diuersa verò quæstio est vtrum  destructo ædificio, vel piscationis iure relicto, loca publica in pristinam redeant naturam, de quo infra c. 14. n. 51. cum seq. nos verò agimus de nauigatione, quatenus est in vsu; vndè  locum habet responsum Marciani ex ipsius Incogniti interpretatione.
  
   Non obstat sextum ex Celsi distinctione inter[sect. 28]   littora, & mare, ita vt littora populus Romanus  occupare possit, sed sine damno aliorum, & inter  mare, quod suam retinet naturam, vt commune sit omnibus. Mirum est quo ingenio seu genio Incognitus Iurisconsultorum responsa explicet, vel implicet potius; verba Celsi sunt, "littora  in quæ populus Romanus Imperium habet, populi Romani  esse arbitror: maris communem vsum omnibus hominibus,  vt aeris, iactasque in id pilas eius eße, qui iecerit, sed id  concedendum non esse, si deterior littoris, maris ve vsus eo  modo futurus sit." Hæc Celsus: tu obserua Incogniti dexteritatem, qui hanc vltimam clausulam seu   verba, quæ priuatum pilas in mare iacientem respiciunt; ad principium textus, & ita ad populum Romanum trahit contra iurisprudentię, & Grammaticę regulas, vt responsionem non mereatur.
  
   Nam mare & littus maris vt illius pars diuer[sect. 29]sæ conditionis esse non possunt, vt probant omnes Iurisconsulti, l. Quædam de rer. diuis. Iustina.  §. & quidem de rer. diuis.  & ratio, cum pars & totum eandem naturam habeant, l. Quæ de tota. ff.  de rei vindic. nec diuerso iure censeri possint l. Eum   qui. ff. de vsucap.  & ideo vtrumque publicum esse  respondet Consultus, l. Pen. de rer. diuis. quod responsum dupliciter explicari potest, vel ante specialem Imperatoris occupationem, vel post eam:  in primo casu publica erunt, seu communia omnium gentium; in secundò priuata, seu potius publica erunt vsui illius populi, cuius Princeps caput est, vt explicat Vuesemb. §. flumina num. 4.  Institut. de rerum diuisione, & Donellus libr. 4.  capit. 2.
  
   Imò  & ex hoc eodem textu argumentum re[sect. 30]torqueri potest, si aduertas quod Iurisconsultus  id tantum priuato negat, clarè  sentiens populo  Romano licere, de quo egerat in eadem hypothesi: & in florentinis pandectis deest particula autem (quæ nec semper aduersatur, vt tradit Alcia.  lib. 2. disp. ca. 5.) & incipit. §. Maris communem   iuxta quę tria docet Consultus, primum, populi  Romani esse littora, in quę habet Imperium: secundum, maris communem esse vsum: tertium, ex hoc  vsu deducit posse occupari à priuato, dùm tamen  alijs non noceat; & ita illatio ex communi vsu deducta ad priuatam occupationem relata est à Celso:  vndè ex eo responso nihil contra populum Romanum concludi potest directè, & indirectè fauet Imperio Rom. nam verba illa, "eius eße, qui iecerit," non congruunt populo Rom. sed homini, qui  iecerit.
  
   Et constat, quia si verum est quod dicit Incog[sect. 31]nitus, quæ differentia constituenda erit inter littora, quæ nullius sunt, & inter ea quæ  sunt populi Romani? prętereà estó, quod per occupationem populi Romani in littoribus vsui publico præiudicium inferri non debeat; hoc intelligendum est  respectu ipsius populi Romani, non verò  aliorum,  vt doctè obseruat Donellus lib. 4. cap. 2. in eodem   loco ab Incognito laudatus: ita verba illa, omnibus  hominibus, respectiuè explicanda sunt, hoc est omnium gentium attenta rerum natura, vnius populi data occupacione. Sic Theophilus eadem verba  prolata à Iustiniano restringit ad omnes homines populi Romani. §. flumina Inst. de rer. diuis.   vbi notat Baro. vt supra num. 11. obseruauimus.  Congruit etiam quod Vlpianus dixit. "Mare omnium commune eße, sicut & aerem,"  & tamen admittit  piscationem populi, vel Principis priuatiuè in mari, vt supra aduertimus n. 25.
  
   Autoritas autem Diui Ambrosij hominum[sect. 32]   respicit ambitionem: quemadmodum ineundem  sensum multa tradunt Philosophi, multa poetæ,  plurima viri sancti, & docti, vide Innocen. III. de  contemptu mundi, & in terminis nostris, quæ  contra nauigationem congessit Menchac. Illustr. ca.  20. num. 11. Non tamen negabit Diuus Ambrosius pro fide Catholica propaganda Oceani, &   Phlegetontis etiam procellas remis, & vellis sedandas, &  superandas, diuidentibus inter sese, &   sibi onus propagationis supremis nauarchis,  quod si Ambrosij sententia Batauis placet, cur Batauia non continentur? cur Oceanum suis nauigationibus sternunt? quemadmodum olim continebantur, nec in mari, & aquis experti erant, vt aduertit Lipsius ad Tacit. lib. 5. hist. num. 39.  "nobis   (ait Diuus Ambrosius d. loco) sententia est mutare  exilio domos, incolarum fastigio teneri, aduenarum captare gratiam, transferre terminos perpetuos, agrum ad agrum  adiungere, domum ad domum, defecit terra hominibus, sternuntur, & maria, spatia maris sibi vendicant,"  & cætera.
  
   Restat vt ad vltimum respondeamus, quo intendit[sect. 33] Incognitus nauigationem nemini esse impediendam ex eo, quia communicatio nullum impedienti affert commodum, vtilitatem  tamen alijs pręstat; quemadmodum  si quis neget lumen de suo capere lumine, &  sic de alijs: ad huius argumenti  solutionem  notandum est non omninò  certum esse, quæ  sint  publica iuregentium, proptereà quod ista paulo negligentius, & minus explicatè nostri tradiderunt, vt  aduertit Conan. lib. 3. ca. 2. n. 1. in fin. Ex Philosophorum  tamen, Iurisconsultorum, &  scribentium mente  statuendum est, illud naturali iure commune  omnium   dici, quod omnibus est promiscuum, & quo omnes  sine alterius detrimento vti possunt, sic declarat  Tullius lib. 1. offi. in hunc  modum. "Omnia communia hominum  videntur, quæ  sunt generis eiusdem, quod ab Ennio positum in vnare transferri per multas potest."
  "
   Homo, qui erranti monstrat viam,
   Quasi de suo lumine accendat, facit
   Vt nihilominus ipsi luceat, cum illi accenderit.

"  
   Qua ex re satis percipitur, vt quidquid sine detrimento possit commodari, id tribuatur cuique,  vel ignoto: ex quo sunt illa communia, non prohibere aqua profluente, pati ab igne ignem capere,  quę  sunt ijs vtilia, qui accipiunt, danti  non molesta, hęc  Tull. assentit Conan. li. 3. c. 2. n. 1.  & est demente  omnium, nec refragatur Incognitus in exemplis.
  
   Iuxta quæ, ne ab argumenti materia discedamus,[sect. 34]   bibere, haurire, lauare, quę pertinent ad aquæ  vsum,  omnibus sunt comunia: quia communicari possunt   sine detrimento alterius, sic Paulus l. Quædam. ff.  de rer. diuis.  "naturali iure communia omnium esse aerem,  aquam profluentem, & mare:"  profluentem dixit. Non enim  aqua omnis iure naturali communis est, sed ea tantum, quę profluit; & ita profluit, vt ea quilibet sine  alterius damno vti possit, obseruat Conan. d. loco, hùc pertinet illud Latonę apud Ouid. lib. 6.
  "
   Quid prohibetis aquas? vsus communis aquarum est.

"  
   Nam Latona sedare tantum sitim quęrebat, vt  ex contextu constat.
  "
   Iamque Chimæriferæ, cùm Sol grauis vreret arua,
   Finibus in Lyciæ longo Dea feßa labore
   Sidereo siccata sitim collegerat æstu,
   Vberaque ebiberant auidi lactantia nati.
   Fortè lacum mediocris aquæ prospexit in imis;
   Vallibus: agrestes illic fruticosa legebant:
   Vimina cum iuncis, gratamque paludibus vluam.
   Accessit, positoque genu Titania terram
   Pressit, vt hauriret gelidos potura liquores.
   Rustica turba vetat. Dea sic affata vetantes:
   Quid prohibetis aquas? vsus communis aquarum est.
   Nec Solem proprium natura, nec aèra fecit,
   Nec tenues vndas: ad publica munera veni.
   Quæ tamen, vt detis, supplex peto: non ego nostros
   Abluere hic artus, lassataque membra parabam,
   Sed releuare sitim: caret os humore loquentis,
   Et fauces arent, vixque est via vocis in illis.
      Haustus aquæ mihi nectar erit, vitamque fatebor
   Accepisse, simul vitam dederitis in vndis.
   Hi quoque vos moueant, qui nostro brachia tendunt
   Parua sinu: & casu tendebant brachia nati.

"  
   Per contrarium verò vsus fluminis, qui consis[sect. 35]tit in nauigando, & piscando, vt aduertit Ripa l.  Quominus num. 6. ff. de flumin.  &  scribentes in  §. 2. Inst. de rer. diuis. ad vnum populum priuatiuè pertinere potest, vt docuere Baro. l. Sed diui. ff.  de rer. diuis. Donellus lib. 4. cap. 2. & Osuald. ad  Donell. dict. cap. 2. littera. F.  & tunc sine dominantis detrimento alteri communicari non potest, vt  per se patet, & constat ex litibus quæ  super piscandi, & nauigandi iure quotidie inter populos excitantur, Suar. alleg. 14. Decius cons. 270. Ruyn. consil. 28. lib. 1.
  
   Atque ita, vt exemplum Menchacę, & Incog[sect. 36]niti persequamur; Latona non piscari, non nauigare in alieno lacu volebat, nec fas erat ex l. Iniuriarum 13. §. fin. ad fin. de iniur. ibi: "In lacu tamen, qui mei  dominij est, vtique piscari aliquem prohibere poßum," vbi  glos. & omnes, quemadmodum prohiberi poterat, aucupari, & venari in alienis agris d. §. fin. ibi:  "Nisi quod ingredi quis agrum alienum prohiberi potest,"  l.  Diuus Pius 16. ff. de seruit. rust. præd. l. 3. vers. planè. ff. de acquir. rer. domin. §. feræ Inst. de rerum  diuis. iunctis traditis per Aret. in l. 3. §. Nerua not.   5. ff. de acquir. posses. Dec. cons. 197. num. 2. Chasan. consuetud. Burgund. Rubr. 13. §. 7. glos. 1. n.  3. Perez ad l. 1. tit. 22. column. penul. vers. posset tamen cum seqq. libr. 2. Ordinam. tametsi Auend.  lib. 1. de exequend. cap. 4. num. 32. in contraria sit  sententia; & idem seruandum in nostro Regno  Lusitaniæ teneat Valasc. de iure emphyt. quæst.  8. nu. 43. vers.  & ex prædictis ad fin. sequitur Cald.  de emptione cap. 21. num. 11. per Ord. lib. 5. titul.  91. & in antiquis 111.  sed caue, quia Ordinatio  agit quando prohibitio piscandi, vel venandi fit  in locis publicis, in quibus licet proprietas sit dominorum, vsus tamen est communis; nos autem  agimus in re priuata quoad proprietatem, & vsum.  In hac enim dominus potest licitè prohibere piscationem, & venationem, ex d. §. fin. cum similibus, resoluunt Medin. de restit. cap. 12. colum. 3.  Sot. de iust. lib. 4. quæst. 6. art. 4. column. ante pen.  ad medium, Cabed. decis. 89. numer. 2. &. 3. p. 2.   post Barbosam, quem citat, Sayr. in claue Regia  lib. 1. cap. 9. num. 14. Molin. 1. tom. disp. 45. septum   locum requirens, qui casus omnibus indubitabilis est. Inde deducitur minus rectè Incognitum  ab aquæ vsu ad fluminis, vel maris vsum intulisse.  Non enim sequitur, licet mihi ex flumine, vel mari bibere, licebit ergò piscari, & nauigare.
  
   Dùm autem firmant Menchaca Illust. c. 89. n.[sect. 37]    35.  & Incognitus ex omnium piscatione, & nauigatione nullum domino, vel possessori incommodum inferri, non magis quam si lumen de lumine suo accendi patiatur: natura, ratio, & ipse sibi  contradicunt, dùm capit. 7. in Lusitanos tanquam dardanarios l. 1. C. de monop. damnatos  inuehitur, qui coemptores, suppressoresque mercium ex inopia aliorum sibi quæstum faciunt,  vt alias Nazianzenus in funere Basilij declamabat,  non minus ergò vtilitatis ex aurifodinis, mercimonijs, & nauigationibus Indicis Rex Hispaniarum accipit si solus ea sibi vendicet, quam si cæterę gentes ad eadem admittantur ex horum opinione.
  
   Ex his, quæ in hoc capit. & præcedenti deduxi[sect. 38]mus ea qua potuimus breuitate, satis constat maris occupationem admitti posse, licet namque totum occupari propter ipsius vastitatem, &  nostram   impotentiam nequeat, attamen pro parte protegi, purgari, dominari, & Imperio retineri receptum   est, vt nostra defendamus, & ab hostibus, & piratis  tueamur.
  
   Vnum, vel alterum aduertendum duximus,[sect. 39]   primum maris occupationem non exqualibet  nauigaiione, & piscatione acquiri. Per hos enim actus simpliciter non fit occupatio Pompon. l. Si ager 23. ff. de adquir. rer. dom.  "nec piscando quidem retinere poterimus vsum fructum," quem textum si Incognitus inuenisset (Deus bone) nec se  ferre posset? & ita audiendus est "Ruynus cons. 28.  num. 10. & 11. volum. 1." dùm vult quod per nullum   cursum ex simplici nauigatione adquiratur ius,  sed cum maris proprium ius ad aliquem pertineat, vti possidetis interdictum ei competit, si prohibeatur ius suum exercere, sic Paulus l. Sane. ff.  de iniurijs de quo latè  supra, modos verò, quibus  illud assequi possumus, perstringemus cap. 13.
  
   Secundò aduerto Lusitanos maris Oceani oc[sect. 40]cupationem, & Imperium non ita sibi vendicasse, vt alijs nauigationem prohibeant, aut in illo  vectigalia imponant, imò  & ipsi Bataui per Oceanum, & per Hispanicum mare nauigant in Venetias, & in alias Prouincias, nusquam tamen illi, vel  alij ab Hispanis prohibiti sunt, aut vectigalia pendunt, nec tale quid memoriæ proditum est.
  
   Sed illud tantum clamant nostri (vt Incogni[sect. 41]ti ca. 12. ad fin. verbo vtar) ne nauigent Bataui ad  nostras conquistas, quæ tanto nostrorum sanguine, &  sumptu comparatæ fuere, vt certè  si lucrum  temporale spectetur, haud tanto pretio dignæ   sunt: latissima igitur Neptuni spatientur in aula  Bataui, piscentur, & hauriant æquor, nauigentque in alias Prouincias, innocuum nauigantibus  præbeant iter, etsi nouas Insulas, alias terras inquirere cupido est; ad septentrionem restat magna  orbis pars adhuc Incognita teste Acosta de natura noui orbis lib. 1. cap. 20. ad fin. neruos suos, &   animos ad hanc Prouinciam intendant, vt sibi lucrum, & gloriam acquirant, exteris inuidiam, &   æmulationem inijciant, expectant ne velut ab specula, vt ab alijs prius labore, sanguine, & vita maria sternantur, vt postea ipsi aliorum labore fruantur?

  
  
     Svmmarivm.   Cap. XII.
  -    1  Romanus Pontifex directè, & principaliter non habet  iurisdictionem in totum orbem.
  -    2  Romanus Pontifex habet temporalem in vniuersum orbem ex communi, non tamen eam Principibus sæcularibus concedere poßet.  Par in parem non habet Imperium.
  -    3  Christus Dominus fuit Monarcha temporalis, habuitque  potestatem excellentiæ  super omnia temporalia.  Potestas excellentiæ  à Christo Domino, nec in spiritualibus, nec in temporalibus fuit Petro, &  suceßoribus communicata.
  -    4  Christus Dominus dum Petro concessit spiritualem potestatem, eo ipso concessit temporalem in ordine ad spiritualem.  Media committuntur, cui committitur finis.
  -    5  Romanus Pontifex non est dominus maris Oceani, nec potuit Regibus Hispaniæ insulas Occidentales donare.
  -    6  Borrellus reprobatur circa Alexandri VI. bullæ interpretationem, & num. 7.  Christus Dominus maris, & ventorum figuratus per  Noe, qui fuit figura Christi.
  -    8  Romanus Pontif. non potuit concedere Regibus Hispaniæ   Insulas barbarorum ad effectum, vt postea conuerterentur.  Bellum non est medium aptum ad fidei propagationem
  -    9  Romanus Pontifex potuit concedere nauigationem Indicam Principibus Hispaniæ priuatiuè quoad alios Principes pro infidelium conuersione.
  -    10  Alexander VI. non concessit Hispanis nauigationem,  vt debellarent Indos, sed vt deducerent prædicatores,  conuersos defenderent, & cætera.
  -    11  Alex. VI. potuit alijs Principibus prohibere nauigationem   ad Indos.
  -    12  Hispani per vim, & arma spoliarunt Indos, Hispaniæ   tamen Rex iustè retinet, & possidet Indias Occidentales.
  -    13  Imperia per vim obtenta ex temporis cursu confirmantur.
  
  
    An mare, aut ius nauigandi proprium sit Lusita norum titulo donationis Pontificiæ.   Cap. XII.
  
   QVanqvam cap. 7. huic dubio sit satis[sect. 1]factum, vt tamen Incogniti ordinem,  & argumenta prosequamur, in hoc capite de hoc nauigandi iure succincte agemus: iam enim c. 6. corol. 6. à n. 58. ostendimus  Romanum Pontificem Christi vicarium, Petrique   successorem non habere directè ciuilem potestatem, seu temporalem in totum orbem, & in nostra  quæstione Vict. de Ind. p. 1. n. 27. Salmer. tom. 12.  tract. 38. vers. ijsdem pag. 325.  quam tamen si haberet,  vt voluere relati d. corol. 6. n. 54. non tamen posset eam Principibus sæcularibus concedere, vt probant Victoria de Indis 1. part. numer. 28.  & Salmeron vbi proximè  Sotus in 4. distinct. 5. quęst.  vnic. art. 10. col. 14. arg. 5. Ledesma 2. 4. q. 20. art.  4. fol. 305.
  
   Ratio est in promptu, quia ea potestas esset an[sect. 2]nexa summo Pontificatui, vt benè probant citati  Doctores, vndè Pontifex non posset sese ea abdicare, etsi de facto illam donaret, successor in Diui  Petri Cathedram eam reuocaret, cum non posset  antecessor futuros obligare Pontifices, præcipuè    in ré pertinente ad Cathedrę  splendorem, & dignitatem, cum par in parem non habeat Imperium,  vt decidit Innoc. III. in Petri successoribus in ca.  Innotuit 20. de electione, aduertunt in proposito  Victoria, & Salmeron d. locis.
  
   Quanquam autem Christus Dominus fuerit[sect. 3]   Monarcha temporalis, & potestatem excellentiæ   habuerit super omnia temporalia iuxta illud Matt.  vltim.  "Data est mihi omnis potestas in cœlo & in terra," vt  cum communiori, & veriori resoluisti cap. 6. nu.  66. nihilominus hęc potestas excellentiæ in temporalibus non fuit communicata Petro, &  successoribus, nec potestas excellentię in spiritua libus, vt post D. Thom. & alios resoluisti d. cap. 6.  numer. 67. concessit tamen eam potestatem temporalem, quę necessaria foret ad consequendum  finem supernaturalem, cum Dei perfecta sint opera Deut. cap. 23. vt latè probasti d. cap. 6. corol. 7.  à num. 73.
  
   Ex his infertur primò Romanum Pontificem[sect. 4]   vt talem non esse dominum maris Oceani, nec si  fuisset, concedere posse Regibus Hispaniæ, nec Indiarum insulas, & terras, vt probant in specie Victoria, Salmeron, Sotus, & Ledesma relati supra  num. 1.
  
   Infertur secundò non probari mihi assertionem[sect. 5]   Martæ de iurisdict. 1. par. cap. 26. num. 55. dùm firmat Alexandrum VI. Castellę, & Lusitanię Regibus Indias seu nouum mundum in fœudum concesisse propter directum dominium, quod sibi competit in vniuersum orbem. Cum enim, vt probauimus, summus Pontifex non habeat eam potestatem directò in totum orbem, ac perconsequens,  nec in Indias, non potuit in fœudum illas concedere, quod dominium directum prærequirit iuxta  fœudistas; vt barbarus ille Atabaliba Peruani Imperij Rex Fr. Vincentio de Baluerde Dominicano, qui cum ad primum barbari aspectum, & congressum, comminatus fuisset igne, & ferro pereundum, nisi se in Regis Hispani tributarium daret,  prout à Papa consecutus fuerat, non barbarè respondit, nolle se in superiorem recognoscere eum,  cuius nec nomen vnquam audierat, minusque illi  Papæ obedire, qui quod suum non erat, alijs donabat apud Gomaram en la historia general de las  Indias pag. 155.
  
   Infertur tertio non esse veram rationem, quam[sect. 6]   ad iustificationem Alexandrinæ concessionis affert Borrellus de pręstant. Regis Catholici, c. 46.  à num. 232. & 234. dùm ait Regibus Hispanię Oceani nauigationem competere ex Pontificia largitate, idque ex eo, quia secundus pater gentium  Noe ex inuestitura sibi à Deo facta maris dominium, ac possessionem accepit, dùm sibi nauem (arcam    scilicet) construi fecit, & cum naue corporalem  maris possessionem accepit; cum autem arca figura sit Ecclesię ex Origine in Genes. ca. 6. hom. 2.   Rupert. in Genes. lib. 4. ca. 71.  Aug. contra Faustum   lib. 12. cap. 14. Noe autem figura Christi, sicut enim per vnum Noe seruatus est orbis, sic per Christum seruantur omnes, & quemadmodum Noe  per lignum conseruauit reliquias generis humani,  ita Christus per lignum crucis, vt tradit Benedictus Pereira super Genesim lib. 10. disp. 12. n. 85.  par. 2. vndè cum Christus sit dominius maris, &   ventorum iuxta resoluta cap. 6. num. 66.  "Hinc surgens imperauit ventis, & mari, & facta est tranquillitas  magna," cum respicientium admiratione, apud Lucam cap. 8. "& ambulauit supra mare," vt narrant euangelij historiographi Matth. 14. Marc. 6.  & vicarios suos constituerit Petrum, &  successores, eisque omnem suam contulerit potestatem, tàm spiritualem, quàm temporalem in vniuersum orbem;  eadem procul dubio iurisdictio, & potestas in mare competit Pontifici Romano, ac perconsequens   potuit Alexander VI. eandem Regibus Hispanię concedere.
  
   Sed hæc opinio Borrelli nullo modo defendi[sect. 7]   potest, tum quia Christus Domimus Petro, eiusque  successoribus excellentię  potestatem, nec in spiritualibus  nec in temporalibus  contulit, vt aduertimus n. 3. imò    etsi illam contulisset, non posset Romanus Pontifex ea se spoliare in supremæ dignitatis præiudicium, vt astruimus num. 1. & 2. nec vera est illa opinio, quę vtriusque gladij potestatem Pontifici  concedit, vt probant relati d. c. 6. n. 64.
  
   Quartò infertur non potuisse Romanum Pontificem[sect. 8] concedere Regibus Hispaniæ Insulas Barbarorum ad effectum, vt postea ad fidem conuerterentur, vt voluit Sepulueda in sua disp. obiect.  12. & Ceuallos lib. 4. quæst. 906. à num. 309.  citans   in id Paramum de origine Inquisi. lib. 3. q. 1. opin.  3. num. 76. & 77. qui tamen agit de Principibus fidelibus (quos Pontifex ex causa deponere potest  de quo capit. 6. corol. 4. à num. 45.) tùm quia Pontifex non habet potestatem in infideles; nec illi  suis bonis, & dominijs spoliari possunt ob infidelitatem, alia ve contra naturam peccata, de quo supra egimus cap. 9.  & acerrime contra Sepuluedam,  &  Ceuallos defendit nostrum corolarium Episcopus Chiapiæ replica 12. Soto in 4. distinct. 5. q.  vnica, art. 10. col. 11. ad 2. Salmer. tom. 12. tractat.  39. bellum namque non est medium aptum, sed  potius impeditiuum fidei propagandæ, vt docent  idem Soto d. art. 10. conclus 3. Vict. de Ind. p. 1.  n. 39. Acosta de procuranda Indorum Salute lib.  1. c. 13. & lib. 2. c. 5.
  
   Quintó infertur Romanum Pontificem ex of[sect. 9]ficio Apostolico potuisse concedere Hispaniæ   Regibus nauigationem in Indias, ad effectum fidei in illas Prouincias promulgandæ priuatiuè   quoad alios Reges, & Principes Christianos,  prout latè deductum est cap. 7. & 8. supr. eod.  &   constat quoniam in ordine ad bonum spirituale  Pontifex temporalem habet, & exercet potestatem, vt latè probatum est cap. 6. igitur potuit de  medijs disponere ad illam conuersionem consequendam, ac perconsequens nauigationem (quod  erat medium præcisum ad illas Prouincias penetrandas) ab aliorum impedimentis liberam reddere.
  
   Sextò infertur Alexandrum VI. non concesis[sect. 10]se nauigationem ad eum finem, vt Hispanię Reges proficiscerentur ad debellandos Reges infideles noui orbis, & eorum Regna occupanda, sed vt  eò adducerent fidei Christianæ prædicatores, &   protegerent, ac defenderent tùm ipsos prædicatores, tùm Christianos ab eis conuersos, &  punirent   aduersarios, etiam occupando eorum Regna, quatenus opus esset, vt benè docent Episcopus Chiapię in Apolog. replica 12. Sotus in 4. distinct. 5. q.  vnica art. 10. ad quintum Bañez 2. 2. q. 10. art. 10.  dub. 3. ad 3. Bellarminus lib. 5. de Rom. Pont. ca.  2. Salas de legib. disp. 7. sect. 5. num. 31. vers. ad illud, Acosta lib. 2. de procur. Indor. salute cap. 2.   Beccan. in summa 2. tom. cap. 13. q. 6. num. 12. qui  contrarijs argumentis satisfaciunt.
  
   Vndè non rectè intendit Incognitus cap. 6. di[sect. 11]uisionem, seu nauigationem hanc tantum habere locum ex Pontificis laudo, seu arbitrio inter  Hispaniæ Reges, non verò alijs præiudicare inauditis, & immerentibus: omnibus namque præiudicat ex rationibus, quas congessimus capit. 7. ad  fin. & cap. 8. per totum, pendetque hoc præiudicium, seu exclusio ex vi Pontificiæ potestatis circa temporalia in ordine ad spiritualia iuxta resoluta d. c. 6. à num. 73.
  
   Sextò infertur, quod licet per Ducum, & mili[sect. 12]tum vim, & tyrannidem contra Pontificis, & Regum Hispanię mentem, voluntatem, ac ordinationes, Indi bonis suis spoliati fuerint, Regemque  Hispanię vt superiorem cognouerint, nihilominus tamen non deficit titulus administrationis  ad retinendam Indorum possessionem: quod quidem ius, nisi aliunde perturbetur iniuria, æquum,  &  salutare esse constat, vt benè resoluunt Salmeron tom. 12. tractat. 38. ad finem, Acosta lib. 2. de  procur. Indorum Salute cap. 2. ad finem, & ca. 3.  Salon 2. 2. q. 60. art. 6. contr. 1. vers. denique.
  
   Imperia etiam per vim licet vsurpata ex po[sect. 13]puli consensu tempore confirmantur ex Bellarm. lib. 3. de laicis ca. 6. Molin. de iustit. tract. 2.   disp. 24. ad fin. Acosta lib. 2. de proc. Ind. Salute c.  3. & Salas de legibus disp. 7. sect. 12. numer. 67. in  fin. cui congruit illud Senec. in Hipol.
  "
   Honesta quœdam scelera successus facit.

"
  
  
     Svmmarivm.   Cap. XIII.
  -    1  Menchaca multas opiniones in Scholas inuexit contra iuris, & rationis placita.
  -    Quæstio disputanda vtrum mare, aut ius nauigandi  proprium sit Lusitanorum titulo præscriptionis, aut consuetudinis.
  -    2  Argumenta negatiua proponuntur.
  -    3  Maris occupatio à doctoribus, & Iurisconsultis admittitur.
  -    4  Præscriptionis edictum prohibitorium est.
  -    5  Commercium extra eße & habere commercium rei differunt.
  -    6  Maris proprietas est nullius secundum communem, protectio, & iurisdictio est Imperatoris.
  -    7  L. Sanè de iniurijs.
  -    Proprietas maris dari potest.
  -    Mare & diuerticulum differunt apud Iurisconsultos.
  -    8  Imperator mittit claßes ad mare purgandum.
  -    9  Imperatorj quod licet, licebit etiam Regibus superiorem  non recognoscentibus in temporalibus.
  -     Reges supremi eandem potestatem habent, quam Imperator.
  -    Reges Hispaniæ non recognoscunt Imperatorem in temporalibus.
  -    Rex Lusitaniæ non recognoscit Imperatorem in temporalibus.
  -    Hispania de facto, non iure subiecta fuit Imperio, a quo  iam libera est.
  -    10  Imperator non est mundi, & maris dominus, sed partis  subiectæ.
  -    11  Nauigatio, & protectio maris omnibus competit de iuregentium, nisi à Principe præoccupetur.
  -    Imperator mari, & littoribus seruitutem imponere potest.
  -    12  Maris protectio, iurisdictio, & imperium ad Imperatorem pertinet, primò quando iura regalia in Prouincias  mari adiacentes habet.
  -    13  Imperator ius maris adquirit ex præscriptione.
  -    Venetorum, & Genuensium ius maris defenditur.
  -    14  Præscriptio in memorialis requiritur ab scribentibus ad  maris adquisitionem.
  -    L. Vsum aquæ. C. de aquæ ductu.
  -    Vsus aquæ publicus adquiri potest ex tempore inmemoriali.
  -    15  L. Vlt. ff. de vsucap.  & num. 16,
  -    Præscriptionis ius in rebus publicis non adquiritur ex longo tempore, sed ex immemoriali, & n. 17.
  -     16  Præscriptio an importet apud Iurisconsultos exceptionem   tantum?
  -    17  Publica iura non adquiruntur poßessione longa etiam tempore Imperatorum, sed immemoriali.
  -    18  Præscriptio pro exceptione capitur frequentius apud Iurisconsultos.
  -    Præscriptio, & exceptio differunt.
  -    19  Præscriptio, & exceptio non differunt tamquam species, & genus.
  -    Præscriptio non solum comprehendit exceptionem ex tempore ortam, sed & alias.
  -    20  Præscriptio pro adquisitione per possessionem non est barbarum, & incognitum Iurisconsultis.
  -    Iulius Paulus instit. de vsucapione.
  -    Inst de vsucap. & præscriptionibus.
  -    21  Verbum, pręscribere, significat intitulare, & præfinire  quod congruit vsucapioni.
  -    22  Vsucapione quare Iurisconsulti sæpius vsi fuerint, quam  præscriptione.
  -    23  Præscribens adquirit dominium directum, & vindicatio.
  -    L. Si duo. §. primo. ff. de iur. iurando.
  -    24  Præscribenti cur exceptio, non actio in iure concedatur.
  -    Exceptio etiam est intentionis exclusio.
  -    25  Præscriptio pro exceptione capitur, quoties exceptio ante  litis contestationem proponitur, vt est exceptio dilatoria, & aliquæ ex peremptorijs.
  -     26  Consuetudine ius publicum piscandi, nauigandi, &  similium adquiriri potest.
  -    26  Consuetudinem inter & præscriptionem magnæ differentiæ.
  -    Consuetudo dicitur adquisitio per temporis possessionem.
  -    Præscriptio immemorialis dicitur consuetudo.
  -    28  Præscriptio immemorialis requiritur ad præscriben da loca publica à priuatis, Princeps ad obtinenda loca publica  non indiget immemoriali, sed occupatione tantum.
  -    29  Ius piscandi, & nauigandi, &  similium an adquiratur  præoccupatione simpliciter.
  -    30  Ius prohibitionis requirit plures annos.
  -    Prohibitio in rebus publicis, vt competat neceßaria est,   præscriptio.
  -    31  Præoccupatio inter supremos Principes sufficit in rebus  publicis.
  -    32  Princeps supremus non indiget licentia, aut priuilegio alterius Principis ad occupanda loca publica.
  -    Priuatus indiget immemoriali ad occupanda loca publica
  -    33  Venetis opus non est immemorialis ad Adriatici mari occupationem tuendam.
  -    Venetorum gentis origo, & Imperium quando cœpit.
  -    34  Sententia in Venetorum fauorem pro maris Adriatici iure contra Imperatorem, & alios Principes.
  -    Adriatici maris Imperium pertinet ad Venetos.
  -    35  Nauigatio de iuregentium est libera.
  -    36Cap. primum de præscript. in. 6.  & n. 38.
  -     37  Prohibitio vsucapionis in rebus publicis procedit respectu priuatorum.
  -    L. 2. §. si quis à Principe. ff. ne quid in loco publico.
  -    38  Loca publica respectu Principum censentur libera.
  -    Contra libertatem status primæui præscribitur tempore  ordinario.
  -    39  Status primæuus repugnans non releuat poßessorem ab  onore probandi.
  -    Præsumptio primæui status tollitur per poßessionem longi  temporis.
  -    40  Lusitanorum ius in Indiæ nauigatione concluditur ex  præoccupatione, consuetudine, & destinatione.
  -    41  Nauigatio indica ex præoccupatione.
  -    Promontorium bonæ  spei quando præternauigatum, &   à quo.
  -    42  Vascus à Gama quo tempore in Indiam nauigauit.
  -    43  Tempus centum annorum an & quando immemoriali æquiparetur.
  -    Vitæ hominum centum annos excedentes.
  -    44  Quadraginta annorum cursus cum titulo vim habet  immemorialis.
  -    45  Lusitani Reges ius Indicæ nauigationis defendunt ex omnium sententia.
  -    46  Princeps supremus qui bona fide rem possidet, non tenetur eam dimittere, aut diuidere, vel in arbitros compromittere, et si dubia res sit.
  -    47  Princeps qui arma mouet contra Principem poßessorem in re dubia peccat grauissime licet ius suum probabilius putet.
  -    48  Milites alienæ reipublicæ peccant arma sumentes in re  dubia, & ad restitutionem tenentur.
  -    Indicam nauigationem Lusitanorum perturbantes incidunt in censuras.
  -    49  Bataui ineunt fœdus cum Turcis, Mauris, & infidelibus  Fœdus cum infidelibus contra Christianos inire nefas.
  -    50  Sarraceni sunt Dei flagellum contra Christianos.
  -    51  Imperator, & Principes Catholici non possunt fœdus  inire cum Turcis, Mauris, & infidelibus contra Christianos.
  -    Oceanus subuertit Batauorum terras.
  -    52  An liceat in bello iusto contra Christianos Principi Christiano auxilium infidelium inuocare?
  
  
   Vtrùm mare, aut ius nauigandi proprium sit  Lusitanorum titulo præscriptionis, aut  consuetudinis.   Cap. XIII.
  
   NEgat  Incognitus in sua dissertatione  cap. 7. Lusitanis mare, aut ius proprium   nauigandi competere ex titulo pręscriptionis, aut consuetudinis, sequens singularem Mench. opinionem, qui contra iurisprudentię, Philosophiæ, & Theologiæ placita ostentandi    ingenij gratia multa in Scholas inuexit, quæ cum  cœmento careant, per se ipsa corruunt, & inter ea  contra Iurisconsultorum responsa contra doctorum torrentem, hęc etiam assertio idem incurrit  discrimen.
  
   Argumentatur ergo primò  sic: præscriptio fuit[sect. 2]   inuenta iure ciuili, ergò inter supremos Principes non potest locum habere.
  
   Secundò  sic: vbi ius naturæ, aut gentium resistit, ciuile nullius est momenti ex traditis per Menchacam Illustr. cap. 51.
  
   Tertiò: res, quę  sunt extra commercium nostrum, nec possideri, nec præscribi possunt, vt decidunt Bonifacius reg. sine possessione in 6. & Caius  I. Vsucapionem 9. ff. de vsucapion.  sed hæc sunt  res publicę ex eod. Caio igitur resp. pręscribi non  possunt, ac perconsequens, nec mare, cum sit publicum §. 1. Instit. de rerum diuisione.
  
   Quartò: loca publica non admittunt præscriptionem ex Vlpiani responso, l. Vlt. ff. de pręscript.   sed tantum occupationem, vt Marcian. docuit l.  Si quisquam. ff de diuers. & temporalibus.
  
   Quintó: etiam leges Hifpaniæ l. 7. tit. 29. par. 3.   decidunt in his rebus, quæ communi hominum  vsui sunt attributæ, nullius omnino temporis pręscriptionem procedere, ibi: "No lo pueda ningun ome  ganar por tiempo," resoluit "Suar. cons. 1. num. 4. de vsu   maris, aliàs allegatione 17. num. 5."
  
   Sextò: qui communire vtitur, vt communi vti  videtur, non autem iure proprio, & ita præscribere non potest, quemadmodum nec fructuarius.
  
   Septimò: pręscriptio etiam immemorialis dari  non potest cum mala fide, vt per Couar. reg. possess. 2. p. §. 2. num. 8. & Fachin. lib. 8. cap. 26. & 33.   hęc datur in Rege Lusitaniæ, igitur.
  
   Octauò: ad hanc immemorialem præscriptionem inducendam requiritur prohibitio contra  omnes, nec sufficit contra aliquos ex Mench. Illust. cap. 85. nu. 38. Castellani autem, Galli, Angli, & Bataui semper nauigationibus suis restitere; ex quibus fit, quòd nec proderit præscriptio  mille annorum, vt contra Angelum docet Castrensis l. Vltim. ff. de vsucap. vndè corruit opinio  eorum, qui propugnant præscriptionem gulforum Venetorum, & Genuensium, ac etiam Lusitanorum, & Hispanorum, qui nauigationem maris Oceani sibi vendicant, quorum opiniones sunt  insanæ, earumque autores in somno eodem esse  solent, vt concludit Mench. Illust. cap. 89. à num.  30. & numer. 36. ab Incognito mirificè laudatus.
  
   His argumentis patet responsio ex ijs, quæ re[sect. 3]soluimus supra ca. 10. & 11. Nam (vt illic probauimus) maris, & nauigationis occupationem à Iurisconsultis & communi schola admitti receptissimum est, ac perconsequens ex rei natura præscribi quoque poterunt, nisi aliud obstet.
  
   Quoniam edictum præscriptionis prohibito[sect. 4]rium est iuxta doctrinam Iurisconsulti in l. Mutus 43. in princ. vers. cum quæritur. ff. de proc. obseruant in specie Soc. cos. 47. n. 15. lib. 3. Tiraq. de  iure primo. q. 30. in pr. & ante illos glos. 4. in l. vlt.  C. de fund limitrophis libr. 11. ita vt omnes res,  quæ ita sunt in commercio, vt in nostrum dominium   transire valeant, pręscribi possint ab omnibus, &   contra omnes exceptis quibusdam speciatim iure  prohibitis, vt colliges ex Iurisconsulto Paulo l.  Si in emptione 34. §. omnium. ff. de contrah. emp.   &  Iustiniano. §. per traditionem, ibi: Cuiuscumque  generis,  Inst. de rer. diu. & in pr. Inst. de inutilib. vbi  glos.  si verò  speciali prohibitione iuris naturalis,  gentium, vel ciuitatis extra commercium  sint, nobis  per præscriptionem, vel alium  legitimum  modum non  adquirentur ex eodem Paulo d. §. omnium, ibi:  "Omnium rerum quasquis habere, vel possidere, vel persequi potest, venditio rectè fit, quas verò natura, vel gentium ius, vel mores ciuitatis commercio exuerunt, earum  nulla venditio est."
  
   Aduertendum  tamen est rem esse in commercio, &[sect. 5]   habere commercium rei longè differre. Illud enim  refertur ad rei qualitatem, quæ alienari, & dominio subijci potest; hoc verò ad qualitatem personę,  quę est capax habendi commercium eius rei, quæ in  commercio versatur, vt eleganter distinguit Paulus  lib. 48. ad Sabinum l. Multum interst 34. ff. de verb. oblig. ibi: "Multum interest vtrum ego stipuler rem, cuius commercium habere non possum, an quis promittat; si stipuler rem,  cuius commercium non habebo, inutilem eße stipulationem placet  si quis promittat, cuius non commercium habet, ipsi nocere  non mihi," vbi nouiores exornant, &  exemplificant, &   in nostra specie res per se poterit esse in commercio, & præscribi non tamen hoc, sed illo tempore  iuxta exemplum  bonorum hæreticorum de quo Bon.  VIII. c. 2. de hæret. in 6. non à fure, sed ab alio, vt  per Iust in. iuncta glos. ibidem recepta. §. furtiuę   quoque. ff. de vsucap.  &  sic de alijs.
  
   His suppositis statuendum est primò maris iu[sect. 6]risdictionem, & protectionem ad Principem supremum pertinere, vt secure resoluunt additio  ad glossam verbo, littora in l. 2. de rer. diuisio. vbi  Bald. & Iason, communis ex Suarez allegat. 17.  num. 9. Cabed. decis. 46. num. 4. part. 2. Peregrino  de iure fisci lib. 1. tit. 1. nu. 17.  secundum quos proprietas nullius est, sed forsan hæc distinctio inter  proprietatem, & iurisdictionem nominalis est, cum   in effectu idem quoad propositum importet.
  
   Et verbo proprietatis vtitur paulus ad Plautium   libr. 13. l. Sanè. ff. de iniurijs docens maris proprium ius ad aliquem pertinere posse, quod ad diuerticulum maris restringit, & interpretatur Incognitus contra proprietatem, & generalitatem  verbi, & textus: cum tamen Vlpianus in pręcedenti responso l. Iniuriarum. §. si quis, de iniurijs, discriminet mare à diuerticulo, inquiens, "si quis me prohibeat in mari piscari, vel diuerticulum" (quod quid sit  explicant Budęus ad posteriores pandectas sub illo titulo, & Alciat. 2. disp. cap. 13.) de quo iam diximus cap. 11. num. 24. & 25. quare dum Tribonianus in sequenti textu annectit quæstionem de mari, dici non potest de diuerticulo (quod alterum,  & diuersum alternatiuæ  membrum erat) intellexisse: vndè duo mihi probat Paulus, primum loqui  in mari, & non indiuerticulo; secundum de proprietate. Nec Incognitus hunc sensum euitare poterit, qui vtrum que textum eodem intellectu explicandum docet ca. 7. pag. 43. his verbis, "mens Pauli supra explicata est, cæterum illi, si vel sola Vlpiani verba, quæ præcedunt satis consideraßent, longè aliud dicturi  erant," cum tamen, vt vidimus, ex vtroque textu ipse iuguletur.
  
   Propter igitur hoc dominium, seu protectio[sect. 8]nem, & iurisdictionem Imperaror ad mare piratis, hostibus, & barbaris purgandum, mittit classes  vt constat ex Cæsarum decisione l. Vnica. C. de  classicis lib. 12.  "Seleucena (classis) ad auxilium purgandi Orientis, aliasque necessitates Comiti Orientis deputetur."
  
   Qui textus mihi singularis, & vnicus est ad ius[sect. 9]tificandam nostrorum Hispanorum per Oceanum   nauigationem: si enim hoc licet Imperatori, cur  non licebit Regibus Hispaniæ, qui superiorem in  temporalibus non recognoscentes Imperatoria  pollent potestate ex glos. in c. Adrianus 22. dist.  63. verb. per singulas, recepta ex Couar. reg. peccatum 2. par. §. 9. ad fin. Castald. de Imperatore q.  53. num. 13. & 16. Menc. Illust. cap. 21. à num. 11.  & Suar. lib. 3. contra errores Angliæ cap. 5. num.  7. & de Regno Lusitaniæ Ferretus de iusto, & iniusto bello num. 24. Nauar. cap. nouit, not. 3. nu.  161.  &  Burgus in proemio ad leges Tauri n. 144.   Nam licet olim Lusitania Imperio Romano suberat iuxta. l. in Lusitania. ff. de censibus, de facto, nam   de iure dubitant multi, vt per Nauar. capit. nouit  not. 3. num. 167. postquam tamen Gothorum gens  à populi Romani subiectione Hispaniam liberauit, & deinde alij eam ab infidelium faucibus eruere; absque dubio nec Hispania, nec Lusitania alium   superiorem recognoscit in temporalibus præter  proprium Regem, vt bene probant prædicti Doctores.
  
   Hoc autem non simpliciter, & generaliter ad[sect. 10]mittendum erit, ita vt in vniuersum maris tractum   Imperator, seu Reges Imperatoria potestate fulgentes fundatam habeant intentionem quoad iurisdictionem, vt voluere post alios Alexander consil. 87. num. 17. in fin. vol. 6. Martin. Laudensis tractat. de Princip. not. 181. Castaldus de Imperatore q. 52. num. 4. hanc enim iurisdictionem reiecimus supra cap. 10. à num. 16.  sed intelligendum est,  vel respectu Prouinciarum, quę illorum iurisdictioni subsunt, vel respectu maris, cuius curam, &   protectionem, sumptibus, & nauigationibus pręoccupauere, prout explicauimus cap. 8.
  
   Quamuis namque ea nauigatio, & protectio[sect. 11]   omnibus de iure naturali, seu gentium  sint communia, sicut & pleraque, quæ in contrarium adducit  Incognitus; attamen  diuersum, vel populi, vel principis voluntate non nunquam obseruatur, nam &   Imperator mundi (hoc est partis sibi subiectę, vt  supra obseruauimus) dominus est, & lege à  se probata mare iudicatur l. Deprecatio. ff. ad l. Rhod.  Alciat. 2. disp. cap. 5. itaque Princeps circa hæc, vt  ex æquo bono visum ei fuerit, statuere potest, neque enim Augusti potestas minor est, quam publicæ legis. §. nemo retia de pace tuenda; lege autem   publica etiam mari seruitus imponi l. Venditor in  princ. à  sensu contrario. ff. communia præd.  & maris proprium ius ad aliquem priuatum sic pertinere potest, vt prohibito ius suum exercere, vti  possidetis interdictum responsum sit competere   l. Sanè  si maris de iniurijs, idem etiam priuati iuris  per longissimum tempus viuorum memoriam superantis præscriptionem adquiri in mari posse, sicut & in fluminibus receptum est, l. Si quisquam  de diuers. l. Vsum aquæ. C. de aquæductu, iuncta  l. 1. §. vltim. de aqua pluuia arcend. quod quidem  vel maximè obtinebit, sicubi non præscriptione  modo, sed consuetudine quoque aliquid sit iuris  naturalis gentium ve placitis circa vsum maris detractum, aut immutatum. Nam ea, quæ longa consuetudine comprobata sunt, ac per annos plurimos obseruata, non minus quam ea, quæ  scripta  sunt, iura seruantur, si verò nihil iuris specialis, vel  Principis autoritate, vel præscriptione, vel consuetudine, quæsiti proponatur, illud ius obtinebit, nempe vt mare, marisque littora omnium existimentur esse communia, ita eleganter discurrit Claudius. §. & quidem Inst. de rer. diuisione.
  
   Ex cuius resolutione tripliciter maris iurisdi[sect. 12]ctio, protectio, seu potius proprietas ad Imperatorem, Reges ve supremos competere potest: primò   quando iura Regalia exercent in Prouincias mari adiacentes. Tunc namque sicut & in littora Imperium habent l. 3. ne quid in loco publico, habebunt & in mare, cum littus pars sit maris, &  eodem   iure censeantur, & propterea vtraque dicantur publica l. Pen. ff. de rerum diuis. hoc est in vsu populi,   seu Prouinciæ, cui mare adiacet, vt doctè exponit  Donellus lib. 4. cap. 2. in fin.  & hinc procedit classium missio ad protectionem, & Imperium maris  defendendum l. Vnica. C. de classicis vectigalium  axactio, &  simisia, vt resoluisti cap. 10. à num. 33. &   hoc cap. à num. 8.
  
   Secundo ex præscriptione prout admittit recep[sect. 13]ta doctorum sententia, vt constat ex Bart. l. Sanè   de iniur.  & ex Angelo, Alberico, Cum. & Cuiat.  l. fin. ff. de vsucap.  Cæpola de seruit. rust. capit. 26. à   num. 6. Balbo de præscriptionibus 4. p. 5. prin. q. 6.  à num. 5. Stracha de nauigat. à num. 6. Peregr. de  iure fisci lib. 1. tit. 1. num. 17. & 18. Ruino cons. 28.  num. 9. 11. & 14. vol. 1. (qui contra pręscribentem  ius piscandi scripsit) Matthæacius de via, & ratione iuris cap. 36. à num. 11. lib. 1. Angel. in l. Insulæ.  ff. de iudicijs, ius Venetorum, & Genuensium in  suis gulfis defendentibus, nec contrarium tradit  Castrensis l. fin. ff. de vsucap. imò vt paulo post demonstrabimus, in eadem est sententia, &  contra Incognitum retorquebitur, & ita hęc sententia receptissima est contra vnum Menchacam, qui nullo solido fundamento à Doctorum torrente discessit, de quo inferius.
  
   Requirunt autem citati Doctores immemoria[sect. 14]lem præscriptionem, quæ  sententia probari potest  primò ex eo, quia vsus aquę vetus, dominioque longo constitutus acquiri potest, vt decidunt Cæsares l. Vsum. C. de aquę ductu: nam quidquid Castrensis l. fin. de vsucap. interpretetur decisionem de  aqua priuata, offendit titulum, & contextum, dùm  principalis licentiæ mentionem facit, quæ in priuatæ aquæ deductione locum habere non potest, quod  Incognitus c. 7. non aduertit, dum Castrensem in  illa interpretatione laudat, &  sequitur.
  
   Secundò ex Papiniani responso l. fin. de vsuca.[sect. 15]   dum se restringit ad longi temporis præscriptionem, sed quia Incognitus d. cap. 7. respondet Iurisconsultorum tempore præscriptionem nihil aliud esse, quam exceptionem, & ideo non de illa,  sed de hac intellexisse Papinianum.
  
   Obiectioni satisfit dicendo in specie Papiniani[sect. 16]   agi principaliter de pręscriptione, hoc est de adquisitione, quæ fit per possessionem, vt constat ex illis verbis, "præscriptio longæ possessionis ad obtinenda loca,"   sed apertius ex Iauoleni responso l. ei, a quo 21. de  vsucap, ibi: "Longi temporis præscriptio non durabit," in quo  præscriptio necessario intelligitur de adquisitione, de qua Iurisconsultus quæstionem proposuit,  vt patet, ibi: "An durare nihilominus vsucapionem,"  & de  exceptione nulla illic quæstio, nec verbum; vrget  etiam absque cauillatione Marcianus in l. 3. ff. de  requir. reis,  "quamcumque, ait, quæstionem apud fiscum si  non alia sit præscriptio, viginti annorum silentio præscribi   Diui Principes voluerunt," accedit &  rubrica. ff. de exceptionibus, præscriptionibus, & pręiudicijs, vbi  copula, & tanquam diuersa coniungit, præsertim  quia si præscriptio est exceptio, frustra vltra titulum   de exceptionibus, adijcitur titulus de diuersis, &  temporalibus præscriptionibus.
  
   Sed Incogniti tergiuersationem omnino euer[sect. 17]tit Zenonis constitutio l. Si diligenter in fine.  C. de aquæ ductu, sic decidens, "nec longi temporis præscriptione ad circunscribenda ciuitatis iura profutura:" ex  quo constat Imperatorum sæculo, & quando iam  præscriptio longissimi temporis, & immemorialis cognita fuit, loca publica per longi temporis  spatium adquiri non potuisse, sic significat textus  diuersum dicendum fore, si saltem immemorialis  concurreret; patet item Imperatorem agere de adquisitione.
  
   Non tamen negamus præscriptionem sumi e[sect. 18]tiam & frequentibus apud Iurisconsultos pro exceptione, vt in l. Vlt. ff. de suspect. tut. l. pen. ff. de re  iud. l. Qui agnitis. ff. de except. l. Quisque. C. finium   regund. vbi gl. &  suadetur ex rubrica ff. de except.  præscript. & C. de exception. seu præscription. vbi  glos. sed in hac materia primo audiendi non sunt  Ioan. Faber, & Angelus & nouiores in rubrica instit. de exception.  & alij quos refert &  sequitur Couar. reg. possessor in princ. numer. 3. & 4. vers. 6. &    Ant. Faber lib. 7. coniect. c. 9. & lib. 19. c. 10. resoluentes præscriptionem, & exceptionem non differre, differunt namque, vt ex supra dictis, & dicendis constat.
  
   Secundò reijciendi etiam sunt Bart. & Paulus[sect. 19]   in rubrica. ff. de exception.  Decius, & Parisius in  rubrica extra de exception. à n. 9. Conan. lib. 3. ca.  11. an. 2. dum constituunt differentiam inter exceptionem, & pręscriptionem, tanquam genus, &   speciem, ita vt exceptio comprehendat quamcumque exceptionem, per quam actio, vel intentio excluditur, iuxta text. in l. 2. ff. de exception.   pręscriptio vero concernat speciem exceptionis,  quæ ex tempore nascitur iuxta Pauli acceptionem  in l. creditor. ff. de diuersis,  & temporalibus cum  similibus sub illo titulo de diuersis & tempor. sicut & diffinit glos. in summa. 16. q. 3. refellitur  enim horum consideratio: quoniam plures dicuntur præscriptiones, quæ ex tempore non oriuntur  vt constat ex Modestini responso ibi. "Nec rei iudicatæ præscriptionem opponi."  l. qui agnitis, de except.   eodem sensu sumit Macer. l. pen. ff. de re iudicata,  & fori præscriptione vtitur Iustinianus. l. pen. C.  de pact. plura alia exempla refert Parlador. lib. 1.  quotid. ca. 1. §. 1. nu. 3. & 4. obseruans præscriptionem comprehendere etiam alias præscriptionum  species præter temporalem.
  
    Tertio cauendum est ab Alciato in l. quinque  pedum n. 72. C. fin. regund. Cou. reg. possessor. 1. p.  in initio. n. 6. Parlador. lib. 1. quot. c. 1. §. 1. n. 7. Donello lib. 22. c. 1. in fin. vbi Osual. litt. P. post Turaminum ad l. non puto 3. p. q. 2. n. 3. ff. de iure fisci, existimantibus verbum, præscriptionis, pro adquisitione barbarum esse, &  incognitum iurisconsultis: decipiuntur namque quia reperitur in ea significatione tam apud bonos autores, quam apud Consultos  vt ostendunt Conanus lib. 3. c. 11. nu. 2. Cuiat. &   Othomanus in princip. Inst. de vsuc. aperta enim  sunt responsa. l. qui alienam 54. in princ. ff. de euiction. vbi Caius, "qui alienam rem vendidit post longi temporis præscriptionem, vel vsucapionem desinit emptori teneri de euictione," quis vnquam dixit post longi temporis exceptionem, itaque cum vsucapio in eo responso ad adquisitionem referatur, cur præscriptio ad  diuersum  sensum? idem probat text. in l. ei a quo 21. l.  vlt. ff. de vsucap. vt supra aduertimus, quid quid Alciat. & Couar. respondere nitantur, sic &  Iulius  Paulus lib. 5. senten. sub tit. de vsucapione, vtitur  verbo, præscriptione,  & tamen non agit de exceptione  sed de adquisitione vt constat non solum ex rubrica, sed ex illis verbis "longi temporis præscriptio inter  præsentes continuo decennij spatio, inter absentes vicennij  comprehenditur,"  sic & Iustinianus accipit in rubrica  Instit. de vsucap. & longi temporis præscriptionibus, licet Cuiat. & Othom. contra receptos Codices legant, & longi temporis posseßionibus  cum  sub eo titulo Iustinianus non agat de exceptione, sed de adquisitione, quę fit per longi temporis possessionem  in princip. vers. & ideo, & in §. quod autem, quam adquisitionem Imperator in rubrica pręscriptionem   dixisse videtur, idemque habet Theophilus meus, licet in alijs posterioribus codicibus mutata sit rubrica, forsan ex prædictorum autoritate; multa alia inferri poterant contra iuris magnates, qui in  re clara Iurisconsultorum responsa sine vlla necessitate ad diuersos sensus retorquere voluere.
  
   Et congruit verbum præscribere, quod accipitur[sect. 21]   pro scribere, seu intitulare, & pro præfinire, vt constat ex Thes. Calep. Nizolio Conan. Alciat. & alijs supra: merito igitur qui rem per vsum, &  possessionem adquirit, præscribit eam sibi, & præfinit  dominium, seu ius alterius, & ipsa adquisitio dicitur præscriptio quasi intitulatio, & præfinitio,  iuuat l. vlt. §. sin autem ibi: "Vt nec vsucapio, nec longi temporis præscriptio procedat."  C. communia delegatis l. quemadmodum in fine ibi: "Vendicationem damus longi temporis præscriptione submota."  C. de agric. lib.  11.  sed irrefragabilis est decisio l. 1. C. ne rei dominicę  temporis pręscriptione submoueatur à nemine  in id expensa. In rubro namque præscriptio exprimitur, in nigro autem exponitur definitionis verbum    ibi: "omni temporis definitione submota," quod verbum  præscriptionis vim, non vero exceptionis significat.
  
   Quarto constat falli Parladorum lib. 1. rer. quo[sect. 22]tid. c. 1. in princ. n. 3. ad fin. dum secure affirmat in  titulo ff. de Vsucap. nullum Iurisconsultum vsum  fuisse verbo præscriptionis, quod credendum non   esse ait de viris doctissimis, & elegantissimis; sed  Iauolenus in l. ei aquo 21. & Vlpian. in l. vlt. ff. illo  tit. eo verbo vtuntur, & quod magis est, verba prædicta nullo apto sensu capi possunt pro exceptione, vt supra ostendimus: ratio vero quare Iurisconsulti frequentius verbo vsucapionis, quam præscriptionis vsi sunt, ea est, quoniam vsucapio est possessione capio, & ita propijssime significat adquirere rem   possessione: pręscribo vero significat intitulare  mihi, & præfinire terminum alteri &  cum  vtrumque   reperiatur in vsucapione, Verbum illud non barbarum, sed potius elegans ad eam adquisitionem significandam ab effectu dici debet.
  
   Quinto falsum quoque puto quod firmat glos[sect. 23]sa magna in l. 1. C. si aduersus creditorem lib. 7.   quam sequitur Parlardor. lib. 1. quotid. cap. 1. §.  1. numero quinto, et nemine citato Ant. Faber.  lib. 19. coniectur. cap. 10. et 12.  scilicet ex longi  temporis præscriptione non produci actionem nec  Dominium, ita vt res per longi temporis præscriptionem quæsita vendicari non possit, mouetur Faber ex l. Si duo 13. §. 1. ff. de iur. iurand. vbi  habetur, "Iulianus ait eum, qui iurauit fundum suum  esse, post longi temporis præscriptionem, etiam vtilem  actionem habere debere,"  sed horum opinio vera non  est prout probant post alios "Couar. regul. possessor 3. p. in princ. à numer. 2. Pinel. in authent.  Nisi nume. 36. Menchaca Illustr. cap. 54. column.  2. Corras. 6. miscel. capit. 10. numer. 3."  & constat primo ex eadem l. Si duo, quia vltra vtilem  actionem, quæ ratione iuramenti competit, supponitur directa ex particula, etiam, vt aduertit Couar. numer. 4. dicto loco: item quia traditio illa, quod actio vtilis importat dominium vtile,  directa directum, exploditur, tùm quia dominij  directi, & vtilis apud Iurisconsultos mentio non  habetur, nec est considerabilis ex Valasco de iure  emphyt. quæstion. 13. num. 2. Tùm etiam quia actio vtilis in rem competit nullum dominium habenti l. Idem Pomponius. §. de arbore. ff. de rei  vendic. l. Si mulier 30. §. fin. cum sequent. ff. de donation. inter virum l. 1. C. de donat. quæ  sub modo. §. si quis in aliena, Institut. de rerum. diuisione   cum alijs, docent Bart. numer. 1. Paulus, & alij  in l. Si culpa. ff. de rei vendicat. Concius ad §. præterea, verbo, videntur Institut. de rer. diuis.  sed est  textus expressus in l. Si quis emptionis 8. in princ.   C. de præscript. 30. ibi: Posse eum (scilicet præscribentem per longi temporis possessionem) "etiam actionem ad vindicandam rem eandem habere sancimus, hoc  enim & veteres leges (si quis eas rectè inspexerit) sanciebant," quidquid Faber d. cap. 12. hunc vltimum  vers. quod id a veteribus etiam insinuatum fuerat  falsum, &  à Triboniano adiectum affirmet, quod  non probat, nisi fragili coniectura.
  
   Ratio autem, ob quam communis doctorum[sect. 24]   sententia existimauit præscriptionem non importare adquisitionem, & consequenter nec actionem,  sed tantum exceptionem ea mihi fuisse videtur  quoniam in l. Super longi l. Si quis emptionis. §.  1. C. de præscript. 30. cum alijs, non dicitur quod  præscribenti competat actio aut dominium, sed  exceptio, qua se defendat a domino antiquo; planè hæc exceptio pręsupponit dominium in domino antiquo l. 2. ff. de except.  sed hoc fundamentum   parui momenti est, quia iura illa agunt de præscribente possessore, quo casu non de actione, sed de exceptione agendum erat, & tunc exceptio est non  actionis, aut dominij in agente, sed intentionis exclusio, vt est communis in d. l. 2. Corras. libr. 6.  miscel. capit. 10. numer. 3. Mench. Illust. cap. 54.  num. 9.
  
   Sextò ex mente Alciati in l. Quinque à n. 52.[sect. 25]   &  à n. 63. C. finium regund. & lib. 4. disp. cap. 23.   Ræuard. de pręiudicijs ex capit. 8. Osualdi post alios ad Donel. lib. 22. cap. 1. litter. N. resoluendum  est præscriptionem tunc importare exceptionem  quando illa in principio litis proponenda est, &   tractanda ante probatam intentionem auctoris,  siue sit dilatoria iuxt. l. penult. & vlt. C. de except.   siue peremptoria ex ijs, quæ ante litis contestationem proponi possunt, de quibus in cap. 1. vers. nisi  de litis contest. lib. 6. quę explicatio satis colligitur ex l. Si maritus 15. ff. de adulterijs, ibi: "Præscriptiones, quæ obijci solent accusantibus adulterij, ante solent  tractari quam quis inter reos recipiatur, cæterum postquam   semel receptus est, non potest præscriptionem obijcere," ex  Quint. & Fortunat. quos referunt Alciat Couar.  num. 1. Osuald. d. locis; constat igitur ex supradictis pręscriptionem olim, & hodie importare etiam   ex materia subiecta adquisitionem, prout capitur  in l. vlt. ff. de vsucap. vt supra aduertimus, qui est  huius argumenti scopus.
  
   Tertiò principaliter ex consuetudine (quæ est[sect. 26]   altera natura Molin. lib. 2. capit. 2. num. 21.) ius illud nauigandi adquiri potest, vt Claudius. §. &   quidem Inst. de rer. diuis.  & communis doctorum  supra relata docent, qui dum præscriptionem probant, à fortiori id admittunt consuetudine interueniente, quibus addo Roland. cons. 5. à num. 68.  vol. 1. Alexandr. Raudensis decis. 6. Pisana nu. 23.   par. 1. quod tamen Menchaca Illustr. cap. 89. nu.  36.  & in illius verba iurans Incognitus cap. 7. non  concedunt dicentes nullum in proposito dari inter præscriptionem, & consuetudinem discrimen,  & cum præscriptionem negent, negant & consuetudinem, sed vterque vtroque claudicat pede, tum   quia & præscriptio locum habet in nostra specie,  et iam probauimus, & clarius ex argumentorum  solutione patebit.
  
   Tùm etiam quia in hoc casu magis videtur agi de[sect. 27]   consuetudine quam de præscriptione, vt tradunt  Faber, & Angel. §. flumina nu. 3. Institut. de rer.  diuis. Claudius d. §. & quidem, Balbus de præscr.  4. p. 5 princip. q. 6. n. 2. Ruynus cons. 28. numer.  11. lib. 1. aduertit Molin. lib. 2. cap. 2. num. 11.  &   iura in nostris terminis passim verbo consuetudinis vtuntur, sic Iurisconsultus in l. Iniuriarum  13. §. fin. ff. de iniurijs, iniusta vti consuetudine  dicit, per quam priuatus prohibet aliquem piscari, igitur si iure prohibeat, prout admittit idem  Menchac. Illustr. cap. 89. num. 38. & Incognitus  d. capit. 7. admittens id in fluminis diuerticulo,  iusta vtetur consuetudine, sic Iurisconsulti, l. 1. §.  fin. ibi: Habuiße longa consuetudine. ff. de aqua pluuia   & Cęsares l. Vsum. C. de aquæ ductu, similiter vetustatem seu consuetudinem dicunt, Pontifex eodem verbo vtitur cap super quibus. §. præterea de   verb. per cuius decisionem dixit Mench. Illust. c.  83. n. 23. sibi contradicens inepte vocari præscriptionem eam, quæ immemoriale tempus excedit, sed  potius vocandam consuetudinem: addo quod in  nostris terminis propriè dicitur consuetudo, quam   resp. Lusitanorum  contra alios introduxit, iux. resoluta c. seq. n. 11. cum  seq. tradit Rol. cons. 5. à n. 74. lib. 1.
  
   Ego noto Doctores, qui immemorialem requi[sect. 28]runt præscriptionem in hac specie, supponere ius  hoc supremo Principi competere, qui priuilegio,  illud concedere potest, vt docet glos. in l. Sanè. ff.  de iniur. recepta, & cum priuilegium deficit, immemorialis consuetudo in priuilegij vim allegari, &   prodesse solet, prout decidit Pont. c. super quibusdam. §. præterea de verb. signifi. Afflict. decis. 254  num. 4. quæ consideratio locum non habet in ijs,  quæ Imperatori, alijsve Principibus supremis non   subsunt: tunc enim dici potest supremo Principi,  qui ius nauigandi sibi appropriat, & vendicat, immemorialem pręscriptionem necessariam non esse, sed sufficere præoccupationem, & destinationem, prout resoluimus cap. 8.
  
   Et in hunc sensum defendi potest opinio Pau[sect. 29]li l. Vltim. nu. 4. de vsucap. Balbi de præscript. 4.  par. quartę quæst. 6. num. 1. & Suarij allegatione  17. n. 5. resoluentium ad acquirendum ius piscandi, nauigandi, &  similium non esse necessariam  vllam    praescriptionem, sed sufficere pręoccupationem:  quoniam in publicis ille præfertur, qui prius incipit ex glos. verb. ad obtinendum l. 2. §. 1. ff. ne quid  in loco publico recepta per omnes ibi &  Salicetum in l. Peragrum. C. de seruit.
  
   Quę Pauli &  sequacium opinio indistincte ve[sect. 30]ra non est, quia Iurisconsultus. l. Si quisquam 7. de  diuers. & temporalibus, ad adquirendum ius prohibitionis requirit, quod prohibens pluribus annis solus piscatus sit; & constat quia in his rebus  ita vsus communis est, vt tamen alios prohibere  non possit l. Imperatores de seruit. rustic. l. Nemo  de rer. diuis.  & prohibitus agit iniuriarum actione l. iniuriarum. §. si quis me de iniurijs l. 2. §. si quis  in mari ne quid in loco publico, vndè vt alijs prohibere possit, necessaria est præscriptio ex doctrina glos. primæ in l. Sanè, ff. de iniurijs, & verb. omnibus. §. flumina Institut. de rerum diuis. vbi faber  post princip. & Dec. cons. 270. n. 11.
  
   Habebit ergo locum prædicta opinio, & illius[sect. 31]   fundamentum inter supremos Principes in illis rebus, quę per alterum præoccupata non sunt, & ita  in nostris terminis nauigationis Indicæ  significat  Alexander VI. in sua diuisionis Bulla relata per  Petrum Matthæum, &  Laertium Cherubin. tom.  1. in Alex. VI. dum aliorum Principum, qui occuparunt, ius excipit, sic innuens sufficere inter eos  pręoccupationem.
  
    Ratio differentiæ  satis patet: quoniam supremus[sect. 32]   Princeps alterius priuilegio ad occupanda iurisgentium loca non indiget, ac perconsequens nec præscriptione immemoriali, quę priuilegij vim obtinet, cap. superquibusdam. §. præterea de verborum;  per contrarium vero priuatus cum ea loca vetante lege possidere non possit, l. Vltim. de vsucap. at  perconsequens nec præscribere l. Vsucapionem de  vsucap. indiget vtique Principis priuilegio l. Sanè   vbi glos. & omnes de iniurijs, & in illius locum, &   vim immemoriali præscriptione ei opus est l. 3. §.  ductus, de aqua quotid.  secundum communem allegationem, &  c. 1. de præscript. in 6.
  
   Vndè tentari potest Venetis non esse opus fun[sect. 33]dare Adriatici maris ius, & possessionem in Imperatoris priuilegio, vel in illius locum immemoriali possessione, vt scribentes volunt, sed in pręoccupatione obtenta, & defensa etiam antequam Imperator Occidens, vel Oriens existeret, illiusve maris Imperium obtineret. Nam à Troya capta Venetiarum gens, & Imperium cœpit Liu. decad. 1.  lib. 1. in initio: siue etiam ab Attilæ  Hunnorum Regis tempore, qui anno 454. Aquileam euertit, vel  potius post Imperij Constantinopolitàni declinationem, cum mare illud sub nullius esset protectione, excursionibus etiam piratarum expositum,  & hæc forsan ratio magni foret momenti in illa   celebri disceptatione, quæ ex Imperatoris, Austriaci Archiducis, & Venetorum placito Viennæ anno 1614. habita est, & in Venetiarum fauorem obtinuit sententia, vt constat ex supplemento 2. ad Archiepiscopum de Zara in historia degli  Vscochi.
  
   Quę quidem sententia omnem tollit difficulta[sect. 34]tem, quæ opponi potest nostro Asiatico Imperio;  quia credendum est in re tanti momenti peritissimos Iurisconsultos interuenisse, qui pro Imperatoriæ, & Austriacæ Maiestatis iure nihil intactum   relinquerent, & tamen veritati sucumbentes Venetorum ius ab alijs Principibus obseruandum agnouerunt, eo maximè, quia ius nostrum nauigandi in Indias differt maximè a iure Venetorum in Adriatico mari, & ita fundamentum à fortiori procedit.
  
   Nec obstat si quis obijciat præscriptionem re[sect. 35]rum publicarum attento iure prohibitam esse l.  Vlt. ff. de vsucapionibus, pręcipue maris, & nauigationis, quæ libera censentur etiam respectu supremorum Principum iuxt. reg. l. altius, C. de seruit. iunctis resolutis per Alciatum regul. 2. præsumptione 3. Valascum de iure emphyt. q. 9. à num.  12. Molin. lib. 2. de primog. cap. 6. n. 8. Menoch.  lib. 3. pręsumpt. 91. à princip. ac proinde necessaria erit immemorialis pręscriptio iuxt. c. 1. de pręscript. in 6.
  
    Sed huic obiectioni satisfit extraditis per Ab[sect. 36]bat. num. 34. in cap. si diligenti de præscript.  & alios, quos sequitur Couar. lib. 1. variarum c. 17. n.  7. distinguendo inter ius commune ita vehementer resistens, vt vehementer etiam prohibeat possessionem rei, & inter ius non ita resistens, nec prohibens possessionem, vel pręscriptionem, ita vt in  priori membro procedat d. c. 1. in posteriori seruitutum præscriptio in liberis rebus iux. text. cum  materia in leg. si quis diutina. ff. si seruitus vendicetur.
  
   Verum hæc responsio refellitur à  Menchaca  Illust. cap. 87. n. 3.  & merito tum quia text. in d. c.  1. non fundatur in graui, vel vehementi resistentia iuris possessionem prohibentis, sed tantum attendit pręsumptionem iuris communis esse contra præscribentem, tùm etiam quia falsum est dicere in terminis d. c. 1. ita ius resistere, vt prohibeat  possessionem, quod si verum esset, nec titulus susficeret ex reg. l. Vbi lex. ff. de vsucapion. reg. sine  possessione in 6. aduertit in specie Couar. regul.  possessor 2. part. §. 10. num. 7.
  
   Quare resoluendum est reg. l. Vltimæ, ff. de vsu[sect. 37]cap. procedere quoad priuatos, vt sæpius animaduertimus, & inde ius commune non esse contrarium adquisitioni, & præscriptioni Principum circa res publicas, imo conforme, dùm admittit dispositionem Principis supremi circa eas res. l. quominus. ibi: nisi Imperator. ff. de fluminibus text. optimus in l. iniuriarum 13. §. si quis me. ff. de iniurijs, postquam enim Vlpianus iniuriarum actione  teneri eum, qui me in mari, vel diuerticulo piscari  prohibeat, prædixerat, excipit, vel potius contrariam regulam constituit in publico conductore,  cui interdictum veteres concessisse asserit, sed elegantior mihi est textus à nemine in id expensus  in l. 2. §. si quis à Principe. ff. ne quid in loco publico, "si quis à Principe, ait Vlpianus, simpliciter impetrauerit, vt in publico ædificet, non est credendus sic ædificare,  vt cum incommodo alicuius id fiat. Neque sic conceditur: nisi fortè hoc quis impetrauerit."  glos. vlt. ibi recepta  ex Pinel. in rubrica de rescind. p. 1. cap. 2. nume. 8.   concludit text. intelligendum cum modico præiudicio, quæ interpretatio exploditur à  Pinel. d. n.  4. tanquam diuinatoria, & contraria iustitię, quæ   etiam in paruis violatur: vnde ipse noue intelligit  Iureconsultum meminisse solius impetrationis,  vtrùm verò iusta, vel iniusta esset, non decidisse,  sed in dubio reliquisse: ac proinde si læso satisfiat  damnum, erit iusta impetratio, & admittenda: deficiente verò  satisfactione, erit iniqua, & reijcienda: sed explicatio hęc eodem diuinationis, &  suppletionis vitio laborat, quo glosæ intellectum reijcit Pinel. destruitque textum.
  
    Ego autem puto textum simpliciter admittendum cum incommodo omnium, quibus publicus vsus communis est d. lege 2. §. hoc autem  interdictum, vers. loca, idque absque vlla satisfactione, quæ vltra alia esset impossibilis, si singulis  ciuibus, &  subditis satisfaciendum esset, & quia  communicatio vsus communis prouenit à dispositione, & voluntate reipublic. dicto. versiculo  loca.
  
   Et quamuis prędicta, &  similia procedant res[sect. 38]pectu reipublicæ quoad suos subditos, euincunt  quoad propositum etiam in his, quæ omnibus  communia sunt, si occupationis sint capacia, ad  effectum vt occupans præferatur alijs Principibus absque vlla alterius Principis voluntate, & titulo, & ita in nostra specie non habet locum decisio d. cap. 1.
  
   Licet enim loca iuregentium publica censeantur libera etiam respectu Principum supremorum; ea tamen præsumptio non euincit iuris resistentiam ad impediendam possessionem, & pręscriptionem, imo nec in inferioribus Iuris præsumptio immemorialem requirit, vt patet ex l. si  quis diutina. 10. ff. si seruitus vendicetur ibi: "non ei  neceße est docere de iure", hoc est de titulo, quod constat, quia textus in d. c. 1. agit de iure communi contra præscribentem, non vero de resistentia contra   possessionem, vt benè aduertunt Bero. n. 18. in ca.  de quarta de præscript. Florian. n. fin. vers. etsi dicatur in l. Seruitutes. ff de seruit. Couar. reg. possessor 2. p. §. 10. num. 7. tunc enim dicimus, quod est  valde notandum, præsumptionem iuris resistere  pręscribenti in specie d. cap. 1. quando ius rem, de  qua agitur, concedit alijs, & negat pręscribenti, vt  in exemplis glossę magnę, Auchar. n. 3. Fran. 9. in  d. cap. 1. in nostra vero specie nullum ius concedit  alijs Principibus nauigationem Indicam denegando eam Hispanis, sed omnibus communis est, &   libera; ea vero libertatis pręsumptio operatur, vt  qui dicit possessionem priuatiuè quoad alios adquisiuisse, teneatur eam probare, licet in quasi possessione existat iuxt. d. l. altius l. fi ędibus. C. de  seruitut.
  
   Repugnat namque primęuus rei status, & ideò[sect. 39]   non releuat possidentem ab onere probandi, communis ex Padill. nu. 2. in d. l. si ędibus, hęc autem  pręsumptio primęui status tollitur per possessionem longi temporis d. l. si quis diutina, onusque  probandi incumbit aduersario iuxta l. 1. iuncta gl.  C. de patria potestate, Tyraq. de pręscript. glos.  4. num. 22. Gabriel. lib. Commun. tit. de pręscription. concl. 1. num. 31. Padilla. nu. 4. vbi supra post  alios, & in nostra specie legitimis alijs modis Princeps suam possessionem probabit ad excludendos alios Principes ab ea libertate, absque eo quod  alterius titulo, vel priuilegio indigeat, nec perconsequens immemoriali indigebit.
  
   Ex his constat planè de Lusitanorum iure cir[sect. 40]ca Indicam nauigationem, siue pręoccupationem,  siue præscriptionem, siue consuetudinem immemorialem consideres: de præoccupatione patet ex  omnium confessione, & ex his, quæ latè congessimus cap. 3. cum seq.  si vero pręscriptionem etiam  immemorialem respicias, idem quoque dicendum   erit: nam ius illud Indicæ nauigationis Lusitanis  priuatiuè iam inde à Martino V. competiuit, à   quo impetratum est, (quod ipsum ab alijs de inde  Pontificibus confirmatum constat ex relatis supra cap. 7.) vt quidquid à Canaria ad vltimam vsque Indiam patefieret, id quam optimo iure, &   conditione Lusitanicæ ditionis esset ad Henrici Lusitanię Infantis instantiam, ne conquirendi ardor  in posteris refrigesceret, Maff. lib. 1. histor. Indic.  pag. 5. Martinus vero ad summum Pontificatus  fastigium assumptus est anno 1417. Platina, Illescas, & cæteri, idem quoque concessit Sixtus IIII.  anno 1481. in bulla incipit. Æterni Regis clementia; quæ originaliter continetur in archiuo Regio  olysipponensi, Nicolai IIII. & Calixti III. similes bullas referens, iam enim ostendimus cap. 8 destinationem illam de se sufficientem esse ad adquirendum priuatiuè ius nauigationis in omnem Indiæ tractum, tametsi actualiter quilibet locus occupatus non esset, &  à ducentis plus annis ius hoc  vim, & effectum obtinuit.
  
   Si autem (Pontificia concessione circunscrip[sect. 41]ta) recurrendum sit ad realem Indicæ nauigationis occupationem, dupliciter ratio huius iuris iniri potest; primo postquam bonæ  spei promontorium pręternauigatum est, quod Ioanne II. regnante, & mandante euenit anno 1493. cum Bartholomeus Diazius è Ioannis familiaribus egregia fortitudine, &  constantia vir insanum illud terræ proiectum, seu Africæ frontem primus flexit, & in alterum Ethiopiæ orientalis mare transgressus est  Barr. decad. 1. lib. 3. c. 4. Maff. lib. 1. pag. 19. Miręus  in polytica Eccles. lib. 3. c. 3.
  
   Secundo modo computatio si fiat a fœlicissi[sect. 42]ma Vasci Gamę in Indiam nauigatione, id accidit post Christum natum anno 1497. vt referunt  Barrius decad. 1. libr. 4. cap. 4. Maff. lib. 1. hist. Ind.  pag. 25. & Miręus d. ca. 3. iam ad annum 1625. in  quo versamur, centum  & viginti & octo anni ab illa nauigatione excurrunt.
  
   Quod tempus plusquam immemoriale esse[sect. 43]   tenet communior ex Capella Tholosana decis.  440. n. 1. Cou. reg. posses. 2. p. §. 3. n. 7. Gabriel lib.  comm. tit. de præsc. concl. 1. n. 71. & 73. Molin. de   primog. lib. 2. cap. 6. num. 44. Mascar. concl 429.  numer. 5.  &  Gregor. omnino videndo, verbo, puedan, l. 15. titul. 31. part. 3. dùm resoluunt centum  annorum præscriptionem sufficere ad inducendam immemorialem, quod si in alijs hæc opinio  controuersa sit, vt constat ex proximè citatis, in  nostris terminis indubitabilis est, cum agatur contra Principes, qui nullum ius, nullam possessionem, imò nec notitiam Indicæ nauigationis antea habuerunt; nec vlla in nostra specie reperiatur lex, quę immemorialem requirat, quo tantum  casu Couarruu. Molina, & nonnulli alij ab illis citati contra communem ex legis forma necessariò   immemorialem exigunt possessionem, nec centenariam admittunt: de varijs vero hominum vitis  centum annos excedentium, quibus centenaria,  & immemorialis destruitur pręscriptio, videndus  Garc. de nobilit. glos. 12. n. 77.
  
   Si verò adiungas titulum Pontificium, quo Lu[sect. 44]sitaniæ Reges ius hoc nauigandi tuentur, sufficit  vtique spatium 40. annorum: hęc namque pręscriptio immemoriali æquiualens est etiam in his, in  quibus ius resistit, vt Pontifices decidere capit. 1.  vbi glos. de præscript. in 6. capit. cum personæ. §.  quòd si tales de priuileg. in 6. obseruat post alios  Molin. lib. 2. capit. 6. numer. 52. hæc exabundanti  dicta intelligantur. Nam supra aduertimus principem supremum præscriptione ad occupanda loca publica non indigere.
  
   Cum ergo ius Indicę nauigationis Lusitanis[sect. 45]   competens omni iure, & receptis doctorum snijs.  innitatur iuxta prædicta, quis dubitet tuta conscientia posse, & debere Lusitaniæ Reges illud retinere, & defendere contra omnes Principes, à   quibus in sua possessione tot titulis vallata interturbati fuerint; vndè merito Rex Hispaniæ potest alijs principibus prohibere nauigationem maris  Indici si ab illis interturbetur, vt obiter probat  Petrus Calistus de lege Regia. §. 30. numero  21.
  
   Docemur namque Principes supremos, qui bo[sect. 46]na fide rem possidere cœpere, & a fortiori illorum  successores non teneri eam dimittere, &  se ipsos spolia  re, aut consortium pati, vel in arbitros consentire  tametsi res sit dubia, vt resoluunt Victoria de iure belli n. 27. & 30. Molin. 2. de iust. disputat. 103.  vers. in primo, & vers. quare, Vazquez 1. 2. tom. 1.  disput. 64. cap. 3. à nu. 11. Salas 1. 2. tom. 1. tract.  8. disp. vnica à num. 121.  & in nostra specie Rebel.  de iustit. 2. p. lib. 18. q. 23. num. 26. ad fin. omnino  videndus.
  
   Secundum, quos in eo euentu Princeps, qui arma[sect. 47]   contra possessorem moueret, grauissime peccaret,  ad damnaque resarcienda teneretur, cum melior   sit conditio possidentis reg. in pari causa libr. 6.   quę doctrina locum habet etiam si ius suum sibi,  suique Regni doctoribus probabilius videatur: ad  huc contra possidentem arma mouere nequit, vt  bene docent Vazq. nu. 13. Salas n. 132. vbi proximè, & pater Ant. Perez certam. 10. à n. 105.  contrarium immeritò  tribuens Victoriæ, Nauarro, & alijs.
  
   Et ex eodem capite, estò iustitia belli foret du[sect. 48]bia, nemo ex aliena republica Batauos eo in bello  iuuare, nec cum illis contra Lusitanos nauigationis, & commercij legitimos possessores in Indiam   nauigare licitè poterit, & ad satisfactionem essent  obligati milites, cum non subditi dubij de iustitia  belli pugnando læthaliter peccent, & ad restitutionem damnorum teneantur, vt post Caiet. Syl  uest. & alios, quos refert, resoluit in terminis nostris Rebel. de iustit. 2. p. lib. 18. q. 23. num. 27. qui  addit similes confœderatos, & milites, qui opem  quoquomodo Batauis exhibent contra Lusitanos, censuras incurrere, iuxta bullam Calixti III. quam   refert. d. q. 23. sect. 2. cum tamen Incognitus c. 13.  firmet in hęc verba pag. 65.  "Secundum hæc vir bonus  iudicans batauis libertatem commerciorum adiudicaret,  Lusitanos & cæteros, qui eam libertatem impediunt vetaret vim facere, damna restituere iuberet, quod autem iniudicio obtineretur, id vbi iudicium haberi non potest, iusto bello vendicatur."
  
    Sed quod sanguineis lachrymis plorandum est,[sect. 49]   Bataui cum se fidei Catholicę cultores veros, &   assertores profiteantur, & iactent, attamen cum  Turcis, Sarracenis, & infidelibus in sui Principis  & Catholicorum perniciem fœdus ineunt, armis  militibus, & exercitibus mutuo sese iuuantes, quod  quidem quam sit execrandum, tàm apud homines, quàm apud Deum, facilè ostendi potest, tùm  diuina pagina, tùm iure positiuo, de iure diuino inter alia extat prohibitio Exod. 23. in fin. vbi Deus  populo suo prohibet, ne cum infidelibus fœdus  paciscatur, ibi: "Non inibis cum eis fœdus",  &  Deuteron.  17. iterum, ibi: "Non inibis cum eis fœdus",  & pluribus alijs, quæ in specie congerit Octauianus Cacheran.  n. 19. in disp. an Principi Christiano fas sit cum infidelibus fœdus inire aduersus alium Principem  Christianum, quæ habetur post decisiones Pedam.
  
   Item Diuus Greg. Brunichildam Francorum[sect. 50]   Reginam admonet, vt subditos sceleratos puniat,  ne per eam flagellum perfidarum gentium Deus  inducat cap. si quos 23. q. 4. Ergò a fortiori comminandum est fidelibus, ne suo opere, industria consiliove perfidi Turcæ, Sarraceni, & infideles in  Christianorum Prouincias, & excidium immittantur quod & ipsi Lutherus flagellum Dei agnouit, & totis viribus resistendum apud Bellarmin.   libr. 3. de laicis capite 16.
  
   Sed speciatim Imperatori Catholico, ac pro[sect. 51]inde cæteris Principibus Christianis prohibita  est confœderatio cum Turcis, Sarracenis, & infidelibus in clemen. vnica. §. porro de iure iurand.   quamobrem caueant Bataui, qui à Turcis, alijsve infidelibus auxilium implorant, eosque aduersus Christianos prouocant, ne ijdem hostes in caput ipsorum conuertantur, vt clamat Octauianus vbi supra n. 27. col. 5.  & ne diuinam iustitiam,  ac iram in se irritent, moueantur ex Oceani inundatione, qui non semel ipsorum terras subuertit  Borrel. de præst. Reg. Cath. cap. 46. n. 368. vbi monet timendum esse, ne id proueniat propter obedientiam Christo, & Regi suo denegatam, nam  Asam Regem Iudà pro eo, quod Regem Syriæ   mercede conduxerat contra Baasam Regem Israel, increpuit pro eo auxilio Hanani propheta, dixitque ei, stulte egisti, & propterea ex hoc tempore in te bella consurgent, Paralypom. 2. capit. 16.   sic & Achaz. & vniuerso Israel ruinæ fuerunt auxilia, quæ  à Rege Syriæ contra Regem Iudà implorauit Paralypom. 2. cap. 28.
  
   Et quamuis controuersum sit vtrum pro iusta[sect. 52]   defensione Principi Christiano liceat fœdus inire cum Turcis, & infidelibus, vt constat ex Oldr.  cons. 71. Abb. cap. quod super n. 15. de voto Martin. Laudens. de bello q. 3. Ferret. de iusto, & iniusto bello n. 115. & alijs relatis per Octauian. d. loco  n. 8. ad fin. & a num. 12. qui nullo casu id fas esse  enixe defendit; quod & tuentur Petrinus Bellus  lib. 2. de re milit. tit. 17. à n. 7. Petrus Callistus de  lege Regia §. 26. n. 65. poft plures, quos refer, Beccan. in summa 3. tom. cap. 25. q. 6. num. 5. & 6. &   in analogia veteris, & noui testamenti cap. 17.  q. 6. nam licet ad defendendum Regnum, &  sua  recuperanda possit Princeps infidelis in auxilium  vocari, ratione tamen scandali, &  damnorum, quæ   Ecclesiæ inde possent prouenire, si Ecclesiæ hostes ea ratione maiores vires aduersus Ecclesiam assumerent, terrasque fidelium ingrederentur, vel  eas deuastarent, vel captiuos fideles deferrent, eos   que apostatare facerent, vel alias iniustitias exercerent, suisque prauis moribus, verbo, & exemplo  fideles inficerent, fœdissimum id regulariter esse,  & illicitum docet Molin. de iust. tract. 2. dis. 102.  in fine Bonacina de contract. disp. 2. q. vltim. sect.  1. punct. vlt. §. 2. nu. 6. post alios, & a fortiori omnium calculo receptum est id non licere in bello  offensiuo, vt in effectu sentiunt præcitati, quale inferunt contra Lusitanos Bataui, quorum interest  (prodolor) illa in Orienti loca à Turcis potius, &   Mauris, ac infidelibus, quam à Catholicis occupari, Alcoranumque Mahometis quam Christi euangelium   promulgari.

  
  
      Svmmarivm.   Cap. XIV.
  -    1  Præscriptio Iuris ciuilis inuentum an locum obtineat inter supremos Principes?
  -    Præscriptione remota nullus Princeps securus esset in retinendis suis Principatibus.
  -    2  Præscriptio Iuris ciuilis inuentum apud Romanos cœpit  a lege 12. Tabularum, sed & apud Athenienses, & alios fuit antiquior, & ab omnibus recepta est.
  -    3  Iurisgentium reputatur, quod apud omnes obseruatur, licet postea fuerit inuentum, quod multipliciter ostenditur.
  -    4  Emptio est Iurisgentium licet postea inuenta.
  -    Iusgentium incœpit cum genere humano.
  -    5  Iusgentium non hominum approbatio, sed ratio naturalis constituit.
  -    Consensus hominum vnanimis in re aliqua est coniectura, vt ea Iurisgentium putetur.
  -    6  Præscriptio immemorialis est alterum ius naturæ.
  -    7  Imperia ex temporis diuturnitate confirmantur, & defenduntur.
  -    8  Nauigatio priuatiua Lusitanorum ad Indos est conformis iuri humano, & diuino.
  -    9  Publicæ res prohibentur præscribi à priuato non verò a  Principe.
  -    10  Priuatus præscribere non potest res publicas.
  -     11  Publicatàm iure gentium, quàm ciuili possunt à populo contra populum præscribi.
  -    Pascua, piscationes, lignationes, &  similia præscribuntur  à populo contra populum.
  -    12  Publicæ res præscribuntur etiam cum violentia.
  -    13  Resp. contra aliam præscribit loca, & iura publica etiam  cum violentia.
  -      L. Sequitur. §. si viam. ff. de vfucap.  
  -    14  Prohibitio vsucapionis in rebus publicis procedit respectu priuatorum.
  -    Leges vnius populi non ligant alios populos, nec extero  Principes.
  -    Publicarum  rerum vsucapio prohibetur ex moribus ciuitatum.  L. Vltim. ff. de vsucap.
  -    15  Maris, & littorum vsus publicus est iuregentium, sed  potest fieri publicus vnius populi.
  -    Princeps prohibere potest exteros ingressu suarum  prouinciarum   L. 3. Ne quid in leco publico.
  -    16  Lusitani etsi cum  violentia Indici maris nauigationem vsurpauerint, ex temporis diuturnitate ius illud præscripsere.
  -    17  Quantum tempus requiratur ad præscribendum ius publicum, variant scribentes.
  -    Discontinua iura requirunt tempus immemoriale ad  præscriptionem ex communi.
  -    18  Continui, & discontinui iuris distinctio reprobatur.
  -    Seruitutum continuarum, & discontinuarum discrimen   exploditur.
  -     19Cap. 1 de præscriptionibus in 6.  procedit in præscriptione  non vero in consuetudine, quæ est lex non scripta.
  -    20  Consuetudo, quæ est præscriptio regulatur vt præscriptio  Seruitutes consuetudine adquiruntur, quæ habet vim  legis.
  -    Bona fides non est neceßaria in consuetudine prout est lex,  est tamen neceßaria in consuetudine prout est præscriptio.
  -    21L. 1. §. vlt. l. 2. in princ. ff. de aqua pluuia.
  -    Lex sumitur pro pacto in contractibus.
  -    22  Molin., Mench. & omnes reprobantur legem in materia  immemorialis præscriptionis pro lege communi  accipientes.
  -    23  Differentia inter præscriptionem, & consuetudinem, pro  adquisitione.
  -    L. si quisquam. ff. de diu. & tem. de diuersis personis agit  Titulum validum habens à Principe non indiget præscriptione in rebuspublicis.
  -    24  Præscribens res publicas contra priuatum tempore tantum ordinario indiget.
  -    Longa poßessio refertur ad decem, vel viginti annos.
  -    25  Lex Castellæ in via publica &  similibus non admittit  præscriptionem.
  -    Via publica, forum, &  similia non præscribuntur.
  -    26  iter, via publica, &  similia mutata forma præscribuntur tempore immomoriali.
  -    L. 7. tit. 29. par. 3.
  -    27  Suarij triplex error circa præscriptionem rerum  publicarum
  -    28  Principis est assignare terminos, & loca publica.
  -     Lusitani vincunt causam contra Incognitum eisdem  armis quibus ille pugnat.
  -    29  Nauigare, & piscaride iuregentium omnibus competit.
  -    Vtens iure communi non præscribit, & in dubio ita vti  censetur.
  -    30  Princeps priuatiuè concedit nauigationis ius, & piscationis.
  -    31  Nauigatio, & piscatio præscribitur si iure proprio adquiri tentetur.
  -    32  Quasi poßessio, seu animus possidendi ius piscationis, &   nauigationis tripliciter probatur ex prohibitione, ex declaratione, ex titulo.
  -    33  Lusitaniæ Rex Indicam nauigationem adquisiuit ex  prohibitione, ex declaratione, & ex titulo.
  -    Lusitaniæ Rex intitulatur Rex Indicæ nauigationis,  & commercij.
  -    Tituli Regis Lusitaniæ omnibus noti.
  -    Proclama generale omnibus nocet.
  -    34  Præscriptio etiam immemorialis requirit bonam fidem.
  -    Rex Lusitaniæ habet bonam fidem in nauigatione, &   commercio Indico.
  -    35  Causæ etiam iniustæ inducunt bonam fidem.
  -    36  Mala fides purgatur 30. annis præcipue in successoribus.
  -    37  Bona fides ita præsumitur in præscriptione immemoriali, vt non admittatur probatio in contrarium.
  -    38  Mala fides probari potest indirecte contra præscriptionem immemorialem.
  -    Mala fides quibus modis probatur contra præscribentem.
  -    Immemorialis non excluditur, licet contrarium constet  ex historijs.
  -    39  Titulus Regis Lusitaniæ circa Indicam nauigationem  constat, & defenditur multipliciter.
  -    40  Immemorialis titulum non requirit, nec bonæ fidei quæstionem.
  -    41  Præscriptio iurium negatiuorum incipit à tempore prohibitionis.
  -    42  Iuris negatiui præscriptio procedit à prohibitione, quando principaliter de eo iure agitur, non vero si inconsequentiam.
  -    43  Præscriptio iuris negatiui nocet non solum prohibitis, sed  scientibus.
  -    44  Consuetudo in præscriptionibus ligat omnes.
  -    Præscriptio iuris realis porrigitur ad omnes.
  -    Seruitus, quæ personæ  à re debetur, realis est.
  -    45  Consensus liber inducitur ex præscriptione immemoriali adeo, vt probatio incontrarium non admittatur.
  -    Prohibitio præsumitur ex immemoriali si necessaria est.
  -    46  Præscriptio immemorialis non procedit in mere negatiuis nisi de prohibitione constet.
  -    47  Nauigatio Indica constat immemoriali, nec fundatur   in iure negatiuo præscribende, & incœpit, & progressa  est cum aliorum prohibitione.
  -    Castellani, Galli & alij prohibiti sunt a Lusitanis in Indiam nauigare.
  -    Carolus Quintus animaduerti vult in Castellanos in Indiam Orientalem nauigantes.
  -    Nauigantes in Indiam absque Lusitaniæ Regis beneplacito bonis, & vita spoliati.
  -    Piratæ, & rebelles nullum ius adquirunt.
  -    48  Bataui in Indiam non nauigarunt nisi postquam Philippus  primus succeßit in Lusitania.
  -    Rebellio & arma ius non dant ad aliorum iura occupanda.
  -    Turcarum Imperator in armis ius consistere asserit.
  -    49  Accolæ maris Indici nauigando, & piscando an conseruauerint antiquam posseßionem.
  -    Dominium Principis non excluditur ex dominio particularium inferiorum.
  -    Nauigat nemo in Indico mari absque Lusitanorum beneplacito cum consensu omnium.
  -    50  Incognitus maris quasi posseßionem nauigationibus, & piscationibus agnoscit.
  -    51  Præscriptibile est, quod est renunciabile.
  -    Adquiri quod potest ex conceßione expreßa, potest ex tacita ac per consequens ex præscriptione.
  -    52  Castrensis opinio retorquetur contra Incognitum, dum vult  non sufficere mille annos ad loca publica præscribenda.
  -    53  Ædificans, nauigans, piscans in loco publico quasi posseßione durante habet Dominium, & ius alios prohibendi.
  
  
    Responsio ad argumenta contra resoluta  capite præcedenti.   Cap. XIV.
  
   Sed iam ad argumentorum solutio[sect. 1]nem accedamus, quæ quidem magnum disputationis campum prę  se  offerunt sed
  
   Virg. 6.
  "
   Non hoc ista sibi tempus spectacula poscit.

"  
   Et quamuis ex resolutis in præcedentibus capitibus pateat responsio, attamen, vt scœnę inseruiamus, magisque veritas, & Lusitanorum iustitia elucescat, illis satisfaciemus. Non obstat primum, quod  sic procedit, præscriptio de iure ciuili fuit inuenta, sed Principes supremi legibus ciuilibus superiores sunt l. Princeps. ff. de legibus, ergo præscriptio inter eos locum habere non potest, sed hæc argumentatio non tàm iurisprudentię, quàm licentię nomen meretur, si pręscript io Principes supremos, nec iuuare, nec tueri posset, & incerta essent  Regnorum dominia contra Iurisconsultum in l.  1. ff. de vsucapionibus, & nec Hispaniæ, Galliæ, Angliæ, Italię, nec etiam Batauiæ Principes tuti forent, quando quidem, vt ex annalibus constat,  exteri victis, &  subiectis habitatoribus, per vim, &    arma prouincias olim illas occuparunt.
  
   Ad argumentum igitur respondetur, quod li[sect. 2]cet verum sit præscriptionem inuentam de iure ciuili, vt probat Iustinianus principio, ibi: Iure ciuili,   & §. fin. Instit. de vsucap. docet Accurs. glos. 4. in  l. ex hoc iure. ff. de iust. & verbo ciuitatis in l. 1. de  adquir rerum dominio communis ex Annibale  num. 16. in rubrica. ff. de vsucap. Pinelo in auth. nisi num. 39. C. de bonis maternis, & Menc. Illustr.  cap. 51. a num. 32. conducit & illud Ciceronis pro  Cecina, "vsucapio fundi non à patre relinquitur, sed à legibus", quidquid contrarium tentauerit Annibal an.  19. d. loco, & licet apud Romanos incœperit à lege 12. tabullarum, cuius meminit Cicero in Topicis  vbi post multos explicat Velleus, §. 16. à num. 8. vide Nizol. verb. vsucap. nihilominus tamen iam antea apud Athenienses, & alias nationes erat introducta, vt constat ex Platone dialog. 12. de legibus  admedium vers. in rebus, & moribus gentium ab  omnibus recepta, vt aduertunt Fortunius nu. 34.  in l. 1. de iust. Pinel. vbi proximè, & Couar. regul.  posses. 1. par. §. 1. num. vlt. & 3. par. in princ. num. 1.  in fin. reputari ergo debet, ac si iurisgentium sit.
  
   Nam quod ab omnibus nationibus recipitur,[sect. 3]   iurisgentium reputatur, licet multó postea fuerit  inuentum ex Iustiniani mente. §. ius autem ciuile,  instit. de iure naturali, vt obseruant Pinelus nu. 7.   in rub. p. 1. ca. 1. de rescind. Menchaca de succes.  progress. in præfact. ex numer. 132. & Porcatulo  dialog. 37. ad finem. vltra quos probant in varijs  speciebus Iurisconsulti, in condictione l. Rerum  quidem vbi glos. sin. ff. de actione rer. amot."  ""iuregentium condici puto res ab his, qui non ex iusta causa poßederit", in acceptilatione in l. an inutilis. §. fin. vbi  glos. ff. de acceptil. ibi: "Hoc iure vtimur, vt iurisgentium   sit acceptilatio,"  & in postliminio circa rerum recuperationem est elegans Pauli responsum in l. postliminium, ff. de captiuis, "postliminium est inter nos, ac  liberos omnes populos, Regesque moribus, ac legibus constitutum."  vbi glos. verb. constitutum.
  
   Sic emptio iurisgentium est l. Ex hoc iure. ff.[sect. 4]   de iust. l. 1. ad fin. de contr. empt. Mench. de succes.  progressu in præf. n. 171. licet postea inuenta fuerit d. l. 1. iunctis traditis per Pine. 1. par. rubr. cap.  1. n. 2. C. de rescind. nec obstat quod iurisgentium   cum genere humano incœpit l. 1. ff. de adquiren.  rerum domin. ergo quod postea inuentum fuit  non potest ad ius gentium pertinere, cui difficultati non satisfaciunt Pin. n. 7. d. loco Cou. lib. 1. c.  5. ad fin. Valasc. de iure emphy. q. 3. n. 2. Pich. a n.  19. in rubr. inst. de emptione, Ægidius d. l. ex hoc  iure ca. 8. à n. 6. post alios quos citant, putant enim  bella, captiuitates, emptionem, &  similia dici iurisgentium, non quidem  tempore, sed approbatione, &  consensu hominum, quasi vnanimis consensus hominum in aliqua re iusgentium efficeat, licet illud in  sui ratione cum genere humano non incœpisset;  refellitur enim hęc explicatio, quia iusgentium est  ius naturale hominis l. 1. §. ius naturale. ff. de iust.   docet ex D. Thom & alijs Couar. regul. peccatum   2. part. §. 11. à numer. 4. illudque vnicum est licet  tempore fuerit immutatum Valasc. de iure emphyt. quæstion. 3. numer. 5. Molin. libr. 1. capit. 2.  numer. 5. in fin. resoluimus cap. 1. à nu. 3. supra eodem.
  
   Et ita non approbatio aut vsus postea introdu[sect. 5]ctus, sed origo, & ratio naturalis iusgentium constituit; nec pro illis facit text. in § ius autem ciuile  Inst. de iure naturali, ibi: "Quod verò naturalis ratio inter omnes homines constituit, idque apud omnes peræque custoditur, vocaturque iusgentium, quasi quo iure omnes gentes   vtantur," quia intelligitur iusgentium non quia homines approbarunt, sed quia approbarunt ex ratione naturali, atque ita non approbatio ex post  facto introducta, sed magis ipsa ratio naturalis  hominum  mentibus indita iusgentium  constituit, licet  non  vulgarem præstet coniuecturam vnanimis hominum   consensus in aliqua re, vt ea iurisgentium putetur, vt  ex Cicerone & alijs probat Forcatulus in necyomantia dialog. 37. ad fin.  "omni iure (ait Tul. 1. Tuscul.) consensio hominum lex naturæ putanda est."
  
    Resoluendum ergo est iusgentium cum ipso  genere humano cœpisse d. l. 1. ratione quidem hominum mentibus indita, non vero actu, seu vsu. Illa enim iam initio generis humani hominibus nota esse poterant suppositiuè, si ratione, & discursu  vterentur; defectus enim rerum non arguit defectum in ratione naturali, sed solum quoad vsum,  & in hunc sensum explicandi sunt Iurisconsulti  & audiendi præcitati doctores.
  
   Interim cauendum ab Ægidio, dum securè tradit  non esse iurisgentium illud, super quo prius aliqua  ciuilis lex emanasset, licet postea ratione naturali  communi hominum cousensu sit receptum, cuius resolutio refellitur ex supra resolutis & in specie per Menchacam de succes. progressu in pręfactione à n. 132.  & quæ  Pinel. d. n. 7.
  
   Igitur pręscriptio iurisgentium reputatur cum ad rerum[sect. 6]  diuisionem pertineat quę de iuregentium est l. ex  hoc iure. ff. de iust. quod planè procedet, si fuerit  immemorialis, quæ quasi alterum ius naturale reputatur, vt post Bald. & alios obseruat Mol. lib. 2 c.  2. n. 21. immeritò ergo Mench. Illust. c. 51. n. 28. &   36. & in nostra specie c. 89. n. 32. inter Principes supremos, & resp. liberas præscriptionem tollit, vt bellorum  semina contra pacificos possessores ministret,  &  scrupulos quietis inijciat conscientijs in maximam   reip. Christianę  & orbis perniciem, &  detrimentum.
  
    Cum receptissima sit doctorum sententia iuri[sect. 7]   etiam diuino conformis ex temporis diuturnitate Regna, & Imperia per vim occupata firma manere,  ac perconsequens  etiam  contra alios ex vi possessionis  & pręscriptionis defendi posse, vt cum Bellar. Mol.  Salas, & alijs deduximus supra cap. 12. in fin.
  
   Ad secundum  dum asserit non valere ius positiuum[sect. 8]   humanum contra iuris diuini, aut naturalis resistentiam, respondetur  supponere, quod probare tenebatur, quod Incognito peculiare est, cum  maximum   in disputando  sit vitium, scilicet in nostra specie dari  iuris diuini, & naturalis resistenciam; nos vero contrarium  ostendimus per totam hanc disceptationem. Nam  secundum iuris ciuilis principia rerum  publicarum adquisitio, possessio, & distributio pertinent ad Principem, vt constat ex exemplis de quibus c. 11. à n. 29.   imò iuri diuino conforme est, vt Pont. Roma. mittat in orbis Prouincias Euangelicos legatos, quos  elegerit, idoneoresque reputauerit, &  seclusa legatione posse Principem  supremum præoccupare maris  protectionem, iurisdictionem. &  Imperium, iusque hoc  contra alios Principes præscribere, quod repetendum   non erit, ne in battalogiæ  vitium incurramus, in quod  tamen  sæpe incidimus propter importunam Incogniti repetitionem  cum c. 5. de occupatione maris, &   rerum  publicarum agat, & c. 7. de præsc., quæ  illam pręrequirit, & multa, quę illic congessit hic repetenda  sunt.
  
    Tertio principali argumento dùm intendit res[sect. 9]   extra commercium pręscribi non posse, vt docet  Caius l. Vusucapionem. 9. de vsu. res uero publicas  esse extra commercium ex eodem Caio, &  Paulo l. Si  in emptione. §. omnium de contr. emp. inter quas  enumeratur mare à Iustiniano. §. 1. de rer. diuis.   facilè respondetur respublicas, hoc est populi Romani, de quibus agit Caius, per legem populi Romani pręscribi prohiberi, & ideo Paulus d. §. omnium vbi proximè, à venditione excepit res, quas  natura, gentium ius, & mores ciuitatis à commercio exemit, ad ciuitatis mores referendo publicas,  hoc est populi Romani, vt declarauit Caius d. loco, ibi: "Exceptis rebus sacris, sanctis, publicis populi Romani, & ciuitatum."
  
   Hinc primo fit stante legis prohibitione non[sect. 10]   posse eas res à priuato præscribi iuxta reg. Pomponij l. vbi lex 24. de vsucap.  iunctis traditis post alios  per Hostiensem in summa tit. de præscrip. n. 5. Balbum de pręsc. 1. p. sextæ  à n. 9. Conanum lib. 3. ca.  15.  & passim alios.
  
   Secundo infertur publica tam iure gentium, quàm[sect. 11]   iure ciuili quoad vsum omnium, quæ pręscribi non   possunt ab aliquo priuato, ita vt publica esse desinant, & priuati efficiantur; at vero dum publica manent quoad vsum populi vnius, præscribi posse contra alium populum, qui ante præscriptionem similiter vsum habebat, prout post  Petrum Iacobum in pract. tit. de seruitu. pecoris,  & Gregorium per tex. in l. 7. tit, 29. par. 3. Castellæ, resoluit eleganter Auendanus libr. 1. de exeq.  cap. 16. à num. 9. contra Suarium cons. de vsu maris seu alleg. 15. quod ad praxim vtile est circa pascua, piscationes, lignationes, &  similia, vt præcitati obseruant, & hoc iure vtimur.
  
   Quod ampliatur vt in hac specie licet ab ini[sect. 12]tio interueniat aliqua violentia, introduci tamen   possit hæc præscriptio, vt ex doctrina Bart. l. 1. §.  in operis num. 2. ff. de noui operis tradunt Casaneus Consuburg. rubric. 13. §. 5. glos. 3. num. 5. &   Auend. lib. 1. de exeq. c. 12. num. 10.
  
   Tertio infertur posse vnam rem publicam contra[sect. 13] aliam præscribere loca & iura publica de iuregentium, dum tamen maneant publica quoad vsum populi, seu prouinciæ, cui præest respublica  princeps ve præscribens, licet ab initio iniuste alium ab illo vsu expulerit iuxta prędicta: amittet  namque expulsus ius illud quo non vtitur argumento text. in l. sequitur. §. si viam. ff. de vsucap.  vbi Bart. & Cuiat. Conan. lib. 4. cap. 12. num. 12.  Pad. à num. 42. in l. 1. C. de seruit.  "si viam habeam,  ait Paulus, per tuum fundum & tu me ab ea vi expuleris,  per longum tempus non vtendo amittam viam", vt resoluimus num. 12.
  
    Et in his terminis cessat legis prohibitio l. Vsucapionem[sect. 14]. ff. de vsucap. quæ  tantum locum habet contra priuatos inferiores, nec supremum Principem  ligat, cum de iure sit supra ius cap. proposuit de conces. præb.  & procedit opinio Menchacæ Illust. ca.  51. nu. 28. cum seqq. dum habet quòd leges vnius  populi, seu Prouinciæ  subditos alterius, seu Principes alienos non comprehendunt, ac proinde ad  argumentum responderi potest maris vsum de iuregentium omnibus publicum, posse tamen ex  parte fieri publicum vnius populi in alterius exclusionem, prout supra resoluimus & ita leges, l. Vlt.  de vsucap. l. Pręscriptio. C. de operibus publicis,  quæ vsucapionem prohibent in rebus publicis, procedunt & vim habent ex ciuitatis moribus; prout  loquitur Paulus l. Si in emptione. §. omnium de  contrah. empt. cui subtiliter alludit Papinianus l.  Vlt. de vsucap. ibi: "Præscriptio longæ poßessionis ad obtinenda loca iurisgentium publica concedi non solet", vbi ad  mores, & consuetudinem se refert, non ad naturæ   prohibitionem.
  
   Quartò infertur quod licet maris, & per hoc[sect. 15]   littorum vsus iuregentium publicus sit. §. 1. Inst.  de rer. diuis. attamen si populus Romanus Imperium in illa habeat, prout admittit Celsus l. 3. ne  quid in loco publico: tunc proculdubio desinet  esse iurisgentium publicus, & incipit esse publicus   ijs omnibus, qui sunt in orbe Romano, & quibus  populus Romanus littoribus illis, vt suis vti concedit, & eodem modo de mari, & littoribus dicendum   erit; cum vtraque eiusdem  sint conditionis, hoc est publica l. pen. ff. de rer. diu atque ita eleganter docet  Donel. lib. 4. cap. 2. vers. habentur, & antea Carolus Ruyn. cons. 28. n. 16. vol. 1. post Bald. in c. 1. §.  dominus n. 2. de forma fidelitatis, inde inferentes  posse dominum terrarum sine causa interdicere  ingressum in suas terras, & littora mercatoribus  exteris, vt notauimus cap. 1. supra eod.
  
   Ex quibus deducitur Lusitanos etsi cum aliqua[sect. 16]   violentia maris Indici nauigationem vsurpauerint,  quod tamen non dabis, attamen ex temporis diuturnitate ius illud præscribere potuisse.
  
   Non obstat quartum, quod loca publica non[sect. 17]   admittunt præscriptionem ex Vlp. responso. l. Vlt.  de vsuc nisi durante occupatione, vt decidit Marcian. l. Si quisquam de diuer. & tempor. quæ in mari dari non potest; sed huic argumento satis respondimus in argumenti præcedentis solutione, & latius supra capit. 11. ad 5. quibus locis contra Incognitum probatum est occupationem, & perconsequens pręscriptionem piscandi, & nauigandi in  locis publicis priuatiue dari posse: quantum autem tempus ad hoc ius adquirendum requiratur  variant scribentes, Castrensis, Balbus, & Suarius   nullum requirunt tempus, sed præoccupationem  tantum quod cap. 13. numer. 30. reiecimus: nouè   vero Donellus libr. 5. capit. 22. duos admittit annos, quia pluralis locutio duorum numero contenta est regul. pluralis in 6. quod tamen durum  & meritò reputat ibidem Osuald. littera. C. Ego  noto ex materia subiecta, hoc est præscriptione,  interpretationem Donelli Iurisconsultis refragari: nam Vlpianus d. l. fin. de vsucapion. eisdem verbis vtitur, quæ correspondent longæ possessioni, cuius antea mentionem fecerat; longa  autem possessio in iure nostro duobus annis non  circunscribitur iuxta titul. C. de præscription. longi temporis, Accursius verò d. l. Si quisquam sentit triginta annos requiri sequitur Cæpola de ser.  rusticor. cap. 4. nume. 59.  sed præscriptio triginta  annorum incognita fuit Iurisconsultis ex glossa  verbo, amiserit l. Qui occidit 30. ff. ad leg. Aquil.   communiter approbata ex Mench. succes. creat.  §. 10. numer. 16. ad finem. Vndè  Carolus Ruynus  cons. 28. num. 14. vol. 1. contendit tempus immemoria le requiri; ducitur primo quia ius piscandi  est discontinuum, & ad adquirendum ius indiscontinuis   requiritur tempus immemoriale ex glos. in l. Seruitutes 14. de ser. recepta ex Gom. 2. c. 17. n. 27. Mol.  de iust. tract. 2. dis. 70. vers. posterior  & approbata  à  compilatoribus legum partitæ l. 15. tit. 31. p. 3.  item    quia huic præscribenti obstat ius commune iuxta  reg. l. Altius, C. de seruitut. ergo requiritur titulus, vel præscriptio immemorialis ex decisione Bonifacij VIII. cap. 1. de præscrip. in 6.
  
   Sed hæc Ruyni fundamenta tuta non viden[sect. 18]tur. Distinctio enim illa intercontinua, & discontinua iura Iurisconsultis Incognita est, &  à Doctoribus reiecta ex Longouallo in l. Imperium num.  241. & 250. ff. de iurisdict. omnium, quem posteriores sunt sequuti, vt constat ex Donello lib. 11.  cap. 11. & 12. & Osuald. ibidem, Fabro lib. 19. coniect. cap. 10. & 11. Schiford. ad Fabr. lib. 1. tract.  5. per septem quæstiones post alios, quos citant,  nec docendi gratia distinctio illa substineri potest,  vt vult Morla in emporio iuris tit. 6. de seruit. nu.  48. communis namque antiquorum diuersum tempus ad vtriusque seruitutis præscriptionem requirebat, quod falsum est, & alienum à docendi gratia; nec obstat textus in l. 3. §. ductus aquæ. ff. de aqua æstiua, eleganter enim respondent Faber libr.  19. coniect. cap. 12. Schifordeg. d. tract. 5. q. 1. Donellus vbi Osuald. vbi proxime text. illum non negare seruitutem aquę ductus acquiri decennio,  ut aperte scriptum est in l. si quis diuturno. ff. si seruit. vendicetur l. 2. C. de seruit.  sed illud tantum  decidere, ductum aquæ, cuius origo memoriam excesserit, iure constituti loco haberi, quod est longe diuersum, & hęc fuit sententia Longoualli in l.  Imperium num. 283. ff. de iurisd. omnium, Corra.  l. seruitutes 14. num. 21. ff. de seruit.  & ante omnes  idem sentit Bart. in l. De quibus num. 14. ff. de legibus, & in l. cum de in rem verso n. 2. ff. de vsur.   vnde corruunt comentitiæ interpretationes ad d.  §. ductus, de quibus per Balb. de pręscrip. 2. par. 4.  princip. q. 4. post princip. Couar. 1. variar. cap. 17.  num. 11. Cæpola de seruit. 1. par. cap. 19. num. 4 &   2. par. ca. 4. nu. 55. & 59. post alios.
  
   Secunda veró ratio firma etiam mihi non vide[sect. 19]tur, quia decisio Bonifacij in præscriptione, non  vero in consuetudine locum habet vt obseruant  ibidem Archid. Domi oppos. 2. num. 6. Francus  & alij, Florianus in l. Seruitutes ad fin. ff. de seruit.  Alex. cons. 124. num. 3. volum. 4. & Decius in rubric. de consuetudin. num. 2. aliàs num. 13. &  cons. 134. num. 4. communis vt per Mench. Illust. ca.  83. num. 30. Molin. lib. 2. cap. 6. num. 55. nos autem versamur in consuetudine.
  
   Sed horum sententia vera est in propria & vera consuetudine, quæ est lex non scripta cap. consuetudo dist. 1. §. sine scripto Instit. de iure natur.   consuetudo vero, de qua agimus, non est lex, sed  vsus, & assue factio cuiusque iuxta l. Si seruus 53.  §. fin. ff, de leg. 1. ibi: "Ipsius patris fam. consuetudo", vndè   in hac nostra consuetudine, quæ vera & propria   est præscriptio, procedit reg. d. cap. 1. aduertit Mencha. Illust, c. 87. n. 4.
  
   Sicut & procedit in seruitutum præscriptione,[sect. 20]   quę consuetudine adquiri dicitur, quæ habet vim  legis l. 1. §. fin. ibi: "Vetustatem vicem legis tenere,"  & ibi  "habuisse longa consuetudine."  ff. de aqua pluu. vt resoluunt bonam fidem requirentes Padil. num. 28. in  l. 1. vbi omnes. C. de seruit, communis ex Balbo 2.  quartæ q. 1. num. 9. Aym. de antiq. 4. p. in princip.  num. 19. quæ bona fides in vera consuetudine necessaria non est ex communi, de qua per Molin.  lib. 2. c. 6. n. 16.
  
   Sic procedit textus in cap. cum dilectus de consuetudine, vbi obseruat Abb. ad fin. idem Abb. n.  20. in cap. vlt. de consuetud. & num. 45. in cap. cum   Ecclesia de causa posses.  sic textus in cap. 3. cod. in  6. ex Ioan. Andr. ibidem, & Abb. dictis locis, sic  d. cap. cum Eccles. cap. super quibusdam. §. præterea de verb. cum alijs, vt per Abbatem d. locis.
  
   Nec obstat text. in d. l. 1. §. vlt. in illis verbis, vetustatem vicem legis habere,  & l. 2. in princip. ibi: Vetustas, quæ  semper pro lege habetur. ff. de aqua pluuia,   quidquid non aduertat Faber lib. 19. coniect. cap.  11. nec alij, lex in illis locis non accipitur pro lege  communi, sed pro pacto, & conuentione, vt constat ex contextu vtriusque legis nam in d. §. vlt.  sic  disserit Vlpianus ex Labeone, "denique ait conditionibus agrorum quasdam leges esse dictas,"  & ibi, "si tamen lex non sit agro dicta, agri naturam esse seruandam,"   & ibi, "si tamen lex agri non inueniatur, vetustatem vicem legis tenere," Paulus in lege 3. ibi: "Tria sunt per quæ   inferior locus superiori seruit, lex, natura loci, vetustas,  quæ  semper pro lege habetur",  vtrobique glossa, verbo,  lex, sic pro pacto accipitur in contractibus regu.  "contra cum, qui legem dicere potuit apertius, est interpretatio facienda, & reg. contractus ex conuentione legem accipere dignoscuntur",  lib. 6. l. qui fundum 40. in pr. ff. de  contrah. empt. l. Venditor, ibi: Priuata lege. ff. communia prædiorum cum alijs.
  
   Hinc cauendum est à  Menchac. Illust. cap. 89.[sect. 22]   num. 38. Molin. lib. 2. cap. 6. num. 13. & 14. Gabr.  libr. communium tit. de præscription. concl. 1. n.  65. post plures, quos citat: dum legem in d. l. 1. &   2. ff. de aqua pluuia pro lege communi accipiunt,  & hic fuit præcipuus errandi in nostra materia  scopulus Menchacæ, & Incognito: dum ex legis  natura multa contra hunc vsum, seu consuetudinem inferebant, conuincitur etiam idem Molina dum intelligit l. 3. §. ductus aquæ. ff. de  aqua quotidiana, in illis verbis, iure constituti,   pro constitutione, seu priuilegio Principis, cum  potius pro constitutione, seu concessione priuati  sint accipienda iuxta prædicta, &  materiam  subiectam   circa seruitutem in rebus priuatis, nec etiam probo   differentias, quas ex alijs in hac materia refert idem   Molin. d. cap. 6. n. 10. procedunt namque eę differentię inter propriam consuetudinem, & præscriptionem.
  
   Et ideò in ea specie locum habere non possunt,  vera igitur differentia inter consuetudinem, seu vsum, de quo agimus, & præscriptionem pendet ex  tituli, aut patientiæ qualitate, vt eleganter docent   Donellus lib. 11. cap. 12. Faber lib. 19. coniect. cap.  10.  seu ex vsu non violento, non clandestino, non  precario l. 1. §. fin. ff. de aqua pluuia cum alijs; etiam   si detur ignorantia domini ex Cuiat. ad leg. si is  qui pro emptore. §. vlt. ff. de vsucap. & Osuald. ad  Donel. d. cap. 12. lit. B. nec obstat tex. in l. 2. ibi: Eo  sciente. C. de seruit. quia procedit ex facti hypothesi, vt ex Petr. Busio aduertit Osuald. vbi proxime: si ego concurrat titulus, præscriptio procedet  si deficiat ille, locus erit adquisitioni ex consuetudine, seu vsu nomine proprio.
  
   Ego noto (vt ad quæstionem vertamur) in Mar[sect. 23]ciani hypothesi agi de prohibiti, & prohibentis  personis: prohibito, seu auctori si ius ex priuilegio  seu titulo valido habebat, non erat necessaria pręscriptio ex text. in cap. super quibusdam. §. pręterea, ibi: "Imperatorum, aut Regum, aut Lateranonsis concilij largitione concessa", notat Menchaca Illust. ca. 83.  n. 22. in fin.  si titulus erat inualidus, aut non præcesserat, tunc pręscriptio necessaria erat, prout resoluimus cap. 10. ad 5.  & in hoc casu procedit Caroli Ruyni sententia, de qua supra.
  
   Per contrarium vero præscribens piscationis[sect. 24]   ius contra priuatum, de quo quæstio erat, decem,  vel viginti annis respectiuè contra pręsentem, vel  absentem indigebat, & huc spectant verba illa,  pluribus annis piscatus sit, quibus vtitur Marcianus  vbi supra, quibus conuenit illud Pomponij eisdem   verbis vtentis in l. vlt. de vsucap. ibi: Longæ possessionis,  & ibi, pluribus annis piscatus, quæ verba, longæ possessionis, ad decem, vel viginti annos referri solent  iuxta l. Si cum fideicommissum. §. Aristo. ff. qui &   à quibus manumitti l. Vnica. C. de vsucap. transformanda l. Super. C. de præscript. longi temporis, aduertit aliàs Donel. lib. 11. cap. 11.  & ita in effectu sentit Cœpola, & abeo relati de seruit. rusticorum c. 4. num. 59. licet circa temporis requisitum   decipiantur.
  
   Non obstat quitum deductum ex legibus His[sect. 25]paniæ  l. 7. tit. 29. part. 3. quæ in rebus publicis omnem reijciunt præscriptionem, quibus controuersiam decidi postulant Bataui in præfactione: quibus tamen dupliciter respondetur, primò agere  de via publica, foro, &  similibus, ibi: "Placa, nin calle  nin camino, nin defesa, ni exido, nin otro lugar qualquiera  semejante desto, que sca en vso comunalmente del pueblo   de alguna ciudad, ò villa, ò castillo, ò de otro lugar, no lo  puede ningun ome ganar por tiempo," quæ desumitur ex  Iauoleni responso l. 2. de via publica, & alijs relatis per Gregorium glos. 1. in d. l. 7. quæ quandiu  sic permanent, implicat contradictionem, vt sint  priuata, & ideo nec centum annis ex glos. d. l. 2. de  via publica, imò nec immemoriali pręscriptione  acquirentur ex veriori, de qua per Grego. vbi proximè  &  Auend. lib. 1. de exeq. c. 12. num. 6. vers. tamen ista.
  
   Secundò respondetur mutata forma & figu[sect. 26]ra viæ publicæ eius proprietas adquiretur saltem  tempore immemoriali in vim tituli iuxta decisionem Cæsarum l. Vsum. C. de aquæ ductu libr. 12.   vbi obseruant Platea num. 3. Aym. de antiq. 4. p.  cap. materia num. 79. Greg. l. 7. tit. 29. p. 3. glo. 1.  limit. 2. Auend, lib. 1. de exeq. c. 12. nume. 6. cum  seq. Menoch. casu 44. num. 11. nec obstat lex Regia; nam loquitur in sola præscriptione, ac proinde licet tunc sint in præscriptibilia, attamen virtute præsumpti priuilegij, aut concessionis sunt  talia bona adquisibilia, vt argumentantur Ripa  l. Quominus num. 41. & 102. ff. de flumin. Auendañus libr. 1. de exequend. cap. 12. n. 7.
  
   Vndè cauendum est à  Suario qui cons. 1. de v[sect. 27]su maris num. 4. seu alleg. 17. nu. 5. tripliciter errat  primo quatenus intelligit legem partitę in omnibus rebus publicis cum illa restrictiuè loquatur, in plaça, calle, ò otro lugar semejante desto; secundò dum nec immemorialem præscriptionem in  vim tituli admittit, cum tamen contrarium ex eadem lege eliciatur; tertio dum vult prædictam  legem procedere etiam in Principe supremo, cum   tamen contrarium ex eadem deducant Gregorius & Auend. l. locis, dum admittunt Principis  priuilegium.
  
   Cuius proprium est assignare terminos, & lo[sect. 28]ca publica intra suum Regnum, vt decidit lex Partitę l. 2. titul. 1. part. 2. resoluunt Calcaneus cons.  89. & Auendañ. libr. 1. de exequend. ca. 12. num.  3. Ex eodem capite illa, quę  erant publica potest efficere priuata mutando terminos, & limites, ac  perconsequens lex illa septima prò nobis stat,  qua si lis decidenda foret, prout implorant Bataui in præfatione, victoriæ palmam Lusitani proculdubio obtinerent.
  
   Sextum aptius sic proponi potest: cuilibet in[sect. 29]   mari, vel flumine publico nauigare l. 1. in princip.  de flumin. l. Vnica in principio, vt in flumine publico nauigare liceat, & piscari l. Nemo. l. In mari de rer. diuis. de iuregentium competit, & hæc licentia dicitur competere per modum facultatis  l. 2. §. si quis in mari, ne quid in loco publ. l. Iniuriarum. §. si quis me, de iniur.  quemadmodum  & ire per   viam publicam quædam facultas est l. 2. de via publica, sed qui vtitur iure communi sibi competenti, eo iure vti censetur, ac perconsequens ex  tali obseruantia non inducitur præscriptio, aut  consuetudo ex Dominic. capitul. 1. de rescriptis  in sexto, & in specie Carolo Ruyno consil. 28.  à numer. 9. versic.  sed his volumin. 1. & ratio rationis est, quia sine possessione nulla currit præscriptio l. Sine possessione de vsucapion. & regul. sine  possessione in 6. hic autem non datur possessio  diuersa à iuris communis facultate, igitur præscriptio dari non potest.
  
   Sed facilè argumentum soluitur, primò quia[sect. 30]   facultas illa liberè vtendi nauigatione, & piscatione, cuilibet competens per Principis rescriptum  & priuilegium alterari, & mutari potest, vt deduximus supra c. 10. & in specie obseruat Ruynus  cons. 28. n. 1. &. 2. lib. 1. quęstio vero nostra agit de  supremo Principe.
  
   Secundò, quia argumentum procedit quoties[sect. 31]   simpliciter facultas illa exercetur, si autem animus possidendi concurrat, tunc proculdubio  præscriptio saltem immemorialis locum habebit  vt eleganter probat post alios Carolus Ruynus  cons. 28. à nu. 10. volum. 1. qui testis omni exceptione maior est, cum contra pręscriptionem piscandi  & nauigandi consulat: idque sentit Incognitus   illis verbis, "qui vtitur iure communi sibi competenti, eo  iure vti censetur," nota verbum illud, censetur, hoc est  præsumitur in dubio.
  
   Quasi vero possessio seu animus possidendi iu[sect. 32]re proprio quoad propositum triplicer probari  potest, vel ex prohibitione iuxta decisionem Cæsaream l. 2. C. de seruit. resoluit Baldus l. Item lapilli q. 3. ff. de rer. diuis. receptus ex Ruyno cons.  28. numer. 12. libr. 1. vel aperta declaratione, dùm  quis declarat se illud facere iure proprio iuxt. reg.  Iurisconsulti in leg. Paulus. ff. rem ratam haberi,  vel ex titulo à  superiore habito ex eod. Carolo  Ruyno d. loco.
  
   Sed in nostra nauigatione omnia concurrunt,[sect. 33]   nam & Lusitani factis, & armis alios ab ea nauigatione prohibuere, vt constat ex responsione ad  octauum, & Rex Lusitaniæ vsus est ea declaratione dum se dominum nauigationis, & commercij Æthiopiæ, Arabiæ, Persiæ, & Indiæ appellauit  à tempore Emmanuelis, vt notauit in proposito  Rebellus de iustit. part. 2. lib. 18. quæst. 23. in principit. Ægidius l. Ex hoc iure capit. 3. numer. 22.  ad fin. ff. de iustit. qui titulus omnibus Principibus, populisque liberis orbis Christiani notus fuit, & per omnes omnium Prouinciarum  Historiographos scriptis traditus, ita vt nullus  Princeps orbis Christiani ignorantiam huius declarationis causari possit, ac perconsequens succedunt tradita per Doctores ad prædictam Cæsaris decisionem: hoc enim generale proclama constituit Regem in quasi possessione, præscribentem  tuetur, præiudicat omnibus scientibus, & non reclamantibus ex traditis per Iacobinum de feudis~  verbo, & cum venationibus nu. 2. Decium cons.  197. Menoch. casu 160. numer. 11. Marcum decis. 529. num. 16. p. 1. post alios: titulo tandem non   caret Rex Lusitaniæ, de quo satis diximus supra  cap. 7. & 8. Cum ergo vnumquodque per se sufficiat, à fortiori omnibus concurrentibus Rex noster tutissimus erit.
  
   Non. obstat septimum, nullam præscriptionem[sect. 34]   etiam immemorialem admitti posse cum mala fide, quod decidunt Pontisices capit. vigilanti, ibi:  Nulla antiqua, ca. vlt. ibi, nulla, de præscr. reg. posses.  ibi: Vllo tempore, in 6. probant vltra ordinarios Couarruu. regul. posses. 2. part. §. 8. numer. 4. Valasc.  de iure emphyt. quęst. 8. numer. 25. Gabriel titul.  de præscript. conclus. 1. numer. 55. verf.  contrariam   Molina lib. 2. cap. 6. numer. 67.  sed claudicat Incognitus, vt assolet, in supposito, dum in Regibus  Lusitaniæ malam fidem admittit, quod tamen  negatur, tum quia non probat Incognitus assumptum: tùm etiam quia bona fides pręsumitur ex glos. communi in capit. si diligenti capit.   vltim. de pręscript. Couar. reg. posses. 2. p. §. 8. nu.  2.  & tandem quia Reges Lusitanię fundant se in  Apostolicis titulis, in receptis doctorum sententijs.
  
   Quæ causę licet non forent veræ (vt aparte[sect. 35]   rei sunt) sufficiunt ad effectum, vt ex illis bona fides inducatur argumento textus in l. igitur  ff. de liber. causa, ibi: "Iustis rationibus ductus, vel non  iustis,  & ibi, posseßoris commodo fruatur," notauit Bart.  n. 13. in l Celsus. ff. de vsucap. receptus ex Menochio rem. 15. recuperand. n. 34. & Mascard. concl.  224. num. 17.
  
   Adeò vt licet contra Infantem Henriquum,[sect. [36]]   qui primus priuilegium à  sede Apostolica ab  hinc plus ducentis annis impetrauit, vt supra probauimus; imò  & contra Ioannem Secundum, qui  ab Alexandro Sexto idem adeptus est à plusquam centum annis, mala fides præsumeretur,  sufficerent tamen triginta anni, tàm in ipsis, quàm  in successoribus ad eam purgandam, &  præsumendam bonam ex doctrina Bart. in l. Vltim. Cod.   vnde vi, recepta ex Couar. regul. possessor 2. par.  §. 8. numer. 3. Burgos cons. 15. numer. 33.  & extra  controuersiam in successoribus ex Mascard. conclus. 225. n. 12.
  
   Accedit quia in nostra specie datur præscriptio[sect. 37]   immemorialis vt supra probatum est, quæ operatur, vt ita bona fides præsumatur vt de ea disputandum non sit, nec admittenda probatio incontrarium ex Saliceto l. 2. num. 8. C. de seruit. quem  sequuntur post alios Gabriel de præscript. concl.  1. num. 50. Burgos cons. 15. nu. 33. Bursatus cons.  48. num. 8. Otalora de nobil. 3. p. cap. 7. num. 16.  Pelaez de maiorat. 4. p. quæst. 20. num. 51. colum.  2. Mascard. conclus. 1372. aliàs 1377. numer. 37.  in vltim. impressione Menochius lib. 3. præs. 131.  num. 50.
  
   Et quamuis indirectè contra immemorialem[sect. 38]   admittatur probatio incontrarium, & mala fides  probetur, vt intendunt Antonius, & Miles, quos  sequuntur Gabriel num. 50. & 51. & Mascard. n.  38. & 39. d. locis secundum quos si appareat per  famam, libros, vel alios modos, nullum priuilegium, vel titulum, cui immemorialis innititur, interuenisse: tunc destructum manebit possessionis  fundamentum, ac perconsequens præscriptio etiam immemorialis non proderit in rebus, in quibus ea prohibetur, & admittitur tantùm priuilegium, & eodem modo mala fides probabitur ex  instrumentis apud possessores repertis ex doctrina Baldi per text. ibi l. Non est ferendus. ff. de transaction. recepta ex Felino cap. Si diligenti col. 4.  de præscript. Aymon cons. 290. numer. 6. Decio  cons. 266. aliàs 267. in sine Balbo de pręscript. 4.   part. quartæ q. 29. num. 8. & Grammatico decis.  102. ex num. 31. vel alijs modis iuxta l. penult. C.  de euiction. glossam, verbo, bonam in cap. Si diligenti de præscript. Gam. decis. 290. nume. 2. Menoch. casu 225. Mascardum conclus. 230. nu. 3.  & conclus. 753. num. 16. & 30. & Farinacium q.  47. num. 126. Garciam de nobilit. glos. 12. à nu.  68. qui ad quatuor modos disputationem refert,  illud notandum immemorialem non excludi etsi ex historijs antiquis contrarium constet, si vtrumque compatibile est, vt optime declarat Mol. lib.  2. cap. 6. n. 63. & Greg. glos. que puedan l. 15. tit.  31. p. 3.
  
   At in nostra specie constat de titulo per famam[sect. 39]   per registrum per historiographos, &  scribentes,  illumque iustissimum defendunt omnes, & idem  Incognitus dum in Pontifice Romano agnoscit  ex alijs iurisd ictionem in temporalibus in ordine ad bonum spirituale, quale in hoc titulo reperitur, vt ostendimus supra c. 7. & 8.
  
   Pręterea ex omnium calculo (etiam semoto[sect. 40]   Pontificio diplomate) immemorialis pręscriptio  in rebus publicis locum habet vt supra deductum   est, igitur nec de titulo, nec de bona fide quæstio  in hac specie locum habebit, cum in præscriptione immemoriali ea quęstio cesset iuxta prædicta.
  
   Non obstat octauum scilicet ad præscriben[sect. 41]dum ius nauigationis, piscationis, &  similium requiri prohibitionem contra alios, ita vt præscriptio incipiat à tempore prohibitionis, nec sufficiat  contra aliquos (quia contra hos prohibitos tantum præscriptum erit) sed contra omnes, quibus  præiudicium inferri prætenditur ex doctrina glossæ verbo, formam in l. Qui luminibus. ff. de seruitut. vrbanorum & verb. Alciaten. in cap. Abbate de verborum recepta ex Balbo de præscription. 4. part. quintæ, quęstion. 5. Couar. regul possessor 2. par. §. 4. num. 6. & Padilla à numer. 14.  post glos. 1. in l. 1. C. de seruitut. dum docent in  seruitutibus negatiuis incipere præscriptionem  à tempore prohibitionis, & in nostra specie difficultati sucumbentes sentiunt, & requirunt Faber  numer. 2. §. flumina, Institut. de rerum diuisione,  Ruynus consil. 28. numer. 11. libr. 1. Aymon de  antiquit. 4. part. cap. materia numer. 81. Rolandus cons. 5. num. 68. volum. 1. Boerius decis. 125.  num. 5. & Molin. de iustit. tract. 2. disp. 70. vers.  quod idem.
  
   Respondetur tamen primò  sententiam dicta[sect. 42]rum glossarum procedere vbi principaliter agitur de possessione, & pręscriptione iuris negatiui, cuiusmodi est seruitus altius non tollendi,  non officiendi luminibus; at vero si principaliter agatur de iure affirmatiuo piscandi, nauigandi, lignandi, pascendi, &  similium, in cuius  consequentiam sequitur negatiuum scilicet, ne  alter eodem iure vtatur; nec possessio, nec præscriptio incipit à prohibitione, sed à facto, in quo  possessio, vel quasi possessio consistit: alioquin dicendum foret in iure decimandi, iurisdictione, &   in omnibus rebus, & iuribus affirmatiuis possessionem, & præscriptionem non incipere nisi à  tempore, quo alter prohibetur, quia in his omnibus  affirmatiuis inconsequentiam agitur de iure negatiuo, quo possessor, vel præscribens alium prohibet; accedit reg. accessorium in 6.  & quod prior  causa sit inspicienda l. 1. ff. de authorit. tut. resoluit Ægidius l. Ex hoc iure cap. 3. numer. 31. ff. de  iust.
  
   Secundò respondetur pręscriptionem iuris ne[sect. 43]gatiui non tantum nocere prohibitis, sed & omnibus, ad quos notitia prohibitionis peruenit, vt  resoluit Aymon de antiquitat. 4. part. capit. materia numer. 86. qui inter alia illam elegantem  reddit rationem, quod aliàs nec possessio, nec pręscriptio in similibus vnquam adquiri posset, cui fauent ea, quæ circa proclama generale resoluimus  supra n. 33.
  
   Ego noto in nostra specie agi propriùs de consuetudine[sect. 44] quàm de præscriptione, vt supra deduximus; consuetudo vniuersos ligat. l. De quibus. ff. de legibus docuit Bart. not. 2. in l. Si quis  diuturno. ff. si seruit. vendicetur receptus ex Molina lib. 2. cap. 6. ex num. 16. & 55.  sed hæc doctrina suspecta mihi est, quia vt iam supra num. 19.  contra receptam doctorum sententiam aduertimus,  hic non agimus de consuetudine propria, in qua  procedit reg. d. l. de quibus: verius ergo est præscriptionem iuris realis porrigi ad omnes; ius namque hoc reale est, quia hæc seruitus, seu adquisitio  debetur personæ a mari, vel flumine, &  similibus  ex doctrina Bart. in l. iusto. §. mutat. n. 3. ff. de vsucap. recepta, ex Cou. lib. 1. variar. cap. 17. nu. 10. &   Mench. Illust. c. 83. n. 26.
  
   Tertio respondetur, quod ex præscriptione im[sect. 45]memoriali inducitur consensus liber eorum, contra quos præscriptum est, adeo vt probatio incontrarium non admittatur, quod consentierunt, vel  consentire desierunt per metum, aliudve impedimentum, vt per Ioannem Andream, & alios, quos  referunt, &  sequuntur, resoluunt Burgos de Paze  cons. 15. num. 34. Couar. reg possessor 2. p. §. 4. n.  5. vers. 2. Pelaez de maioratibus 4 par. q. 20. num.  55. Ioan. Garc. de expens. cap. 9. num. 23.  & in specie nostra tradunt Ias. l. Quominus num. 96. ff. de  flum. Afflict. in const lib. 1. rubr. 85. §. 2. nume. 1.  Decius cons. 270. aliàs 271. num. 14. & 15. Aym.  cons. 111. num. 25. quod indubitatum erit sicum   præscriptione concurrant aliquot prohibitiones  in ipsius temporis tractu contingentes; quo casu  præsumendum est præscriptionem cum prohibitionibus incœpisse argumento tex. in l. ex persona. C. de probat. l. Quicumque. C. de apochis lib.  10. docet eleganter Couar. reg. posses. 2. p. §. 4. n.  6. vers. posterior ad finem.
  
   Et ita conciliari potest altera opinio eorum, qui[sect. 46]   defendunt in mere negatiuis non sufficere immemorialem, nisi de prohibitione constet, vt volunt   Cæpola de seruit. vrban. cap. 50. num. 2. Casan.  consuet. Burg. rubr. 13. §. 2. num. 15. Ripa respon.  194. ad finem, & num. 68. in cap. cum Ecclesia de  caus. posses. & Ruyn. cons. 28. ex num. 11. lib. 1.  nam   si constet de aliquibus prohibitionibus, pręsumptio erit pro immemoriali.
  
   In nostris vero terminis interuenit præscrip[sect. 47]tio immemorialis, vt supra probatum est, non agitur principaliter de præscribendo iure negatiuo,  item constat ex annalibus Lusitanos illam quasi  nauigandi possessionem adquisiuisse ex aliorum  prohibitione, tùm abinitio, tùm in temporis discursu: de Castellanis Malucas petentibus patet,  qui ab ea pretensione prohibiti acquieuere, qui &   Angli, & Galli clandestinè, & contra suorum  Principum voluntatem nauigationem illam, &   commercium interturbabant, vt de Castellanis   significauit Imperator Carolus Ioanni III. Lusitaniæ Regi, & in eos tanquam in rebelles, & piratas animaduertendum postulabat Lucena in vita  Xauierij lib. 4. cap. 2.  & de omnibus nostri suplicium sumebant, eos vita, vel bonis spoliando, &   nusquam illorum Reges de ea prohibitione, &   spolio querellam instituere; nec similes pacis communis violatores, & piratæ ius aliquod in suorum   Principum gratiam, quos offendebant conseruare potuere, ex tit. quod vi aut clam, resoluit Menchaca Illust. c. 89. num. 38. ante fin.
  
   Idem quoque de Batauis est dicendum, licet[sect. 48]   enim ex occasione rebellionis contra  suum Principem naturalem, nostrum nauigationis Indicę, &   commercij ius infestauerint, non tamen id sunt  ausi regnantibus Emmanuele, Ioanne III. Sebastiano, & Henrico, cum quibus illi, sicut & cęteri  Christiani orbis Principes inuiolatam pacem seruarunt, sed postquam Philippus I. Lusitaniæ Regni possessionem cepit, quod contigit anno à partu virginis 1580. Duard. Nonius in genealogia  Regni Lusitaniæ  sub Philippo I. Herrera hist. vniuers. 2. tom. lib. 10. à cap. 2. Martin. Carrillo in annalibus cent. 16. lib. 6. anno 1580.  & tunc sub rebellionis, & belli colore nullum ius contra suum Principem consequi potuere nisi verum sit, quod
  
   "Non ius arma dedit, potius ius arma dederunt."
  
  
    Nec aliud respondit Turcarum Imperator, dum  armis & vi Bulgariam occupat, & ab Imperatore  Constantinopolitano interpellatus, ne Regem  amicum, &  confœderatum regno spoliaret; ensem  dextra attollens, hic, ait, regna dat & aufert, Iouius  in Turcis.
  
   Quod autem ait Incognitus cap. 7. ad fin. accolas totius tractus Africani, aut Asiatici partem  maris quemque sibi proximam piscando, & nauigando perpetuo vsurpasse, nunquam à Lusitanis  prohibitos, refellitur, tum quia ex Bart. & Cœpola obseruauimus supra cap. 10. num. 41. protectionem, iurisdictionem, seu potius Imperium Imperatoris non excludi ex particulari cuiusque terræ   adiacentis possessione, & iurisdictione: sicut non  excluditur ex dominio vassallorum particulari  ad notata per D. Thom. 1. par. q. 96. art. 4. Sotum  lib. 5. de iust. q. 1. artic. 1. glos. verb. sanctionem in  proœm. ff. Bar. in l. 1. n. 15. ff. de iurisdict. vbi Curtius num. 108. testatur communem Padil. in l. Altius num. 5. C. de seruit. Valasc. de iure emphyt.  q. 8. num. 20. 21. & 43. concl. 5. Cald. de empt. ca.  21. num. 11.  & passim alijs; tùm etiam quia vt ostendimus ca. 8. causa sexta, per maris Indici tractum  nullus nauigare potest absque licentia Lusitanorum, cui prohibitioni omnes Reges confœderati  & non confœderati (excipe hostes) acquiescunt,   dum à nostris impetrant Saluum conductum.
  
   Notabit obiter, nec oscitanter lector in hac ob[sect. 50]biectione mentem Incogniti esse, quod Lusitani  non possunt prohibere alios à nauigatione ad Indos, idque ex eo quia ipsi Indi nauigationibus, &   piscationibus tractum illum perpetuo occuparunt, nec à nostris eiecti vnquam fuerunt, aut ab  ea quasi possessione eijci potuerunt, ita intendit  Indici maris tactum nauigationibus, & piscationibus occupari posse, & ita mare nauigationibus,  & piscationibus acquisitionis capax esse, quo fundamento totam suam dissertationem euertit; sed  subtilius respondet Incognitus mare à Turcis,  Mauris, & infidelibus, non à Catholicis nauigando, & piscando occupari posse, rationem autem  differentiæ alijs (prout assolet) excogitandam, &   inueniendam relinquit.
  
   Pro huius capitis, &  argumenti coronide illud[sect. 51]   contra Menchacam, & Incognitum notare libet  dum vterque.
  "
   Incidit in scyllam, cupiens vitare Carybdin.

"  
   Probant namque præscriptionem admitti posse  in rebus publicis à  tempore prohibitionis, cui prohibiti acquiescant, ergo ex eorum confessione, &   sententia ius hoc pręscriptibile est. Est enim celebris doctrina Bald. l. 1. C. quando non petentium  partes, recepta ex Garc. de nobilit. glos. 12. n. 82.    singulariter decidentis illud quod non est renunciabile, non esse pręscriptibile, ergo si est renunciabile, est pręscriptibile, cum contrariorum eadem sit diciplina, vt docet Consultus l. fin. in fin.  ff. de legat. 3. ornat Euerard. loco 19. conducit illud, quod resoluimus sup. cap. 7. in fin.  & ipse Menchaca Illustr. cap. 89. num. 37. ad fin. probat illud  quod ex concessione expressa fieri potest, ad quiri etiam posse ex tacita, & perconsequens ex præscriptione.
  
   Tandem non obstat opinio Castrens. l. fin. nu.[sect. 52]   4. ff. de vsucap. resoluentis non sufficere mille annos ad præscribenda loca publica, quia præpostere acceptus est a Mench. & ab Incognito; duo namque dicit Castrensis. Prius in rerum publicarum  adquisitione non opus esse præscriptione, sed occupatione, quod tamen supra ad 4. num. 16. reiecimus; estò tamen illius opinio esset vera, pro nobis  stat, si enim sufficit occupatio, à fortiori sufficiet  præscriptio; cum ea, quæ per possessionem adquiruntur, possint & præscribi, vt deduximus sup. c.  11. ad quintum.
  
   Posterius vero est quod qui ædificat in loco pu[sect. 53]blico, si ædificium penitus corruat, & ille, cuius erat, dereliquerit, vtrum in hoc casu possit antiquus possessor alium ædificare volentem prohibere? & resoluit quod non, etiam  si per mille annos   durasset occupatio concurrentibus ijs, quæ  supra  dixerat, scilicet data negligentia prioris domini,  & non interueniente protestatione, prout ipse declarat, & notat Balbus de præscriptionibus 4. par.  quintę q. 6. num. 7. quod quidem tantum abest, vt  nobiscum pugnet, vt verissimum mihi videatur.
  
   In his enim, quæ pro derelicto habentur quis  dubitat nullum tempus pręcedens impedire possessionem, & dominium infuturum, quod præcipue procedit in locis publicis, in quibus, dirutis  ædifficijs, res in pristinam libertatem reducitur, vt  bene decidit Vlpianus d. l. fin. ff. de vsucapionib.   ac perconsequens si Lusitani nauigationem Indicam omittant etiam post mille annos; non dubito quin alij eam sibi vendicare possint; durante  verò quasi possessione possunt vtique Lusitani  prohibere aliorum piscationem, &  nauigationem,  vt fatentur etiam illi, qui præscriptionem maris  negant, & hic est vnus ex effectibus, quos considerant durante illa quasi possessione Balbus dicens receptum, &  verum post Bart. & alios de præscriptionib. par. 5. q. 6. num. 10. vbi eam constituit  conclusionem. "Prohibere poßumus, ne quis intret locum   nobis inuitis, vnde prohibere possumus ratione possessionis  nauigationem, & piscationem maris, & fluminis, quæ aliàs nobis communia sunt de iuregentium."
  
   Hinc dęduces frustra de fatigatum Incognitum[sect. 54]    dum totus est in neganda rerum publicarum præscriptione. Ea enim quæstio quoad propositum inutilis est; estò namque quod vera esset pars negatiua, nihil officeret, cum nobis sufficiat esse in ea  quasi possessione nauigandi in Indos priuatiuè   quoad alios; qua data concors est omnium sententia (ipso etiam adstipulante Incognito, vt constat ex argumento 4. de quo supra numer. 17.) & ea  durante fas est nobis alios ab eadem excludere, vt  Bartolus & cæteri relati numer. pręcedenti fatentur.

  
  
     Svmmarivm.   Cap. XV.
  -    1  Incognitus blaterat contra Lusitanos.
  -    Iudicet ille de alterius errore, qui in se non habet quid condemnet.
  -    2  Fides mendacijs opponitur & tripliciter consideratur quoad Regem, quoad contrahentes, quoad hostes.
  -    3  Lusitanorum fides erga suos Reges absque exemplo.
  -    Egæ moniz fides memoranda in liberando Henrico Principe.
  -    4  Martinus de Freitas Conymbricæ præfectus fide, &  constantia erga Sanctium Regem illustris.
  -    5  Bataui rebellarunt contra suum Principem naturalem.  Rebellio est maximum malum.
  -     Rebellare contra suum Principem etiam malum, & tyrannum non licet.
  -    Reges velut patres colendi, & ferendi.
  -    Patriæ honorem, & vitam debemus.
  -    Iniuriæ in parentibus, patria, & regibus non  vindicandæ.
  -    Hispaniæ Rex non dominus, sed pater est.
  -    Fœlices Hispaniæ Regis subditi.
  -    6  Lusitanorum fides, & veritas in commercijs.
  -    7  Batauorum dolus, & fraus incontractibus cum Indis.  Bataui genus noxium, populandisque prouincijs natum
  -    8  Fides hosti seruanda.
  -    9  Pueri Lusitani fides erga acerrimum hostem.
  -    10  Fr. Antonij Laurerij fides erga hostem.
  -    Didaci a Silueira nobile factum in fide hosti seruanda.
  -    11  Ioannis Castrij Indiæ Proregis insigne fidei seruandæ documentum.
  
  
   Apologia Analytica pro Lusitanis.   Cap. XV.
  
   BLaterat  Incognitus multa Lusitanis imponens; eos enim vocat mendaces capit. 5. & 7. pauperes ante Indicam nauigationem capit. 7. in hæc verba, "quibus factum vt inops diu populus ad repentinas diuitias subito prorumperet, lucris" velut dardanarios inhiantes, c. 12.  "non miracula non signa audiri, non exempla   vitæ religiosæ, quæ ad fidem poßent alios impellere, sed multa scandala, multa facinora, multas impietates,"  cap. 4. ad  finem, quod olim de Castellanis dixerat Victor.  2. p. de Indis num. 38. iudicet ille de alterius errore, qui non habet quod in se ipso condemnet ex  D. Ambrosio relato in cap. iudicet 3. q. 7.  & Papa  Calixtus I. monet, quòd ponderet vnusquisque  sermones suos, & quòd sibi loqui non vult, alteri  non loquatur, c. ponderet 50. dist.
  "
   De fide & veritate Lusitanorum.
"  
   Mendacijs fides, & veritas opponitur; hæc tri[sect. 2]pliciter quoad propositum  considerari potest, vel in  ordine ad Principem, vel inter contrahentes, vel respectu hostis: in prima specie Catholicis hoc Lusitanis ab orbis exordio diuinitus est concessum, vt  nunquam Reges suos communi decreto constitutos armis petiuerint, Tho. Bos. de sign. Eccl. tom. 1. lib.  8. c. 1. in pr. sing. 1. nec in tam longe dissitis terris aliquid vnquam contra suos Principes moliti sint  Bos. de sig. Eccl. 3. tom. lib. 21. c. 2. vers. decimum.
  
   Alfonsus legiònis Castellæque Rex Alfonsum[sect. 3]   Principem, qui primus postea Lusitanos Regio nomine est moderatus, intra oppidum Guimaranis obsidebat, eo animo, vt prius oppidum capere, quam inde castra mouere constituerit: Egas Moniz, qui minorem Alfonsi Lusitani ætatem rexerat, &  tunc pro  ea auctoritate, & gratia, qua valebat vnus maxime res communes  prudentia, consilioque gubernabat:  ex oppido egressus, factaque Regis conueniendi potestate, ita eius animum flexit, vt pace facta ijs conditionibus, quas ferre ipse voluit, obsidio soluta  fuerit: fidei datæ cum post annos aliquot Alfonsus Lusitanus immemor esse videretur; toletum  Egas abijt ad Regem, collum laqueo implicitus, vt  capitis supplicio Sacramenti religione exoluerètur, quod se inuito violatum esse excusabat. Tanti  viri squalore, & lacrymis Rex ad misericordiam  flexus impunitatem dedit, ex Marian. libr. 10. de  reb. Hispan. cap. 13. ad finem.
  
   Alfonsus Boloniæ Comes in fratris Regis Sanctij[sect. 4]  administrationem  à Clem. V. c. grandi de supple. negl. in 6.  suffectus Conymbricam obsidebat  in Sanctij fide perstantem, Martinus de Freitas vrbis  & arcis præfectus nunciata Sanctij morte (decesserat enim Toleti) impetrata à Comite licentia  Toetum de latus, aperto Regis extincti sepulchro  Conymbricenses claues in manus dat ab homagio & Sacramento se exoluens, Chronica Alsonsi sapientis c. 7. Viri fidem, ait Marian. de reb. Hisp. libr. 12. capit. 4. in fine, "atque constantiam omnibus sæculis prædicandam, Lusitani generis, &  sanguinis propriam   laudem."
  
    Bataui vero contra suum Principem rebella[sect. 5]runt, quo nihil miserius, nihil fœdius, & mare calamitatum ait Lypsius pol. lib. 6. c. 1. nec subditus  contra Principem naturalem licet malum, crudelem, &  tyrannum aliquid moliri potest, Bodinus  de republica lib. 2. ca. 5. Nam cum reipublicæ iniurię nobis tolerandæ  sint, & Regum etiam, qui rei  publicæ parentes sunt, offensiones perferendæ;  Quoniam iniuria nec in parentibus, nec in patria  vendicanda est, quibus post Deum, vitam, ingenium, & disciplinam debemus; neque naturæ repugnare, nec patriam lædere, neque fidem frangere, quamuis omnibus iniurijs oneratus sis, vnquam licebit, Osor. de reb. Emman. lib. 11. pagin.  mihi 422.
  
   Cum tamen Regimen Hispaniarum Principis  magis paternum, quam Dominicum sit, provt exteris etiam notum est, vt verius de eo dici possit,  quod de Alexandro dixerat Plutarch. "fœliciores esse, qui sub illius Imperio degunt, quam qui illud effugerunt."
  
   Circa vero commercia ex primo nostrorum in Indiam[sect. 6]   aduentu  tanta apud Reges, populosque illos Lusitanorum fides concepta est, vt cum Petrus Aluarus Capralis primus post Gamam Indicæ classis Nauarchus, à   Cananoris mercatoribus certum pondus Zingiberis atque Cinnamomi emeret; Rex existimans  ex defectu pecuniæ non plus oneris illum accipere,   sibi fore gratiss imum significauit, si velit vti suis  pecunijs, perinde ac si Regis Emmanuelis essent,  agit Capralis gratias & ostendit nuncijs magnum   numerum aureorum nummorum, vt intelligeret  Rex non ex pecuniæ inopia, sed quod naues iam  satis oneratæ erant, emere plura noluisse Osor. lib.  2. de rebus Emman. pag. 79.
  
   Per contrarium verò Hollandenses anno mil[sect. 7]lesimo sexcentesimo ex historia Ætiopię Orientalis lib. 4. c. 24. cum duabus nauibus lauam peruenere, vbi varias merces emerunt ęreis nummis ingeniose tamen argentatis, & post onus susceptum,  cum Iauoenses fraudem & dolum detegerent, eos  in carcerem coniectos nauibus, mercibus, & vita  spoliare voluere, sed ab illis vix impetratum est, vt  alios mercatores ex Batauia expectarent, qui veros  nummos ad ipsorum satisfactionem persoluerent,  prout contigit post sex menses miserrimæ custodiæ; vnde eorum opinio per illam Orientis plagam   non mediocrem accepit iacturam, "Hollandini" (ait  Albertus Crantius in Vuandalia lib. 14. cap. 18.)  "noxium genus hominum, qui populandis terris natum est,  diffusum per Regiones Orientis, Liuoniam, Prussiam, Pomeraniam."
  
   Tandem circa fidem hosti seruandam, prout[sect. 8]   decet ex D. Augustino relato in cap. noli 33. q. 1.   vt eleganter prosequitur Becan. 2. tom. opusc. 1.   à cap. 1. quod Roma in vno regulo admiratur Horat. lib 3. carm. ode 5.
  "
   Fertur pudicæ coniugis osculum
   Paruosque natos, vt capitis minor,
   A se remouiße, & virilem
   Toruus humi posuisse vultum.

"  
   In nostris pueris clariora fidei documenta splendescunt;[sect. 9] ad Suarium Indię gubernatorem venit  puer Lusitanus cum litteris a Lusitanis, qui fuerant   à Calecutij Rege, Capralis tempore, capti, vt pacem   cum ipso Rege iniret, & eos à miserrima seruitute in libertatem vindicaret: lectis litteris Suarius  pacis conditiones non approbans puerum retinere voluit; puer autem constantissime repugnauit  dicens se nunquam tantum dedecus admissurum,  vt datam fidem metu mortis, aut seruitutis violaret, captisve cædis causa foret. Osor. de reb. Emm.  lib. 3. pag. 140.
  
   "Interque mærentes amicos"
   Egregius proper abat infans.

  
Exul ex Hora. sup.
  
   Fr. Antonius Laurerius Franciscanus è Soco[sect. 10]tora Indiam petens ad Suriatum oræ Cambaicę   facto naufragio cum aliquot Lusitanis ad Mamudium Regem captiuus abducitur; cum iam diu  in eo seruitio degerent, atque ad eos eximendos  accederet nemo; Laurerius omnium consensu delectus est, qui Goam de redemptione contenderet,   ea lege, vt si nihil transigisset; intra certum diem  bona fide rediret, atque eius reuersionis quasi obsidem, & pignus horridum sunem, quo cingebatur; reliquit Regi: vt Goam peruenit, absente per  id tempus Prætore, nihil decidi super tanta re potuit, ita infecto negotio protinus, vt promiserat  in Cambaiam reuertit. Quę res tanta admiratione Regem affecit, perpuratosque, vt confestim sine vllo pretio, quin etiam ornatos, lautosque Lusitanos benigne dimiserint; neque id modo Laurentij virtus, &  sanctitas consecuta est, verum etiam   apud illas nationes non parua cum vtilitate egregiam probitatis existimationem, & famam nomi  m Lusitano peperit: sane quam egregio documento non solum ad conscientiæ fructum, & officij  religionem, sed etiam ad opes, & gloriam, constantia promissorum, & fide nihil in rebus humanis esse præstantius, ex Maffæo lib. 5. hist. Indicar. pag.  mihi 115.
  
   Didacus de Silueira dum magna classe Erythre[sect. 11]um mare ingreditur, vt Sarracenorum naues interciperet, ab Indięque nauigatione auerteret; quandam ingentem nauem mercibus, & Mauris onustam offendit; cuius dux vt nostros myoparones  agnouit, subductis velis ad Silueiram in scapha  accedit, & ei confidenter Lusitani hominis (qui in  Iuddà captum se referebat) epistolam ad instarsalui conductus (cuius mentionem fecimus capit. 8.  num. 25.) obtulit, qua captiuus Lusitanis verbis à   Lusitanis ducibus postulat, vt nauem illam, quę   cuiusdam nequissimi Mauri erat, prædarentur;  Silueira tamen propter Sarraceni fiduciam, & Lusitani nominis æstimationem non solum nauem  auro, & pretiosis mercibus refertam generoso dimisit animo, sed & capti fraudem occultans discerpta epistola firmum saluum conductum Sarraceno Nauarcho concessit; ne forte in alterius  ducis manus inciderit, qui non tantum honori,  & reputationi deferendum putaret, &  sic hosti fidem, & fiduciam contra mancipij perfidiam, in  Lusitani nominis decus seruauit Barr. Decad. 4.  libr. 4. cap. 22.
  
   Ioannes Castrius Indiæ Prorex cæsis, & pro[sect. 12]fligatis ad Dium parua manus, sed ingenti animo, magnis Cambaiæ legionibus, arcem ab hostibus pene dirutam  à nouis fundamentis multò  quam   antea firmiorem  ędificare constituit; retardabat opus pecunię penuria, eamque inueniendi sine pignore difficultas: se dit animo è venerabili illa barba crinem euellere, quem pro necessarijs ad opus  numis oppignerauit, & intra constitutum tempus solutis pecunijs redemit: hunc tanti viri posteriores factis &  splendore non inferiores in fidei  seruandæ testimonium omni Thesauro pretiosiorem religiose custodiunt, &  sæpius videre cupientibus ostendunt.

  
  
     Svmmarivm.   Cap. XVI.
  -    1  Lusitania auro abundans.
  -    Lusitaniæ Reges bella contra Mauros, & Turcas geßere absque amicorum auxilijs.
  -    Lusitaniæ Reges alios Principes Catholicos armis, pecunijs, exercitibus, vel classibus contra fidei hostes adiuuarunt.
  -    2  Dionysij Lusitaniæ Regis liberalitas in Reges Aragoniæ, & Hispaniæ.
  -    3  Ioannes II. Lusitaniæ Rex Regibus Castellæ Catholicis  largè  suppetias mittit ad expugnandam Malacam,  &  succurrit Maximiliano Flandriæ Comiti num. 4.
  -    4  Maximilianus profligatus petit, & obtinet à procuratore Regis Lusitaniæ pecuniam ad bellum restaurandum.
  -    5  Alfonsus IIII. Lusitaniæ Rex opem tulit contra Reges  Mauros ad salsum.
  -    Victoria insignis ad salsum amnem contra Mauros.
  -    Alfonsus V. ad liberandum à Turcis Hydruntum elassem  mittit.
  -    6  Ioannes Lusitaniæ Rex III.  sucurrit Castellæ pro Carolo. V.
  -     7  Emmanuel Lusitaniæ Rex classem mittit Venetijs contra Turcas.
  -    8  Ludouicus Lusitaniæ Infans cum magna claße iuuat  Imperatorem Carolum in expugnatione Tuneti.
  -    9  Incogniti mendacium, vel ignorantia circa Lusitaniæ   paupertatem.
  -    10  Lusitania diues autem Indiæ nauigationem.
  -    Iudæi expulsi à Castella magnas diuitias Lusitaniæ   Regno deferunt.
  -    11  Lusitaniæ Regnum opulentisimum ante Indiæ nauigationem.
  -    12  Olysipo totius orbis emporium.
  -    13  Arx D. Georgij ob auri fodinas Mina nuncupatur, ante  que Indiæ explorationem Lusitanis subiecta.
  
  
   De Lusitanorum diuitijs ante Indicam  nauigationem   Cap. XVI.
  
   LVsitaniam auro abundare olim scrip[sect. 1]serat Plinius, dicens, "nec in alia parte terrarum tot sæculis hæc fertilitas,"  libr. 33. capit. 4.   idem firmat Strabo lib. 3. de situ orbis,  sed illud non prætermittendum in Tago aurum  adeo purum putum arenis erui, vt Ioannes III.  Lusitaniæ Rex ex eo auro sceptrum confici iusserit, quo hodie Reges, vel quando acclamantur,  vel quando inconuentu Regni assistunt, vtuntur  Eduardus Nun. in descriptione Lusitaniæ cap. 14.   sed iam Plinius libr. 3. cap. 4. Tagum Gangi, Patolo, Hermo, & Pado in hac excellentia præfert, &   hodie in Lusitania auri, & argenti fodinæ inueniri poterant, nisi edicto Regio prohibitæ forent ex  eodem Eduardo. Posteriori sæculo annalibus constat Reges Lusitaniæ varia bella contra Mauros,  & infideles in Africa, & Asia perpetuo gesisse  nullis ad ea ab amicis auxilijs corrogatis; contra vero hi semper Principes Catholicos, vel pecunijs,  exercitibus, vel classibus liberaliter, & laudabiliter iuuarunt.
  
   Dionysius (vt antiquiora omittamus) cum in[sect. 2]   Castellam, & Aragoniam arbitrij causa ibisset, eo  apparatu, & magnificentia præ cęteris Regibus  excelluit, vt etiam carpant Zurita in annalibus Aragonię part. 1. lib. 5. cap. 66. Mariana lib. 15. hist.  Hispan. cap. 7. Tentorijs enim toto itinere erectis abstinuisse oppidis memoratur; nullus fere ex  nobilibus vtriusque aulæ indonatus ab eo discessit, & Iacobo Regi Aragoniæ vxoris fratri, magnam auri summam mutuo petenti, oppidumque   propignore offerenti, mutuum negauit, duplum  dono dedit, abeo autem cum hospes esset, nec xenium quidem ipse, vel suos accipere voluit. Castellæ Regi Fernando genero suo, præsidium abeo  ad belli sumptus poscenti, vltra magnam pecuniæ  summam, smaragdinum poculum pretij inæstimabilis dedit; cum autem non tantum præsentibus nobilibus donasset, sed & absentibus munera misisset, & in Portugaliam reditum pararet, nobilis quidam Castellanus quæstus est, quod se solum indonatum omitteret; cumque Rex se excusaret, quod illius notitiam non habuisset argenteam mensam magni ponderis, in qua cœnabat,  & quæ  solum ex Regio instrumento supererat, ei  obtulit, addens, vt boni consuleret: nihil iam sibi  esse reliquum, quo eum honoraret, ex Eduardo  Nonio Leone, P. Atonio Vafconcellio, & alijs,  in Dionysio.
  
   Fernando & Elisabet Catholicis, dum Mala[sect. 3]cam obsident diutius quam vires, & pecunia paterentur, à Ioanne II. Lusitaniæ Rege mutuas postulant munitiones, ne ab incæpta oppugnatione  desistant, quod Ioannis libenti animo, & liberali concessit, quibus auxilijs obsidio expugnata vrbe fœliciter successit, Resendius in Chronica Ioannis 2. cap. 61.
  
   Cum Maximilianum Flandriæ Comitem Ro[sect. 4]manorum Regem Brugenses ciues captum custodijs circumdedisse impetu in Regiam facto,  (auctor est Marian. lib.5. cap. 11.) idque aliunde   Ioannes II. Lusitaniæ Rex sciuisset, extemplò legatum ad Maximilianum misit, cum militum, &   classis pollicitatione, cum Syngrapha Regia ad  nobillissimos drapesitos data, qua inspecta Flandriæ Comiti quadragies sextertium numeraretur,  quę pecunia eo tempore, &  sæculo, quamuis Rex  iam in libertatem esset vendicatus, ad illius tamen   autoritatem, honorisque æstimationem, ac pacis  conditiones magno suit adiumento ex Resend.  in Ioan. II. cap. 71.  & cum poſtea idem Maximilianus Antuerpiæ ad bellum persequendum, &   exercitum soluta stipe sibi de cætero tuendum,  nummis indigeret, à Didaco Fernandez, qui Regis Lusitaniæ negotia tunc Antuerpiæ procurabat, magnam nummorum copiam nomine dicti  Regis Ioannis II. postulauit, quam procurator  præsentem numerauit, quod Ioannes adeo approbauit, vt & generositatem Didaci laudauerit, &   magnis honoribus, & beneficiis ornauerit Resendius in eadem Chronica cap.175.
  
 Anno 1340. Alfonsus Lusitaniæ IIII. Alfon[sect. 5]so XI.genero opem tulit contra Olbohacenum  Marrochorum Imperatorem, & Abenhamet  Granatȩ Regem, & ad Salsum amnem nobilissimam victoriam Toletanis etiam anniuersarijs sacris celebratam vterque Alfonsus cæsis supra ducenta Maurorum millibus adeptus est, historiæ    Lusitaniæ in Alfonso Quarto, Mariana de rebus  Hispan. lib. 16. c. 7. & 8. Carthag in anacephalæosi Reg. Hisp. c. 87. Zur. 2. p. c. 53. Alfonsus V. in insignem classem aduersus Turcas, qui Hydruntum vulgo Otranto Neapolis nobilem vrbem  expugnarant, ad Sixti Quarti instantiam misit  Eduard. Nun. in descript. Lusit. cap. 48.
  
   Quo tempore communitates, vt vocant, Cas[sect. 6]tellæ in Imperatorem Carolum Germanicis bellis implicitum arma sumpsere: qui pro Imperatore sese opposuere, viribus, & nummis destituti; à   Ioanne Lusitaniæ III. armis, munitionibus, & pecunijs adiuti de seditiosis victoriam, &  supplicium   reportarunt, Osor.de rebus Emman. lib. 12. reiecta ex aduersarijs regni inuestitura ex eodem Osor. & Conrado Lycothene, apopthem.tit.de fide seruand.
  
 Bajacetus Turcarum Imperator magnam clas[sect. 7]sem instruxerat, qua insulas, & ciuitates Græciæ,  quæ ad Venetorum Imperium pertinebant, in suam   redigeret ditionem: Emmanuel Lusitanię Rex in  gentem classem ad Turcarum impetum retundendum obtulit, cuius in Corcyram delatæ fama, &   procinctu aliorum Principum deterritus Turca  classem maximis ędificatam sumptibus ab instituto bello inglorius reduxit, Osor. lib. 2. de rebus  Emmanuelis.
  
    Multò maiorem in Caroli leuiri auxilium ad[sect. 8]   Tuneti expugnationem detulit Ludouicus Ioannis Lusitaniæ III. Regis frater, Sandoual in Chronica Caroli V. &  Andrade in Chronica Ioannis  III.3, par. cap. 15.
  
 Si ergo Lusitaniæ Rex exercitibus, classibus[sect. 9]   munitionibus & pecunijs principes Imperij, Neapolis, Castellæ, Aragonię, Flandriæ, Venetiarum  & alios sæpe munifice etiam ante Indiæ explorationem iuuauit; ignorantię  supinæ, aut impudentis mendacij crimen non effugiet Incognitus.
  
   Sed & ante primam Indiæ nauigationem au[sect. 10]diamus Hieronymum Conestaggium Lusitanis  parum affectum lib.1.in pr. de Portugaliæ, & Castellæ coniunctione, "valde (ait) iam creuerat Regnum   incolarum numero, ac diuitijs; longe vero impensius postea  creuit anno 1482. ex Iudæorum à Castellæ expulsione, quorum ingens numerus ex Castellæ finibus eiectus à Ioanne  secundo licentiam in Lusitaniam migrandi obtinuit sub  hac lege, vt octo ducati in singula capica soluerentur, &   alijs conditionibus; circiterque viginti millia familiarum,  quarum singulæ decem amplius capitibus constabant, in  Lusitaniam migrantia fiscum Regium non mediocriter  auxere." Quibus vltra ærarij, Asiæ que opes in Indiæ   expeditionem exhaustis, ad eam sustinendam nobilibus donatiua indixit Emmanuel Lusitan. Rex.
  
   Ita vt ante Indiæ explorationem nullum ex[sect. 11]    Europæis Regnum opulentius Lusitano inveniretur, vt constat ex historijs, vel eò maxime quia  cæteri Christiani orbis Principes assiduis bellis  velut Cadmea gens inter sese dessiderent, &  consumeretur.
  
 Quorum subditis liberum olysipponis empo[sect. 12]rium mercatorum totius orbis frequentia illustre  semper patuit; commercijs autem vniuscuiusque  Regni opes præcipue augentur: ideo Acosta lib.  3. de proc. Ind. Salute c.11. vere & meritò dixit Indiam Orientalem auro, & auspicijs Regum Lusitanorum partam: vnde perspicatiores intelligunt   Lusitaniam viris, armis, opibusque opulentiorem   fuisse ante Indiæ nauigationem, quam post; cum  per tot colonias vires diuisæ omnem substantiae   Lusitania exugant, & exhauriant.
  
   Adde quod ante Indiæ nauigationem arx D.[sect. 13]   Georgij, que ob auri fodinas Mina nuncupatur,  sub Lusitanorum Imperium iam venerat; ex qua  singulis annis tàm ingens auri pondus in fiscum  Regium deferebatur, vt Cananoris, & Cochimi legati cum in Indiam reuerterentur, in itinere naues  ex Mina obuias habentes, tantam auri copiam  (quam eis Indiæ prætor, & Almiraldus Vascus  à Gama in beneuolentiæ, & gratiæ  signum ostendi procurauerat) admirati contrariam opinionem,  quam ex æmulorum inuidia conceperant, deposuerint Barrio. decad. 1. lib. 6. cap. 2.

  
  
   Svmmarivm.   Cap. XVII.
  -    1  Lusitani perlustrant quotannis Oceanum ab herculeo  freto vsque ad extremos Sinas & Iaponios.
  -    Bataui, & alij inuident Lusitanis lucrum, quod ex suis  nauigationibus accipiunt.
  -    2  Lusitani lucrum ex nauigationibus nanciscuntur, vt eo  fidem Catholicam defendant.
  -    Rex Lusitaniæ in Africæ, & Asia magnos sumptus facit in fidei tutelam, & incrementum.
  -    Hispaniæ Rex armatus est mari, terraque contra Turcas, Mauros, piratas, & rebelles.
  -    3  Lucrum ex Indijs non æquat sumptus pro conseruanda  fide Catholica insumptos.
  -    Bataui infestant sui Principis naturalis poßessiones.
  -    Prædis illecti caueant, ne fiant prædæ.
  -    4  Auri, Argenti, gemmarum & aromatum copia ex Indijs adducta non solum inseruit fidei Catholicæ defensioni, sed etiam Ecclesiarum Diuinique cultus ornamento.  Olysipone singulis annis expenduntur viginti millia aureorum in odoribus, qui saris in delubris cremantur.
  -    5  Lusitani præferunt honorem diuitijs, & in seqq.
  
  
  Asiatico Cap. XVII.  De Lufitanorum lucro ex Indico commercio.   Cap. XVII.
  
   OBiectat Incognitus Lusitanis lu[sect. 1]cri auiditatem, & quod sibi velut dardanarij vniuersi orbis quæstum soli  vsurpare satagant: haud credendum  erit Incognitum ob bonum publicum   talia effutire, sed proprio commodo adhæc verba incitari, propter quod & alij nostræ inuident  nauigationi, potius suum lucrum affectantes, quam   propagationem religionis.
  
   Cum Lusitani lustrent quotannis quidquid[sect. 2]   Herculeo freto vsque ad extremos Sinas, & Iaponios Oceanus circunfluit Bos. de sign. Eccles. 3.  tom. lib. 20. cap. 6. pag. 51. id quoque emolumentum etiam & opes ex suis peregrinationibus quærunt, sine quo vix tota Europa substinere posset  sumptus, quos quotidie Lusitanię Rex in Africa,  & Asia in fidei Catholicę augmentum, & protectionem, cum maxima hominum, &  pecuniarum   iactura facit; ita vt nec Indiæ merces, nec Lusitaniæ ad tantum onus sustinendum susficiant:  præcipue hodie cum Rex noster varijs in Prouincijs cum exercitibus, & classibus mari, terraque  contra Turcas, Mauros, infideles, piratas, rebelles   & Hæreticos, armatus esse debeat; in quo non tam   pomeria suæ ditionis quàm Christianæ exhaustis in id proprijs & vassallorum facultatibus quærit, Damianus à Goes de rebus, & Imperio Lusitanorum ad Paulum Iouium.
  
   Itaque maius onus & hoc grauissimum, quam[sect. 3]   lucrum nauigatio Indica Hispanis affert, vt testatur Acosta libr. 3. de procurand. Indorum Salute capit. 3. testis est ipsa Batauia, quę contra suum  Principem potentissimum, sed maioribus districtum curis, Hispaniæ auro, & diuitijs armata  tot annis non solum insultet, sed in illius fines, & ditiones audacter ingrediatur prædis illecta; quæ quia hamatæ  sunt, caueant, ne  qui illis pascuntur, tandem ipsi prædæ fiant.
  
   Ipsa etiam auri, argenti, gemmarum, ac[sect. 4]   aromatum copia non tantum ex Indijs aduehitur, vt Rex Catholicus Ecclesiam Catholicam aduersus inferni portas protegat; sed vt  in res etiam sacras, templa, sanctorum & præcipuè immaculatæ Deiparæ imagines, ac solemnia sacra erogentur: ita vt (maiora omittam)  ex viris fide dignissimis affirmet Bossius statim citandus Olysippone singulis annis expendi aureorum viginti millia in odores, qui sacris in  delubris cremantur: quę munera & opes amplissimas ad Ecclesiæ Catholicæ cultum, &  ornamentum ex longinquis oris deferenda diuinis oraculis probat, & inter vera Ecclesiæ Catholicæ  signa  refert Thomas Bossius de signis Eccles. 3. tom.  lib. 20. cap. 6 pag. 51.
  
   Vt autem  constet quod Lusitani omni lucro Re[sect. 5]ligionis causam ante ferunt, illustre Indici Proregis factum proferatur: Constantinus Brigantini  Ducis filius Indiæ Prorex potentissimum Ianafatani in Taprobane tyrannum debellauit, coronęque Lusitanię  subegit anno 1560. & inter opima Thesauri spolia dens  simij (cui fanum insigne dicatum erat, cuius (vt alia sileam) dumtaxat pecori in victimarum vsum custodiendo, porticus miram in longitudinem excurrebat, columnarum  septingentarum è marmore tantæ magnitudinis  vt Agripę columnas, quę in celeberrimo omnium   Deorum templo Romæ visuntur, sine dubio adæquarent ex Maff. lib. 1. hist. Ind.) in adyto inuentus, quem tutelare veluti numen magna Orientis pars superstitiosissime colebat, singulisque annis Orientis Reges magnum auri & gemmarum  pondus per suos legatos nefario denti offerebant;  impressàmque in aromatica massa effigiem sibi  deferri curabant, vt si non prototypum penes se,  imaginem  saltem haberent. Huius reliquæ  amissionem    prædicti Reges ægre tulere; &  statim Pegu Rex in  Taprobanem ad Victorem legatos mittit cum  magna aureorum millium copia, vt dentem illum   gentium Orientis solamen, & idolum sibi concedat cum mandatis, ne legati vllo pretio reliquiam   dimittant, seque reliquis Orientis Regibus in re  tanta præferri procurent: & cum nostri Imperij  status pecunijs valde laboraret, propter ingentes  sumptus, qui quotidie ex insurgentium bellorum   occasione, & impensis oriebantur; virique militares non dimittendam aurei millionis oblationem   instarent, quibus, & militibus debita stipendia  solui, & in seruitutem Regum superbia, & rebellio  redigi in fidei argumentum, & nostri Imperij stabilitatem, possent; nec ideo idololatriæ ansam barbaris præberi clamitarent, quando  quidem, & ipsi idololatræ erant, & illius nefandę reliquiæ  imaginem   colebant; vnde ex prototypi adoratione nullum  vitij, aut virtutis discrimen constitui poterat; vicit tamen Constantini constantia, ac suffragium  & ex Theologorum sententia superstitiosam reliquiam Ethnicis nequaquam reddendam cuiuslibet pretij intuitu, aut maioris boni colore constituit, & extemplò in ipso senatu, & coram eisdem   consiliarijs, dentem zafiris, carbunculisque magni pretij exutum, seu potius degradatum, in ahenum mortarium proprijs manibus, in pulueres reductum in ignem ad illud sacrificium accensum  proiecit, cultui Diuino, & fidei zelo omnes Thesauros, & humanos honores postponens Lucena  in vita Xauierij lib. 2. cap. vltim. Petr. Ortix en la  viagen del mundo libr. 3. cap. 13. licet id per incuriam Petro Mascaren. tribuat: exhibeant Bataui,  qui nobis fidei Catholicæ mendas obijciunt, &   improperant, ex omni antiquitate simile religionis exemplum; sed hoc Brigantinę familiæ opus  est, vt cęteri Europæ Principes, sicut ab illa prosapiam ducunt, virtutum quoque & religionis documenta accipiant.
  
   Alfonsus Albuquercius Indiæ Prætor cum[sect. 6]   Vtimutiraiam, quem Mauris in iure dicundo Malacæ præfecerat, ob proditionis crimen capite plecti cum filio, & nepote constitueret, centum millia aureorum, quæ ab Vtimutiraiæ vxore  pro illorum vitis offerebantur, iustitiam prętio licitandam non esse respondens, contempsit Barr.  decad. 2. lib. 6. cap. 7. Maffæus lib. 5. histor. Indic.
  
   Aluarus Acuñia, dum Diensi arci à Mamudij exercitu obsessæ  subuenit, naues auxiliares expug[sect. 7]nat, ducem in arcem infert, cui magnum auri pondus  frustra offerenti cum primoribus abscissæ ceruices,  ab hostibus agnitæ rabiem in Lusitanos acuere,  Damian. de bello Cambaico comment. 3. ad fin.  Maff. lib. 13. hist. Ind.

  
  
      Svmmarivm.   Cap. XVIII.
  -    1  Incognitus improperat Lusitanis scandala, facinora, &   impietates in India.  
  -    Lusitani intra Ecclesiam Catholicam constituti ex Incogniti confessione.
  -    2  Ecclesia vera veris miraculis constat.
  -    3  Nouatores miraculis suam doctrinam non confirmant.
  -    Apostoli signis & virtutibus prædicabant.
  -    D. Paulus miraculis doctrinam Christi confirmat.
  -    Moyses miraculis ostendit se à Deo missum.
  -    Regnum Dei non in sermone, sed in virtute consistit.
  -    4  Lusitaniæ Regum præcipua cura infidelium conuersio.
  -    5  Epistola Ioannis tertij cirra fidem Catholicam dissiminandam, & conseruandam in Oriente.
  -    6  Miracula ad infidelium conuersionem concurrunt, vel  in bellis, vel infidei probationem.
  -    Miracula hodie cur non fiant frequentius in infidelium  conuersione, sicut olim?
  -    7  D. Franciscus Xauierius Apostolorum hæres miraculis  plantat fidem in Oriente.
  -    Sina & Iapo martyribus pro fide Catholica triumphat.
  -    Iesuitæ cum magno fructu in Orientali conuersione  operantur, duplicique honore fruuntur velut Benjamin.
  -    8  Lusitani laici velut nuncij Apostolici Reges, & populos ad fidem conuertunt.
  -     Iacobus Canus Congi Regem, & populum conuertit.
  -    Antonius Galuanus in Malucis Reges, & populos conuertit.
  -    Antonius Paiua in Macazares conuertit Reges, ac proceres.
  -    9  Abassini Imperator, proceres, populusque hodie obsequium   Romano Pontifici præbent.
  -    Iesuitæ in Abassia.
  -    Abassini obsequium Clementi VII. coram Carolo V. defertur  Conuersio infidelium, & Apostasiæ reductio ad fidem  Catholicam, pertinet ad miraculorum genus.
  -    10  Lusitani in bellis diuinam opem experti contra Mauros, Turcas, & infideles.
  -    Virgo, Iacobus, Thomas, & alij sancti visibiliter in prælia pro Lusitanis ingressi.
  -    11  Bataui cum Regibus copulati à nostris sæpius repulsi.
  -    12  Auberti Miræi testimonium de gloria, & fide Lusitanorum, deque religione Catholica per eos amplificata  in India Orientali.
  -    Lusitani in Indiam arma victricia, & crucis trophæum   inuexerunt.
  -    13  Gerardi Mercatoris testimonium de cultu, Christique religione per Lusitanos in Oriental: ora propagata.
  -    14  Lusitanorum triumphi in Africa, & Asia contra Turcas, Mauros, infideles, & rebelles.
  -    Lusitanorum victoriæ diuino potius auxilio, quam ipsorum fortitudini tribuenda.
  -     Religio vera semper in Lusitanis eluxit.
  -    15  Lusitanorum gloria, & fortitudo non diminuitur ex  diuinis auxilijs.
  -    16  Lusitani à Deo prædilecti miraculis ab Infantia Regni  Lusitanici.
  -    Alfonsus Lusitaniæ Rex primus debellat quinque Reges  Mauros Christi apparitione confirmatus.
  -    17  Lusitanorum Regum insignia quinque Christi stigmata,  & cur magis Lusitanis, quam alijs Regibus fuerint concessa.
  -    D. Thomas Christi latus, & vulnera perscrutatur,  vt eorum fidem, & veritatem gentibus reuelaret, Lusitanisque idem officium relinqueret.
  -    Alfonso Albuquercio crux in cœlo apparet.
  -    18  Crucis, ad quam interfectus est D. Thomas, miraculum   illustre, ac frequens.
  -    19  Spolia hostium Lusitaniam ditarunt.
  -    20  Crucis miraculum hodie in Goa.
  
    
    De Lusitanorum Religione in India  Orientali,   Cap. XVIII.
  
   IMproperat Incognitus Lusitanis  scandala, facinora, & impietates in  India Orientali: cum miracula, &   exempla vitæ ad infidelium conuersionem ab illis expectanda forent.  Maximas certe grates Lusitani Incognito, & debent, & agunt; agnoscit enim miracula, &  signa  cœlestia à nobis deberi, & desiderari ad fidei Catholicæ confirmationem, & promulgationem;  & inde fateatur inuitus Lusitanos intra Ecclesiam   Catholicam, Apostolicam, & Romanam contineri.
  
   Solum namque miracula vera in vera Ecclesia[sect. 2]   reperiri, & illam probare docent D. Augustinus  tract. 13. in Ioannem de vnitate Ecclesiæ cap. 16.  & lib. 22. de ciuitate Dei cap. 8. Bellarmin. lib. 4.  de Eccles. cap. 14. Bossius latissimè de signis Ecclesiæ tom. 1. libr. 5. cap. 1. & de miraculis in Africa, & India Orientali cap. 2. vers. incusamus, cum  seqq. Iodocus Coccius in Thesauro Catholico  tom. 1. lib. 8. de signis Ecclesiæ art. 13. & de miraculis Indiæ Orientalis, ad finem artic.  & in Ecclesia Catholica sese miraculorum vinculis retineri  affirmabat D. Aug. contra Epistolam fundamenti cap. 4.
  
   Per contrarium nuperi nouatores (qui repu[sect. 3]dium Romanæ Ecclesiæ dederunt) in nouorum  dogmatum confirmationem, quod signum, quod  miraculum ediderunt? vt eorum doctrina à Deo  nouiter missa crederetur, prout necessarium erat  si illa vera foret, Marc. vltim.  "Prædicauerunt Domino confirmante sequentibus signis",  & ad Hebræos. 2.   "Constante Deo signis", D. Paul. 2. Cor. 12.  "Signa Apostolatus mei facta sunt super vos in omni patientia, in signis &   prodigijs, & virtutibus," cum alijs relatis per supra citatos; sic Moyses Exed. 4.  à Deo missum se ostendit editis miraculis, "non enim in sermone est Regnum  Dei" (vt ad Corinth. 4.) "sed in virtute", hoc est in vi,  & potestate res mirabiles patrandi ex Perpinian.  orat. 12. de retinenda veteri religione.
  
   Vt autem constet Regibus Lusitanis præcipuam[sect. 4]   semper infidelium conuersionis curam fuisse, vnam   tantum Ioannis III. ad Ioannem Castrium Indię   Prætorem Epistolam referam (vt Incognitum imitemur, qui alias Epistolas Regis nostri ad Batauorum ab India expulsionem datas in suæ disputationis calse transcribit) cuius meminere Maffęus lib. 12. histor. Indicar. pagin. mihi 300. Lucena in vita Francisci Xauerij libr. 2. capit. 22.  singula namque verba singularem pietatem, &  sapientiam Regum Lusitaniæ  ostendunt, sic ergo scripsit.
  
   Ioannes Rex, Ioanni Castrio Indię Prętori,[sect. 5]   amico S. Quod non ignoras, idololatria tam graue piaculum est, vt ea in meis Regnis vllo pacto  ferenda non sit: delatum est autem ad nos, in Goanis finibus, tùm publicè, tùm priuatim coli sacella idolorum: præterea ludos, ritusque ethnicos celebrari palam. Ac proinde, tibi etiam atque etiam  mando ac planè iubeo, idola omnia per idoneos  administros inuestigata, & vndique sublata comminuas, comburasque, & cum grauibus edicas minis, ne cui prorsus vllum eiusmodi simulacrum, aut  signum ex ære, ligno, argilla, gypso, aliove metallo, materia, massa, fundere, sculpere, fingere, exprimere, figurare: aut aliunde importatum habere,  seu sacra ludo sue ethnico more facere, aut Brachmanas concionatores magistrosve, teterrimos  Christi aduersarios, vlla ope iuuare, vel tecto recipere liceat. Qui secus faxit, pœnis in edicto propositis nulla remissione mulctator. Et quia gentes  ad legitimum vnius Dei cultum, non modo spe  futuræ beatitudinis, sed etiam præsentibus interdum pręmijs inuitandę  sunt; curabis enixe, vti redempturæ vectigalium, curationes publicę, & alia  munera quæstuosa in homines ethnicos ad hanc   diem conferri solita, in ipsos Christi neophytos  primo quoque tempore transferantur. Ad classes  meas deducendas audio promiscuum cogi vulgus Indorum. Placet excipi Christianos, quod si  necessitas, eorum quoque operas interdum exegerit; videbis omnino posthac, vti quotidiana illis merces ac iusta soluatur. Atque hoc toto de  genere. Michaelis Vasæi sententiam exquires: quem   nos virum & publicæ rei bene peritum, & Christianę religionis apprime studiosum animaduertimus. Ad hæc, certis auctoribus magno mihi meo  dolore compertum est; ab Lusitanis hominibus  vili pretio coempta mancipia, quæ apud Christianos dominos perfacili negotio ad baptismum adduci possunt; Mahometanis ac barbaris mercatoribus, ad non dubium animorum interitum, vberioris quæstus causa venundari. Id piaculum ne  admittatur in posterum, neu seruitia vlli nisi Christiano emptori, aut licitatori addicantur, item graui cauebis edicto. Fœneratorum licentiam, quam  certo capite Goanarum legum ali didicimus, fac  imperio atque auctoritate coerceas: idque caput  è legum serie quam primum expungas. In oppido Bazaino templum Diuo Iosepho exstruitor,  idoneumque stipendium alendo Vicario, & beneficiarijs aliquot, de meo adsignator. Annua  porro tria Pardaum millia, in impuras Mahometis ædes, & nefarium cultum, ab eius sectatoribus  impendi antehac solita; euangelij præconibus, &   conuersionis adiutoribus in posterum numerantor. In agro Cialensi, neophytis à Michaele Vasęo institutis, &  si qui pręterea ad Christum accesserint; è meis vectigalibus trecenti quotannis  oryzæ modij ab antistite diuiduntor. Pondera,  pretia, pactiones, olim cum Thomęis Christianis  initas, qui in Cocinensi ditione diuendunt piper,  à nostris mercatoribus labefactari violarique cognouimus: nec non  subtrahi corollaria, quæ ad pretium addi ex pacto conuento consueuerant: idque magno cum eorum damno pariter & offensione, quibus multas ob causas præcipue consultum oportuerat. Ac proinde curabis quam diligentissime, vt in hisce commercijs, Thomæi prorsus incolumes indemnesqne seruentur: eosque cęteris etiam in rebus, vti Christianos &  socios  æquum est, liberaliter comiterque tractabis. Ages  etiam cum ipso Cocini Rege, vti ritus quosdam  ethnicos ab ipsius auguribus in piperis venditione adhiberi solitos (quandoquidem nihil ipsius ea  res interest) è nostro commercio tolli permittat.  Ab eodem Rege aiunt Indos ex eius ditione, qui  relictis idolis Christiana suscipiunt sacra, fortunis omnibus illicò  spoliari. Ab eiusmodi immanitate, & tu omnibus neruis amicum Regem niteris auertere: & nos ipsi quoque in eandem sententiam ad eum litteras dabimus. Socotoranam  causam diligenter ipse tu mihi, coram & per litteras commendasti: eos ego populos, è miserrima  seruitute ereptos admodum cupio; sed cum eo,  ne Turca, cuius in imperio sunt, acrius irritetur;  classesque in isthęc maria mittere paulatim adsuescat. Hoc totum, adhibito Michaele Vasęo, tu pro  tua prudentia rerumque istarum vsu, videbis cuiusmodi sit. Piscarij littoris incolas, cum alijs iniurijs affici à meis ducibus ferunt; tumvero cogi ad  ea quæ piscantur, sibi tantum, iniqua conditione  vendenda. Cauebis igitur etiam atque etiam, ne  populis ijs liberum vendendi arbitrium adimatur: ducesque mei in commercio eiusmodi ne  quid sibi proprium arrogent, at que ad cæteram  quoque tollendam vexationem, videbis num ea  littora sat custodiri, meaque vectigalia sat commode exigi sine classibus possint, quę res si facultatem habuerit; non est cur illuc in posterum nauigent. Præterea, cum magistro Francisco Xauerio consultabis atque dispicies, vtrum ad eius Ecclesiæ incrementum expediat, fasve sit; piscandi  potestatem patere duntaxat ijs qui Christum induerint: cæteros; quoad sapiant, eo quęstu & commodo prohiberi. Qui ex ethnicis ad Christum sese conuertunt, eos audio tanquam sceleratos &    sacros, à parentibus, cognatis, amicisque tecto eijci, bonis euerti, ac summa protinus in solitudine  atque egestate versari. Horum tu inopiæ  subleuandæ, communicata cum Vasæo re, annuam è meis reditibus pecunię  summam decernes, distribuendam  à  sacerdote, qui eiusmodi neophytorum institutioni præfuerit. è Ceilano insula, Regius vti  fertur, adolescentulus, impias auunculi ne an parentis, effugiens manus, Goam baptismi gratia se  contulit. Huius in persona quando ad aliorum  conuersionem haud leue momentum est, dabis  operam, vti doctrina quidem ac moribus, in Diui  Pauli collegio cum alumnis cæteris imbuatur:  quod vero ad victum cultumque attinet, lauto separatim hospitio, impensa mea copiose ac liberaliter habeatur. Significauit is ipse mihi per litteras, ad Ceilani regnum, sibi ius actionemque competere: videbis quid nam hoc sit: totamque rem  probe exploratam  & cognitam ad me perscribes.  Quod autem tyrannus in suos populares, qui Euangelio credidere, tam crudeliter sæuijt; seras quidem   illas, veruntamen debitas tanto sceleri pœnas ab  eo per te quam primum exigi volo: & grauem audaciæ mercedem statui; quo intelligant omnes,  nihil esse mihi antiquius, quam vt omni ex parte integri, incolumesque seruentur, qui à dæmonum  castris ad Christiana signa transierint. Ab ethnicis artificibus, Christi Domini, Virginis Matris,  &  sanctorum imagines pingi, atque adeo circumferri venales; minime decorum est nomini Christiano. Tu ergo, cum proscriptionis ac virgarum  minis edices, ne cui profano tabulas eiusmodi  pingere, aut vendere quoquomodo in posterum  liceat. Parœciale Cocini templum, itemque Colani, dudum inchoata patere imbribus putrefacienda, turpissimum est. Vtrumque tu, architectis  ac fabris adhibitis, quam primum tegendum, ac  perficiendum curabis. Placet etiam, in vico Noroa templum Diuo Thomæ Apostolo fieri; Calapore cæptam sanctę Crucis ædem absolui; itemque in Ciorano insula templum excitari. præterea, locis idoneis auditoria &  scholas institui, ad  quę  statis diebus non Christiana modo plebs catechismi causa; verum etiam ethnici, ad Euangelium audiendum vel inuiti conueniant. "Quandoquidem inista mea ditione mihi primum omnium, & maximum est obsequium Dei, & Christianæ religionis amplificatio." cupio vehementer è Salsetanis quoque  & Bardesijs finibus quibus mihi nuper Idalcan cessit: idolorum cultum, ac profanas gentium superstitiones prorsus euelli. Id quo citra  tumultum ac vim, hoc pręsertim initio fiat; expedit, rationibus ac disputationibus quam lenissime populos edoceri, quanto in errore, ac veritatis ignoratione versentur: quamque vel peruersum vel impium sit, cultum vni debitum Deo, simulacris lapidibusque ab homine tribui. Porro,  ad eas pellendas tenebras, cum alios viros adhibebis virtute & eruditione præstantes; tum vero ipse tu primarios gentis euocare, alloqui, monere  non desines, atque omni ratione ad Christum allicere. Qui sese dederint; hosce, in fidem receptos, non tueberis modo; sed etiam pro suo quemque captu fouebis ornabisque. Hæc omnia scito  nobis maiorem in modum esse cordi: quę  singula, te pro tua industria & probitate sedulo curaturum esse considimus. Almerini, viij. Idus Martias  M. D. XLVI. Epistolam igitur hanc, indicem regiæ pietatis ac sapientiæ, Vasæus in Indiam pertulit plenus optima spe.
  
   Quod vero ad miracula attinet, dupliciter[sect. 6]   ea euenire & expectari ad infidelium conuersionem possunt, uel in bellis, vel in prædicationis  probationem, vtrumque olim, & hodie in India  Orientali claret, vt interim præteream rationes,  ob quas hodie frequentius in infidelium conuersione miracula non fiant, sicut olim de quo Acosta lib. 2. de procuranda Indorum Salute cap.  9. & 10.
  
    Quoad prædicationis opus (alia omittamus)[sect. 7]   multis miraculis fidem inter Indos, & Iaponios  inde ab Apostolis quasi per manos traditam  sartam, tectam, ac ne vestigio quidem degenerem sanctus Franciscus Xauerius, verus hæres Apostolorum, sicut hi testamento cauerant, ita dissiminauit non minori gloria, quam animo, vt refert Clarus Bonars. in emphyteat. honoris lib. 1.  pag. 21. cuius prædicationis vberrimos colligunt   fructus (annitentibus pręcipuè  è Societate Iesu  alumnis, qui in Ecclesia nouissimi veluti Benjamin   duplici honore perfruuntur) Iapo, & Sina; cum  multæ laureatorum myriades cœlestem patriam  triumphantes ingrediantur, de quo legendi sunt  duo libelli de persecutione Ecclesię Iaponis, a. P.  Petro Morejon editi.
  
   Quod si à laicis etiam hæc expectanda sunt,[sect. 8]   Iacobus Canus in Æthiopia Occidentali, Maffæo libr. 1. histor. Indicar. pagin. 8. Antonius Galuanus in Malucis, Barrio decad. 4. libr. 9. cap. 21.  Maffæo hist. Ind. lib. 10. à pagin. 239. Antonius  Paiua in Macazaribus; Maffæo lib. 12. hist. Ind.  pagin. 285. Lucena in vita Xauerij libr. 3. capit. 1.   referentibus, velut Apostolici nuncij Reges, & populos ad fidem  Catholicam  conuerterunt; militares enim homines erant, & ferro potius, quam litteris innutriti, ac nihilominus rudibus eorum  sermonibus   Reges, & populi ad studium verę pietatis exarcerunt, & in Domini caulam ingressi sunt.
  
   Sic & in Æthiopia interiori indefessa Iesuita[sect. 9]rum sedulitas Imperatorem Regnumque Abassinorum Vrbano Octauo, Romano Pontifici, vti  vniuersæ Ecclesię pastori. &  summo in terris Dei  Vicario hodie subiecit; quod Reges Lusitaniæ  à   Ioanne II. summo studio, & assidua cura, multifariàm procurarunt. Nam licet olim Abassini Alexandri legatus Boloniæ in celeberrimo conuentu, cum Carolus V. Cæsar coronatus adesset,  Clementi VII. obedientiam solemni cum adoratione, & pedum osculo detulisset, in eadem tamen   sententia Imperatores, seu Reges Abassini imprecationibus, & diris ab Alexandrino Patriarcha, cui in spiritualibus parebant, territi non perstiterunt. Vicit tandem ministrorum constantia,  Petrique successori collum supposuerunt; quæ  conuersio, & ad ouile ouis amissę reductio ad miraculorum genus spectant, teste Beda comment. 3. in  Marc. cap. 11.
  
   In bellis vero semper Lusitani diuinam opem[sect. 10]   sunt experti, vt passim ex historicis Osorio, Maffæo, Lucena, annalibusque societatis IESV  constat, & probant Thom. Bossius de signis Ecclesiæ   tom. 2. lib. 17. cap. 7. pagin. mihi 431. & Ioannes  Bonifacius in histor. Virginali lib. 3. cap. 13. §. ante pen. & vltim. quod dupliciter euenit, vel virgine, Iacobo, Thoma, Angelisue visibiliter in pręlium ingressis; vel cum parua manu innumerabiles hostium exercitus (vt infideles etiam fatentur)  Lusitanis, Dei, Virginis, sanctorumve ope implorata, profligantibus; vtrumque referunt multis exemplis citati auctores, ¶ de quo etiam ipsi Bata[sect. 11]ui sæpius à nostris repulsi testes sunt integerrimi,  tametsi cum potentissimis Indiæ Orientalis principibus colligati, &  socij in prælia, & obsidiones  confidenter descenderint.
  
   Vndè  Aubertus Miræus in politica Ecclesias[sect. 12]tica lib. 2. cap. 15. in hæc verba. "Quo melius de Christiana meruisse rep. Lusitani iure putandi sunt, quod cum  terrestri itinere sine summo vitæ discrimine ea loca peti non   poßent, & vix quisquam reperiretur, qui peregrinationem   eiusmodi suscipere auderet, ornatissimis ipsi classibus extima legentes Africæ littora, bonæ  spei promontorium ante id  tempus penè incognitum, auream Chersonesum, quæ Malaca dicitur hodie, Taprobanam, quæ Samatra, Sinas denique præteruecti ad ipsam de qua diximus, Iaponis insulam  ingenti ausu, summaque animi magnitudine penetrarunt  ijdem Indicæ oræ magna parte subacta, Sinus etiam Persici faucibus fortiter æque, ac feliciter occupatis. Arabici vero nauigatione crebris incursionibus impedita, mercibusque  Indicis per Africum, atque Athlanticum Oceanum in Hispaniam auersis, non modo Memphitica Turcarum vectigalia grauissimis damnis, atque incommodis affecerunt, sed  etiam Christi liberatoris nostri cultum, ac nomen apud eos  populos, vel nunquam ante id tempus auditum, vel diuturna vetustate, atque obliuione deletum, salutari prædicatione longe, lateque propagarunt, adhibitis perductisque  secum summi Pontificis iußu multis Euangelij præconibus  tum aliarum familiarum, tum vero præcipuè Societatis  Iesu,"  & paulo post, "Lusitanis itaque in Indiam  commigrantibus, & Imperio late propagato Christi cultus, ac reuerentia per vastissimum illum Asiæ tractum sese erigere cœpit."
  
   Gerardus Mercator in tabula Lusitaniæ.  "Hinc[sect. 13]   homines, refert, incredibili virtute, ac felicitate profecti,  omnes orbis terrarum partes obierunt: Africæ magnam partem in prouinciam redegerunt; innumer abiles insulas, quarum aut nomen tantum, aut nec nomen quidem vllum extabat, primi patefecerunt, ijdemque occuparunt: Asiam  terram beatissimam sibi stipendiariam fecerunt; remotissimas nationes Iesu Christi cultum, religionemque docuerunt"
  
   Quid commemorem Æthiopiam deuictam;[sect. 14]   Arabię, & Persidos vrbes munitissimas expugnatas; Indiam durissimo bello superatam; Turcarum   potentiam in illis partibus nostrorum virtute repressam, atque conuulsam; rebellium &  piratarum   vires fractas, tanta est enim rerum à nostris gestarum magnitudo tanta copia, vt neque possit quisquam, ne si mentiri quidem velit, maiora configere, neque vera consectans, omnia breui temporis spatio persequi, quæ omnia sine Dei immortalis ope præsentissima fieri non potuere. Neque enim ita nostrorum audaciam, & domesticam, natiuamque indolem amabo, vt res tantas humana  prudentia, atque viribus, & non potius diuino consilio, & numine gestas existimem. Neque enim calliditate Mauri, neque apparatu bellico Turcæ, neque numero Arabes, neque nauibus militibus, &   armis Bataui longe superiores à nostris vinci potuerunt; sola pietate, atque sanctissima Christi religione, quæ in nostris semper eluxit, superati, atque dissipati sunt, vt prosequitur Osor. de nobil.  Christ. lib. 3. pag. mihi 241. vt merito Poeta libr.  10. canere posset.
  "
   "Deus (nec te sententia fallat)"
   Lisiadas sustent at opes: non viuida bello
   Dextra viris, animusque ferox, patiensque pericli.

"  
   Nec tamen ex his diuinis auxilijs virtus, forti[sect. 15]tudo, aut gloria Lusitanorum minuitur, sed potius  augetur, magis & illustratur; sic & Dauid bellica  virtute insignis, confidenter in auxilium inuocabat Dei opem Psalm. 34.  "apprehende arma, &  scutum,  & exurge in adiutorium mihi, effunde frameam," vt eleganter disserit Lucena in vita Xauierij lib. 6. cap. 1.
  
   Sed in hoc nostri iam inde à Lusitanię infan[sect. 16]tia à Deo prædilecti sunt; cum quinque Christi  stigmata Diuo Alfonso huius nominis, & Lusitanorum regum primo diuinitus ostensa, & in insignia Regia insigni pietate in æternum suscepta fuere; qua tanta indulgentia coorti Rex, & Lusitani  quinque feroces, & prępotentes Mahometanos  Reges in Orichensi agro debellarunt Naua. cap.  nouit not. 3. num. 149. Molin. in nobilitario de  Andaluzia lib. 1. cap. 43. Thomas Bossius de signis Ecclesiæ tom. 2. lib. 7. cap. 7. pag. 430.
  
   Quæ  stigmatum insignia non inter Aquilæ[sect. 17]   rostra, Leonis ve vngulas, cum Agni teneritudinem præseferant; non inter liliorum flores, cum  clauis fuerint aperta (vt alij in Lusitanorum Regum inuidiam, cur magis illis, quam alijs indulta  fuerint obloquebantur,) sed in locum crucis, qua  antea Lusitanię Principes in ipsius propugnandæ,  & promulgandæ testimonium, &  protestationem   vsi fuerant, collocanda erant; non sine præsagij  mysterio, vt eadem insignia in easdem orbis plagas, quæ Thomę Christi latus, & vulnera perscrutanti, vt certiorem eorum veritatem, fidem, & notitiam gentibus reuelaret, commisse fuerant, &   peragratę, à nostris cruciferis deducerentur; quod  & postea confirmauit purpureę crucis signum  pręfulgens Alfonso Albuquercio in Erithræi  maris ingressu apparens ex Maffęo libr. 5. histor.  Ind. pag. mihi 122. & nostris annalibus.
  
   Comprobauit & idem speciosa illa crux san[sect. 18]guineis, & in speciem recentibus compersa guttis,  quadrato lapide insculpta, ad cuius amplexus, &   oscula Diuus Thomas à barbaris mactatus fertur  vt notę  circulum ambientes à peritissimis linguarum Brachmanis explicatæ declarant, Lusitanis  ad Sacelli ædificationem fundamentum aperientibus inuenta anno 1548. nam dum in illius cultum octo diebus ante Christi Domini Tribus  ante Apostoli natalem, cum ab Ecclesia expectatio virginei partus celebratur, Christiani in eam  ædiculam rei diuinæ causa conuenerant, simul atque ab diacono cœptum Euangelium est, vniuerso inspectante populo cruz modicis primo stillis,  largo deinde sudore manauit, admota tersui linteola sacra cruentas ebibere maculas, color etiam  crucis è candido sensim in pallidum, epallido in  atrum, ex atro in cæruleum splendore cessit, ac  tandem, sacrificio peracto natiuus redijt, id quod  in eadem anniuersarij die, & in Euangelij inchoatione, eijsdem circunstantijs non semel contigisse testantur, ex alijs Maffæus lib. 12. ad fin. histor.  Indic. Lucena lib. 3. cap. 5. in vita Xauerij, qui non   insubtiliter colorum mutationes exponit, quæ   quidem miracula, & Euangelio astruxere fidem,  & Lusitanis ad omne periculum, &  dimicationem   pro crucis trophæo subeundam animos addidere.
  
   Tot ergo Regum (vt ad Lusitaniæ infantiam re[sect. [19]]curramus) ac hostium tractu temporis in Lusitania, & Africa deuictorum opima spolia maiores  alias prouincias, quam Lusitaniam ditare valuere  vt vno beneficio, & de fidei hostibus triumphus,  regni amplitudo, gloria victoris, ac diuitiarum  cumulus (tanta Dei est clementia) simul obuenirent, vt hoc vno argumento constet Lusitaniam  multis saltem hostium spoliis diuitem ante Indię   nauigationem fuisse contra Incogniti assertionem.
  
   Si adhuc in India cœleste miraculum, &  recens[sect. 20]   petat Incognitus, anno 1619. Februario mense  in monte boni visus iuxta Goam, in cruce è ligno fabre facta, & fixa Christus Dominus multis  videntibus, multisque miraculis subsequentibus,  attestante toto Oriente apparuit, prout prosequitur dominus Franciscus de Herrera Maldonadus  Canonicus de Arbas in epitome Sinæ cap. 18. &   19. quo Crucis triumpho, & in eiusdem anniuersario claudo caput, & librum.
  
   "Nam mea iam longo meruit ratis æquore portum"
  
    
  
    Vallisoleti:   Ex officina Hieronymi Morillo.  Almæ Vniuersitatis Typographi.  Anno M. DC. XXV.

  
        INDEX  EORVM, QVAE  IN HOC VOLVMINE  CONTINENTVR.
  
  -   
      A.
  -    AAbassini Imperator, Proceres, populusque hodie obsequium Romano  Pont. præbent. cap. 18. nu. 9.
  -    Abassini obsequium Clementi VII. coram Carolo V. defertur, cap. 18. n. 9.
  -    Abiatharis Sacerdotis depositio per Salomonem non dat  potestatem Regi, aut Imperatori contra summum  Pontificem cap. 6. n. 91.
  -    Abiathar depositus propter  coniurationem, cap. 6. n.   92.
  -    Abraham auxilium præstitit  contra Reges, à quibus iniuriam non accepit, cap. 9.  num. 16.
  -      Accolæ maris Indici nauigando, & piscando quasi possessionem adquisierunt, c.   14. num. 49.
  -    Adquiri quod potest ex concessione expressa, potest ex  tacita, & præscriptione,  cap. 14. n. 51.
  -    Adriatici maris Imperium pertinet ad Venetos, cap. 13.  num. 34.
  -    Aduersatiua, autem, non  semper excludit, cap. 10.  num. 20.
  -    Aer quasi possidetur, cum  supra  nostrum solum est, c. 10.  num. 44.
  -    Aeris excipiendi gratia non  possumus alienum agrum  ingredi, cap. 10. n. 45.
  -    Æthiopes habebant vaticinium de nostra in Indiam   nauigatione, cap. 4. nu. 9.
  -    Africæ Imperium Lusitanicum iuste adquisitum,  c. 9. nu. 11.
  -     Alexander VI. diuisit ius nauigationis in Indias inter  Lusitaniæ, Castellæque  Reges, capit. 1. num. 6.
  -    Alexandri VI. diuisio inter  Hispaniæ Reges circa Oceani naugationem c. 7. n.   1. & interueniente ipsorum Regum voluntate,  cap. 7. n. 5. præiudicat alijs Regibus, cap. 7. num.   6. Sub conditione conuersionis infidelium, ca. 7. n.   9. Valuit inter Reges Hispaniæ ex Incogniti confessione, cap. 8. nu. 33. Ergo  alijs ex præscriptione præiudicare potuit, cap. 7. n.   12. præseruat alijs Principibus ius adquisitum in Indiæ nauigatione, ca. 8. n.   11. Bulla non potuit à Principibus ignorari, cap. 8. n.   21. quo sensu accipienda  c. 9. n. 8. non concessit ius  ad debellandos, sed ad conuertendos Indos c. 12. n. 10  potuit alijs Principibus  prohibere nauigationem  in Indos, cap. 12. nu. 11.  Tertius Venetijs mare Adriaticum donauit c. 10.  n. 32.
  -    Alfonsus IV. Lusitàniæ Rex  opem tulit Castellæ contra Reges Mauros ad Salsum, cap. 16. n. 5.
  -    Alfonsus V. ad liberandum à   Turcis Hydruntum classem mittit, cap. 16. nu. 5.
  -    Alfonsus Lusitaniæ Rex I. debellat quinque Reges  Mauros Christi apparitione confirmatus, cap. 18.  num. 16.
  -    Alfonso Albuquercio crux in  cœlo apparet, c. 18. n. 17.
  -    Alfonsus Albuquercius iustitiam præfert pecunijs.  Vtimutirajam capite plectens, capit. 17. numer.   6.
  -     Aliud est expellere à commercio, aliud non admittere,  cap. 2. n. 16.
  -    Aliud est agere de exemptione personarum Ecclesiasticarum, aliud de potestate Pontificis in ordine ad  spiritualia, cap. 6. n. 93.
  -    Altius tollere ædes licet, cap.   10. num. 44.
  -    Aluarus Acunia victor ad  Dium ducem obtruncat  magnam redemptionem  contemnens. cap. 17. nu.   7.
  -    D. Ambrosius damnat nauigationem, & maris Imperium ex ambitionis vitio  c. 11. n, 32.
  -    In Americam Romani non  nauigarunt, ca. 5. num. 17.
  -    Andreas Furtado de Mendoza aduersus Batauos arcem Malacensem defendit, cap. 3. num. 8.
  -    Angliæ Rex titulis à Pontifice Romano condecoratus  cap. 6. n. 53.
  -    Animus quasi possidendi ius  piscationis, & nauigationis tripliciter probatur, c.   14. num. 32.
  -    Anni Plocami libertus in Taprobanam delatus tempore Claudij Imperatoris  varios Romanorum numos secum deferens, cap.   5. n. 17.
  -    Antonius Galuanus in Malucis Reges, & populos conuertit, ca. 18. num. 8. Regnum Ternatis repudiat c.   9. n. 12.
  -    Antonius Paiua in Macazares conuertit Regem, ac  Proceres, cap. 18. numer.   8.
  -    Antipodes negarunt antiqui,  cap. 4. num. 5. & hæreticum affirmabant princip.  in oratione ad Principes.
  -    Apostoli diuiserunt regiones    orbis, & Episcopis diœceses, cap. 8. sub n. 41.
  -    Apostoli signis, & virtutibus  prædicabant, cap. 18. nu.   3.
  -    Aqua communis, capit. 10.  num. 6.
  -    Aqua fluminis dupliciter consideratur, cap. 10. nu. 42.  & 43.
  -    Aquæ vsus, qui consistit in bibendo, hauriendo, & lauando, est omnibus communis cap. 11. num. 34.
  -    Aquæ vsus publicus adquiri  potest ex tempore immemoriali, cap. 13. n. 14.
  -    Argumentum à  contrario  sensu validum iniure, c. 11.  num. 2.
  -    Argumentum de matrimonio ad Regnum refellitur  cap. 6. n. 97.
  -    Arma & merces hostibus fidei non deferenda, cap. 8.  num. 18.
  -      Arma, & merces deferre hostibus est præstare illis auxilium, & iusta causa  belli, cap. 8. num. 39.
  -    Ars Mombacensis contra Batauos à nostris defensa, c.   3. num. 6.
  -    Arx D. Georgij ob aurifodinas Mina nuncupatur, an  teque Indiæ  explorationem   Lusitanis subiecta, c. 16.  num. 13.
  -    Astrolabium à Lusitanis inuentum, cap. 8. num. 6.
  -    Athalia Regina Regno, &   vita ob hæresim à Sacerdote summo priuata, cap.   6. num. 86.
  -    Athlantis insula mari subuersa vna nocte fabula est,  c. 5. num. 20.
  -    Auberti Miræi testimonium  de gloria & fide Lusitanorum, de que religione  Catholica per eos amplificata in India Orientali, cap. 18. num. 12.
  -    Augusti Cæsaris imagine numisma insignitum reperitur in America per Hispanos, cap. 5. num. 16.
  -    Aurea Chersonesus est Samatra, cap. 4. num. 2.
  -    Aurea poma, Gorgonum domus, Hesperidum hortus  &  similia næniæ  sunt, ca.   5. num. 12.
  -    Auri; argenti, Gemmarum,  & aromatum copia ex  Indijs adducta non solum   inseruit fidei Catholicæ defensioni, sed etiam Ecclesiarum diuinique cultus  ornamento, c. 17. nu. 4.
  -    Autor rationem huius operis  reddit, cap. 1.num. 10.
  

  - 
     B
  -    BArbari à populo Rom.  vocantur populi Prouinciales, cap. 1. num. 27.
  -      Barclaius contra Romani  Pontificis potestatem temporalem quibus fundamentis  scripsit, c. 6. num. 72.
  -    Barclaij illatio inepta contra  Pontificis potestatem, ca.   6. num. 76. error in asserendo Roman. Pont. potestatem temporalem, non   iure diuino, sed opinionibus constare cap. 6. n. 87.  absurda, ca. 6. n. 90. non  negat posse Pontificem vti excommunicatione in  Reges, sed negat depositione vti posse, cap. 6. num.   81.
  -    Bartholomeus Diazius promontorium bonæ  spei primus flexit ca. 13. nu. 41.
  -    Batauorum occasio ad insestandum ius nauigationis  Indicæ cap. 1. num. 8. Lusitanos ab Indico Imperio expellere conantur, ca.   3. n. 5. sæuiunt in Imagines, templa, arbores, &   lapides, cap. 3. n. 6. inuadunt arcem Mombacensem, ca. 3. num. 6. Malucas, c. 3. n. 7. Malacam,  c. 3. nu. 8. olim seueri, &   graues, cap. 5. n. 12. Bataui, & alij in Indiam nauigant post nostrorum inquisitionem, cap. 8. nu. 9.  non poßunt in Indiam nauigare sine Lusitanorum  licentia, quemadmodum  nec infideles imo &  à  fortiori ipsi, quam infideles c.   8. n. 31. maiori cum ratione  non possunt in India nauigare, c. 8. n. 33. nec in nostras, nec in hostium ditiones  nec in alias nauigare possunt, ca. 8. n. 38. olim in  mari & aquis non magni,  c. 11. n. 32. nauigant per  Oceanum, & mare Hispani  cum, c. 11. n. 40. ineunt fœdus cum Turcis, Mauris, &     infidelibus, c. 13. n. 49. in  Indiam non nauigarunt  nisi postquam Philippus I.  successit in Lusitaniam, ca.   14. n. 48. rebellarunt contra suum Principem naturalem, c. 15. n. 5. Batauorum dolus & fraus in  contractibus cum Indis, c.   15. n. 7. genus noxium populandisque Prouincijs  natum, c. 15. n. 7. Bataui  & alij inuident Lusitanis lucrum, quod ex suis  nauigationibus accipiunt,  c. 17. n. 1. infestant  sui Principis naturalis possessiones  c. 17. n. 3. cum Regibus copulati à nostris sæpius repulsi, c. 18. n. 11.
  -    Batauia Flandriæ pars, cap.   8. num. 36.
  -    Bellum contra Turcas, & Mauros semper iustum, c. 9. n.   10. ob fidem violatam  iustum, c. 9. num. 15.
  -     Bellum non est medium aptum ad fidei propagationem   cap. 12. n. 8.
  -    In bello iusto an liceat contra  Christianos Principi Christiano auxilium infidelium  inuocare? cap. 13. n. 52.
  -    Benedictus Ægidius non disputauit in casu Batauorum, c. 8. n. 39.
  -    Bona fides non est necessaria  inconsuetudine prout est  lex, est tamen neceßaria  in consuetudine prout est  præscriptio, cap. 14. num.   20. ita præsumitur in præscriptione immemoriali,  vt non admittatur probatio incontrarium, cap.   14. num. 37. requiritur  in præscriptione etiam  immemoriali, capit. 14.  num. 34. produciturque  ex causis iniustis, cap. 14.  num. 35.
  -      Bona Turcarum, & Maurorum bello à fidelibus iustè   acquisita, c. 9. num. 11.
  -    Bona acquisita bello iusto cedunt victoris dominio, c.   9. num. 11.
  -    Borrellus reprobatur circa Alexandri VI. Bullæ interpretationem, cap. 12. nu.   6. & 7.
  -    Brutus à Seneca reprobatur  ob Cæsaris occisionem ca.   6. num. 2.
  -    Bucanani encomium in Lusitanos, cap. 5. num. 23.
  -    Bullæ cœnæ excommunicatio contra raptores ex naufragio, cap. 2. n. 6.
  -    Bulla Alexandri VI. vide  verb. Alexander VI. Bullæ Pontificiæ verba referuntur circa comissionem  conuersionis Regibus Lusitaniæ delegatæ, cap. 7. numer. 9.
  

  - 
      C
  -    CAbouerde Hesperides, c.   5. num. 10.
  -    Campson & Turcarum Imperator magnas claßes  ædificarunt ad expellendos Lusitanos ex India, c.   8. num. 28.
  -    Caput Ecclesiæ Vniuersale  dari oportet, cap. 6. n. 6.
  -    Carolus V. animaduerti vult  in Castellanos in Indiam  Orientalem nauigantes,  cap. 14. num. 47.
  -    Castellani, Galli, & alij prohibiti sunt à Lusitanis in  Indiam nauigare, ca. 14.  num. 47.
  -    Castellani iuste Mexicum  obtinere Talcha Thedanos  iuuando, c. 9. num. 16.
  -    Castrensis opinio retorquetur  contra Incognitum, cap.   14. n. 52.
  -    Catoblepas serpens visu necat, cap. 5. num. 4.
  -    Causæ etiam iniustæ  inducunt   bonam fidem, cap. 14. n.   44.
  -    Ceilam est Taprobana, ca. 3.  num. 12. 
  -    Christiani Principes vocati  à Pontifice in societatem  nauigationis Indicæ eam  non admiserunt, capit. 8.  num. 20.
  -    Christophorus columbus occidentales Indias detexit,  cap. 1. num. 5.
  -    Christus in cœlum ascensurus  reliquit in terris vicarium,  c. 6. n. 4. habuit omnem  potestatem, c. 6. n. 56. non habuit, nec habere voluit Regnum temporale, c. 6. n. 60.  non fuit Monarcha temporalis ex aliquorum sententia fuit tamen ex veriori, cap. 6. numer. 66.  non communicauit Petro  potestatem excellentiæ,    cap. 6. numer. 67. fuit  Monarcha temporalis,  habuitque potestatem excellentiæ  super omnia temporalia cap. 12. n. 3. dum  Petro concessit spiritualem   potestatem eo ipso concessit temporalem in ordine  ad spiritualem, cap. 12.  num. 4. dominus maris,  & ventorum figuratus  per Noe, qui fuit figura  Christi cap. 12. num. 6.  dedit Petro potestatem  in fideles, non vero in infideles, capit. 9. numer.   3.
  -    Christi Vicarius vsque ad finem sæculi durabit, c. 6.  num. 5.
  -    Ciuitatis optimus status sub  iusto Rege, cap. 6. num.   2.
  -    Coloniæ plures Lusitanorum  in Africa, & Asia, cap. 8.  num. 9.
  -      Columnæ lapideæ in Asricæ   littoribus collocatæ in nostræ ditionis testimonium  Lusitanorum Regum iussu, c. 8. n. 5.
  -    Commercio  sunt exemptæ res,  quas natura, iusgentium,  aut mores ciuitatis prohibuere, capit. 2. numer.   10.
  -    Commercium iuregentium  commune potest a licui ex  iusta causa priuatiuè competere, & alijs prohiberi,  cap. 8. num. 12. Lusitani  cum Indis sibi adquirere  potuere, tum ex Pontificis concessione, tum ex laboribus & expensis, cap.   8. num. 12. commercium  extra eße & habere commercium rei differunt, c.   13. num. 5.
  -    Commissio nomine proprio directa in dignitatem transit in successorem, c. 6. n. 27.
  -     Communes res, quæ  sint ex  Cicerone cap. 10. numero 5.
  -    Communia iurisgentium, quæ   Romani vocauerint, ca.   10. num. 7. iurisgentium  post adquisitionem manent publica populi vnius  cap. 10. n. 26.
  -    Confirmatio Romani Pont.  olim competebat Imperatori, cap. 6. n. 100.
  -    Conquistæ Regum Lusitaniæ   multo sanguine, &  sumptibus comparatæ, cap. 11.  num. 41.
  -    Consensus hominum vnanimis in re aliqua est coniectura, vt ea iurisgentium  putetur, cap. 14. n. 5. liber  inducitur ex præscriptione immemoriali adeo, vt  probatio in contrarium  non admittatur, cap. 14.  num. 45.
  -    Constantini Indiæ Proregis illustre religionis documentum in dente simij  comburendo, capit. 17.  num. 5.
  -    Constitutiones Pontificiæ Romæ promulgatæ vbique  obligant, c. 8. n. 23.
  -    Consuetudo dicitur adquisitio per temporis poßessionem, c. 13. n. 27.
  -    Consuetudine ius publicum  piscandi, nauigandi, &   similium adquiri potest,  cap. 13. n. 26.
  -    Consuetudinem inter & præscriptionem magnæ differentiæ, c. 13. n. 27.
  -    Consuetudo, quæ est præscriptio regulatur vt præscriptio, cap. 14. n. 20.
  -    Consuetudo in præscriptionibus ligat omnes, cap. 14.  num. 44.
  -    Continui, & discontinui iuris  distinctio reprobatur, ca.   14. num. 18.
  -     Conuersio infidelium in India  Orientali committi non potuit nisi Regibus potentissimis, &  sub commercij  colore, & fœnore, cap. 7.  n. 11. & c. 8. n. 1.
  -    Infidelium, & Apostasiæ reductio ad fidem Catholicam pertinet ad miraculorum genus, c. 18. n. 9.
  -    Coronæ ducibus & militibus  donabantur, qui primi ad  brauium, murum, vel locum destinatum perueniebant, c. 8. n. 10.
  -    Cosmus à Medicis titulum  magni ducis & insignia  a Pio V. accipit, cap. 6.  nu. 59.
  -    Crucis, ad quam interfectus  est D. Thomas, miraculum  illustre, ac frequens c. 18.  n. 18. miraculum hodie in  Goa, cap. 18. n. 20.
  -    Cui committitur finis, committuntur necessaria ad finem     cap. 6. num. 73. & 82.
  

  - 
     D
  -    DElicta commißa in mari punienda à terræ Rectore, & intra quot milliaria, cap. 10. n. 33.
  -    Dens simij in veneratione  apud Indos, crematur a  Constantino Prorege, ca.   17. num. 5.
  -    Descriptio Roman. Pont. c.   6. num. 102.
  -    Deserta magna in arida reperiuntur, cap. 10. n. 39.
  -    Deus vnum totius generis humani parentem creauit,  cap. 6. num. 2.
  -    Didaci à Silueira nobile factum in fide hosti seruanda, c. 15. n. 10.
  -    Differentia inter præscriptionem, & consuetudinem  pro adquisitione, cap. 14.  num. 23.
  -     Dionysius Rex Christi ordinem instituit. cap. 1. n. 3.  liberalitas in Reges Aragoniæ, & Hispaniæ, cap.   16. num. 2.
  -    Discontinua iura requirunt  tempus immemoriale ad  præscriptionem ex communi, capit. 14. numer.   17.
  -    Disponendi facultas de rebus  proprijs libera est vnicuique, & reipublicæ post rerum diuisionem, cap. 2.  num. 9.
  -    Diuisio orbis in quinque Zonas, cap. 4. n. 5. Alexandrina ex Regum Hispaniæ voluntate processit  ex Incognito, ergo præscribi potest, c. 7. n. 12.
  -    Diuus Thomas Apostolus prædixit nostram in Indiam  nauigationem designauitque tempus, capit. 4.  num. 10.
  -      Diuus Franciscus Xauerius  testatur Gamam primum   in Indiam nauigaße, ca.   4. num. 11.
  -    Diuus Gregorius vocabat se  famulum Imperatoris ob  humilitatem, cap. 6. nu.   98.
  -    Doctores conueniunt in potestate Pontificis temporali, licet in terminis explicandi discrepent, cap.   6. n. 62.
  -    Dolus Batauorum in contractibus cum Indis, ca. 15.  nu. 7.
  -    Dominium Principis non excluditur ex dominio particularium infcriorum, c.   14. n. 49.
  -    Duces ad bella fœlices sunt  eligendi, cap. 8. n. 7.
  -    Duobus modis potest aliquid  eße de iure naturæ, c. 1. n.   .22.
  -    Duo gladij in Ecclesia, c. 6.   num. 55. & 64.
  -    Dux Venetorum annulo desponsat mare ex Pontificia   concessione, ca. 10. num.   32.
  

  - 
     E
  -    ECclesia militans fundata à Christo Monarchico regimine c.   6. n. 3.
  -    Ecclesia, vsque ad finem sæculi durabit, c. 6. n. 5. caput vniuersale dari oportet, c. 6. n. 6. regi non debuit sine Rectore per communitatem, nec a diuersis capitibus independenter,  c. 6. n. 8. vnum est corpus  c. 6. n. 9. caput vnicum  non   multiplex debet esse, c. 6.  n. 9. regimen est supernaturale neminique conuenit, nisi cui Christus Dominus   concessit, ca. 6. n. 35. esset    monstruosa si tot haberet capita, quot Reges, c.   6. n. 35. veris miraculis constat, cap. 18. num.   2.
  -    Ecclesiastica potestas imperfecte, & perfecte considerari potest, cap. 6. n. 11.
  -    Ecclesiasticus iudex, qui  principaliter non potest  cognoscere de causa profana, potest cognoscere incidenter, c. 6. n. 24.
  -    Ecclesiastica potestas non expirauit morte Petri, ca. 6.  n. 26. & 33.
  -    Ædificare, & occupare cuilibet licet de iuregentium   in littoribus, nisi sint propria populi Romani, cap.   11. n. 9.
  -    Ædificando in littoribus priuatus vsui publico nocere non potest, cap. 11. nu.   10.
  -    Ædificans, nauigans, piscans    in loco publico qùasi possessione durante habet dominium, & ius alios prohibendi, c. 14. n. 53.
  -    Ægæ Moniz fides memoranda in liberando Henrico  Principe, cap. 15. n. 3.
  -    Ægidius, & Victoria taxantur, dum resoluunt non  posse Principem, sine causa exteros à  suis terris, &   commercijs arcere, cap. 2.  n. 17.
  -    Electio Regis pertinet ad populum, c. 6. n. 19.
  -    Electio, seu confirmatio Romani Pontificis olim competebat Imperatori, c. 6.  n. 100.
  -    Emmanuel Lusitaniæ Rex  claßem mittit Venetijs contra Turcas, cap. 16. nu. 7.  indixit nobilibus donatiua ad Indiæ expeditionem c. 16. n. 10.
  -    Emptio est iurisgentium licet postea inuenta, cap.   14. n. 4.
  -    Epistola Ioannis Tertij, circa  fidem Catholicam dißeminandam, &  conseruandam in Oriente, cap. 18.  num. 5.
  -    Equæ iuxta Olysiponem absque masculo concipiunt,  c. 5. n. 6.
  -    Equus Seianus infœlicitatis symbolum, c. 8. n. 8.
  -    Eudoxi nauigatio in Indiam   fictitia, cap. 5. num. 13.
  -    Exceptio etiam est intentionis exclusio, cap. 13. nu.   24.
  -    Excommunicatio bullæ cœnæ  contra raptores ex naufragio, c. 2. n. 6.
  -    Exempla Incogniti aliena  à disputatione c. 2. num.   18.
  -    Extensio de iuribus ad iura  data ocupatione quod procedit quando locus naturaliter alter ab altero pendet, cap. 8. n. 15. & 16.  de loco ad locum diuersum fit, si à  superiore  destinatus fuerit, cap. 8.  n. 17.
  -    Exteri non possunt deferre  merces ad loca conquistæ   Lusitanorum cap. 8. nu.   19. poßunt prohiberi à   Principe ingreßu suarum   prouinciarum, cap. 1. nu.   9. & a n. 16. cap. 14. n.   15 adde Ruyn. cons. 100.  n. 3. vol. 5.
  

  - 
     F.
  -    FActum nobile didaci  Silueira in fide hosti  seruanda, cap. 15. nu.   10.
  -    Facultas disponendi de rebus proprijs libera est vnicuique, & reipublic. post  rerum diuisionem c. 2. n. 9.
  -      Fides Lusitanorum erga suos  Reges absque exemplo, c.   15. num. 3. in commercijs, cap. 15. num. 6. pueri  Lusitani erga acerrimum   hostem cap. 15. num. 9.  hosti seruanda, cap. 15. n.   8. Fr. Antonij Laurerij  erga hostem, cap. 15. nu.   10. mendacijs opponitur  & tripliciter consideratur quoad Regem; quoad  contrahentes, quoad hostes, cap. 15. n. 2.
  -    Fides historijs adhibenda, c.   9. num. 9.
  -    Fiscus, seu Rex non est priuilegiatus nisi in casibus iure expressis, cap. 6. num.   84.
  -    Flumina sunt publica hoc  est populi Romani, c. 11.  num. 11.
  -    Fluminis vsus, qui consistit  in nauigando, & piscando, communis est priuatiuè vnius populi, cap. 11.  num. 36.
  -    Fœdus cum infidelibus contra Christianos inire nefas, cap. 13. num. 49.
  -    Fœlicitas in bellis consilij comes & rationis, cap. 8. n.   7.
  -    Fœminæ  sine hominis concubitu concipiunt in Insula  Gorgonum, cap. 5. nu. 3.  vide num. 6.
  -    D. Franciscus de Almeida  Indiæ Prorex Onoris Regi bellum intulit ad repetenda bona Lusitanorum  naufragantium, capit. 2.  num. 7.
  -    D. Franciscus Xauerius Apostolorum hæres miraculis  plantat fidem in Oriente  cap. 18. n. 7.
  -    Fraus Batauorum in contractibus cum Indis, ca. 18.  num. 7.
  

  - 
       G
  -    Galli, Castellani, & alij prohibiti sunt à Lusitanis in  Indiam nauigare, ca. 14.  num. 47.
  -    Genuensium & Venetorum  ius maris defenditur, cap.   13, n. 13.
  -    Gerardi mercatoris testimonium de cultu, Christique  religione per Lusitanos in  Orientali ora propagata,  cap. 18. n. 13.
  -    Germani non sunt conquesti  de Romanis circa prohibitionem commercij contra  Incognitum, c. 1. n. 25.
  -    Gladij, vide verb. duo gladij.
  -    Gorgonum Insula fœminas sine hominum concubitu concipientes producit, cap.   5. num. 3. & vide numer. 6.
  -    Gorgonum domus, Hesperidum hortus, &  similia  Næniæ  sunt, c. 5. nu. 12.
  -    D. Gregorius vocabat se famulum Imperatoris ob humilitatem, c. 6. n. 98.
  

  - 
     H
  -    Hanno magna claße è Gadbus in Indiam nauigauit  ex aliquorum opinione, c.   5. n. 1. inuenit varias species hominum, c. 5. n. 2. deceptus & in quo circa Indicam  nauigationem, c. 5. nu.   11. Hanonis fabulæ refelluntur, c. 5. à n. 5.
  -    Hæresis Regis magis nocet Ecclesiæ, quam Pontificis Romani. c. 6. n. 96.
  -    Henricus Lusitaniæ Infans  primus nauigationem per  mare Athlanticum, seu  Æthiopicum aperuit, ca.   1. num. 2.
  -    Henricus Cardinalis successit Sebastiano, c. 1. n. 7.
  -    Henricus I. Lusitaniæ  titulum   Regis ab Alex. III. accipit  c. 6. n. 53.
  -    Herodoti historia refellitur,  cap. 5. n. 22.
  -    Hesperion promontorium longè  à bonæ  spei promontorio  distat, c. 5. n. 50.
  -    Hesperides Cabouerde, ca. 5.  num. 10.
  -    Hesperidum hortus Gorgonum domus &  similia Næniæ  sunt, c. 5. n. 12.
  -    Hispani per vim, & arma  spoliarunt Indos, Hispaniæ tamen Rex iuste retinet, & possidet Indias Occidentales, c. 12. n. 12.
  -    Hispaniæ Reges alijs Principibus cur prælati in nauigatione ad Indos, c. 8. n. 1.  armati sunt mari terraque   contra Turcas, Piratas, &   rebelles, ca. 17. n. 2. vide  verb. Rex & Reges.
  -     Hispania de facto non iure subiecta fuit Imperio, à quo  iam libera est, c. 13. n. 9.  & ab infidelium iugo liberata, ca. 9. n. 11.
  -    Homo sermone humanam conseruat societatem, c. 5. n. 5.
  

  - 
     I
  -    Iacobus Canus Congi Regem  & populum conuertit, ca.   18. num. 8.
  -    D. Iacobus, Thom. & alij sancti in prælia pro Lusitanis  ingrediuntur, c. 18. n. 10.
  -    Iaponis & Sinæ Catholici à   suis Imperatoribus Bonziorum, & Batauorum suasu profide substinenda mactantur, cap. 8. n. 2.
  -    Iesuitæ cum magno fructu in  India orientali operantur  sunt velut Benjamin, c.   18. n. 7. Abassinum imperatorem cum subditis ad  Christi ouile reducunt, ca.   18. num. 9.
  -      Ignis de igne communicandus.  c. 10. n. 14.
  -    Immemorialis non excluditur, licet contrarium constet ex historijs c. 14. nu.   38. non requirit titulum  nec bonæ fidei quæstionem  admittit c. 14. num. 40.  vide verbo præscriptio.
  -    Immunitate Ecclesiæ gaudet  proiectus in aera cœmeterij, c. 10. n. 46.
  -    Imperator Romanus solebat  vsurpa re dignitatem  summi Sacerdotis, c. 6. n. 15.  priuari potest à Romano  Pontifice, cap. 6. a n. 45.  in primitiua Ecclesia non  deponebatur, & quare c.   6. num. 50. habet supremam potestatem temporalem, cap. 6 nu. 61. magis pendet à Romano Pontifice, quam Rex cap. 6.  num. 71. non recognoscit  superiorem in temporalibus, cap. 6. n. 80. est super  omnes homines non super  Romanum Pontificem, c.   6. nu. 99. ex summi Pontificis electione, vel confirmatione nihil superioritatis habebat ca. 6. n. 101.  non habet supremam potestatem in vniuersa Ecclesia circa temporalia, c.   10. nu. 18. habet iurisdictionem in mari vltra districtum. qui terræ adiacenti competit ca. 10. nu.   41. prohibet deduci aquam   ex flumine publico, cap.   11. nu. 24. mittit claßes  ad mare purgandum ca.   13. num. 8. quod potest,  poterit & Rex superiorem   non recognoscens, cap: 13.  num. 9. non est orbis dominus cap. 10. num. 47. ca.   13. num. 10. mari, & littoribus seruitutem imponit, cap. 13. num. 11. ius    maris acquirit ex præscriptione c. 13. n. 13. non potest inire fœdus cum infidelibus contra fideles cap.   13. n. 51. vide verb. rex  & verb. confirmatio.
  -    Imperatores à Romanis eligebantur, quibus fortunæ fauit, cap. 8. n. 7.
  -    Imperia ex temporis diuturnitate confirmantur, c. 12.  n. 13. c. 14. n. 7.
  -    Incognitus corrumpit, & mutat leges in orat. ad Principes: scribit contra ius nauigationis Indicæ Lusitanis  competens cap. 1. n. 9. non  probat intentionis fundamentum, c. 1. n. 21. affert  exempla aliena a disputatione, c. 2. n. 18. negat Indiam à Lusitanis inuentam, c. 3. n. 1. c. 4. n. 1. fabulas adducit, c. 5. n. 13.  negat Pont. Rom. potuisse  concedere ius in Indos, c, 7  n. 1. prouocat Lusitanos remotis armis ad conscientiæ   &  æstimationis tribunal,  c. 8. n. 37. reijcit auctores  tanquam adulatores in orat.  ad principes orbis, & cap.   10. n. 23. agnoscit mare  occupari posse nauigando,  & piscando, c. 14. n. 50.  blaterat contra Lusitanos  pauperes, mendaces, dardanarios, &  sceleratos vocans   c. 15. n. 1. & c. 16. n. 10.  mendax  & ignorans circa  Lusitaniæ diuitias c. 16. n. 9
  -    India antiquis cognita, ca. 3.  n. 2. ad austrum pertinet, c.   13. n. 11. à Lusitanis primum per nauigationem  Atlanticam inuenta, c. 4. n. 4. &   7. de quo vaticinati sunt  sancti, c. 4. à n. 8. an in Indiam triginta hominum millia cum Hannone nauigauerint? c. 5. n. 7. Occidentalis   coniuncta, vel cum Asia, vel  Tartaria, cap. 5. n. 21. in  Indiam si alij primi nauigarunt, à nauigatione destiterunt c. 5. n. 23. Indicam   nauigationem Lusitanorum perturbantes incidunt  in censuras, c. 13. n. 48.
  -    Indi tempore  Romanorum in Germaniam naufragijs delati, c. 5. n. 14. Orientales,  &  Occidentales  à Sinis orti, c. 5. n. 15. & 21. occidentales non descendunt à decem Iudæorum Tribubus,  c. 5. n. 19. Occidentales non   permearunt ex Africa,  vel Europa per insulam  Athlantidem, c. 5. n. 19.  Indorum conuersio non potuit nisi potentissimis Regibus committi ca. 8. n. 1.  conuersi perseuerare non  poßunt nisi ex regum Catholicorum auxilio, ca. 8.  n. 2. simium, eiusque dentem  venerantur, c. 17. n. 5.
  -    Indigentia  rerum ab statu naturæ integræ exularet c. 1. n.   19.
  -    Infideles non  sunt spoliandi rebus proprijs propter infidelitatem, alia ve peccata, c.   3. n. 4. per baptismum non  fiunt peioris conditionis quoad temporalia, c. 6. n. 89. eorum  conuersio in India Orientali  committi  non potuit, nisi regibus, &  sub commercij colore, c. 7. n. 11. infidelium  auxilium inuocare contra fideles an liceat Principi Christiano, c. 13. à n. 51. vt tales non sunt directè  subditi  Pont. Rom. sed indirectè c.   9. n. 4. non  sunt armis ad fidem  Catholicam  cogendi c. 9. n.   5. non  accipientes  fidem  non  sunt   debellandi, & an ad eam  audiendam  sint cogendi, c. 9. n.   6. ingenio varij, & fallaces, cap. 9. n. 17.
  -    Iniuriæ in parentibus, patria,  & regibus non vindicandæ. t. 15. n. 5.
  -    Insula Gorgonum fœminas sine  hominis concubitu concipientes producit, capit. 5.    n. 2. & 6. Atlantidis mari subuersa vna nocte, c.   5. num. 20.
  -    Intellectus cap. 1. 22. dist. c.   6. n. 63. extrauag. vnam   de maioritate, c. 6. n. 64.  Clem. meruit de priuil. c.   6. n. 64. c. Per venerabilem, qui filij sint legitimi,  c. 6. n. 80. c. Adrianus, c.  in synodo 63. dist. cap. 6.  num. 100. l. de precatio.  ff. ad l. Rodhiam, ca. 10.  n. 17. 19. & 20. leg. sanè. ff. de iniur. c. 10. num.   21. 23. & 24. & ca. 13.  num. 7. l. venditor. ff. communia prædior. c. 11. n. 2.  & c. 14. n. 21. l. quod in  littore. ff. de acquiren. rer.  dom. ca. 11. n. 5. l. pen. ff.  de rerum diuis. cap. 11. n.   6. & 29. l. nemo. ff. de rerum diuis. cap. 11. nu. 8.  & 15. §. flumina, Instit.  de rer. diuis. c. 11. nu. 11.   & 31. l. si quisquam. ff.  de diuers. & temporal. c.   11. n. 16. & 21. & cap.   14. n. 23. l. vlt. de vsuca.  c. 11. n. 16. 17. & 22. &   c. 13. num. 15. & 16. &   cap. 14. n. 14. ca. veniens  de præscript. c. 11. n. 23.  l. iniuriarum. §. siquis me  ff. de iniurijs ca. 11. n. 25.  l. littora. ff. ne quid in loco publico, c. 11. num. 28.  & 30. c. 14. n. 15. Ordin.  libr. 5. tit. 91. c. 11. n. 36.  Iulius Paulus institut. de  vsuc. cap. 13. num. 20.  l. vsum aquæ. C. de aquæ ductu, cap. 13. num.   14. instit. de vsucap. &   præscript. c. 13. n. 20. l. si  duo. §. 1. ff. de iure iuran.  c. 13. n. 23. l. 2. §. si quis à   principe. ff. ne quid in loco  publico c. 13. n. 37. c. 1. de  præscript. in 6. ca. 13. nu.   36. & 38. & cap. 14. n.     19. l. sequitur. §. viam.  ff. de vsucap. c. 14. n. 13.  cap. cum dilectus de consuet. c. 3. eodem in 6. cap.  cum Ecclesia de causa  poßes. c. super quibusdam  §. præterea, de verb. signifi. cap. 14. n. 20. l. 1. §.  vltim. l. 2. in princ. l. 3. ff.  de aqua pluuia cap. 14.  num. 21. l. 7. tit. 29. p. 3.  c. 14. n. 26.
  -    Interdictum, ne quid in mari fiat, quo portus statio,  iterue nauigijs deterius  sit, c. 10. num. 10. competit habenti ius maris cap.   10. n. 24. aliud ad publicas, aliud ad priuatas causas, c. 10. n. 25. ne nauigatio impediatur priuatum est, etiam attenta origine rerum, c. 11. n. 14.
  -    Inuentio Indicæ nauigationis simpliciter non confert ius cap. 3. n. 13. inuenire    quid significet cap. 3. nu.   14. fuit in causa, vt Lusitani alijs præferrentur,  cap. 8. n. 5.
  -    Ioannes primus Lusitaniæ   Rex Septam expugnat,  c. 1. n. 1. secundus in Indiam   nauigationem procurat,  c. 1. n. 3. promontorium bonæ  spei per suos nauarchos  flectit ca. 13. n. 41. succurrit Regibus Catholicis ad  Malacæ expugnationem  & Maximiliano Romanorum Regi, ca. 16. num.   3. & 4. Abassini Imperium   ad Ecclesiam Rom. reducere intendit cap. 18. nu.   9. tertius succurrit Castellæ rebellanti pro Carolo,  reijcitque a rebellibus oblatam regni inuestituram,  cap. 16. n. 6. vide verb.  epistola.
  -    Ioannis Castrij Indiæ Proregis insigne fidei seruandæ     documentum, dum crinem   barbæ oppignerat, & redemit, c. 15. n. 11.
  -    Isaìas vaticinatur nauigationem Lusit anorum in  Indiam, c. 4. n. 1. & c. 8.  num. 1.
  -    Iter, via publica mutata forma præscribuntur: ca. 14.  num. 26.
  -    Iudex, qui principaliter de  causa cognoscit, potest cognoscere incidenter de incompetenti, cap. 6. num.   23. Ecclesiasticus, qui  principaliter non cognoscit de causa profana, potest incidenter, capit. 6.  num. 24.
  -    Iudicet ille de alterius errore,  qui in se non habet, quid  condemnet, c. 15. n. 1.
  -    Iudæi expulsi à Castella magnas diuitias Lusitaniæ regno deferunt, cap. 16. numer. 9.
  -     Iura discontinua requirunt tempus immemoriale ad præscriptionem excommuni, c.   14. n. 17. quæ traditio exploditur, n. 18.
  -    Iuramentum dignitati præstitum transit in successorem, c. 6. n. 30.
  -    Iurisdictio penes duos diuersimodè existere potest, cap.   6. n. 70. temporalis suprema directè apud regem indirectè ad Pontificem pertinere potest, d. num. 70.  cum seqq. maris, vide maris protectio.
  -    Iurisgentium constitutiones  variæ diuerso naturæ statu considerantur, c. 1. n. 15.  & 16. vide iusgentium.
  -    Iuris negatiui præscriptio procedit à prohibitione, quando principaliter de eo agitur, non vero si in consequentiam, cap. 14. num.   42.
  -      Iusgentium vnicum est, non  primarium, &  secundarium, cap. 1. n. 13. reputatur, quod apud omnes obseruatur licet postea fuerit inuentum, quod multipliciter ostenditur, c. 14. à   n. 3. cœpit cum genere humano, c. 14. n. 4. non hominum approbatio, sed ratio  naturalis constituit, c. 14.  n. 5.
  -    Ius naturæ duobus modis consideratur, c. 1. n. 22.
  -    Ius piscandi in flumine, vel  mari occupari potest, &   donari à principe, c. 11. n.   24. & 25. nauigandi, &   similium an acquiratur  prærccupatione simpliciter  cap. 13. n. 29.
  -    Ius prohibitionis in rebus publicis requirit plures annos  cap. 13. n. 30.
  -    Ius publicum quanto tempore  præscribatur, c. 14. n. 17.
  

  - 
      L
  -    LApideæ columnæ in Africæ littoribus collocatæ in  nostræ ditionis testimonium   Lusitanorum Regum iussu, cap. 8. n. 5.
  -    Latrones graßantes in vijs  publicis non gaudent immunitate Ecclesiæ, ac  proinde nec piratæ, c. 10.  num. 34.
  -    Leges vnius populi non ligant   alios populos, nec exteros  Principes, cap. 14. n. 14.  non audiuntur inter armorum strepitum, capit. 8.  num. 37.
  -    Legis ferendæ potestas supponit iurisdictionem, ca. 10.  num. 19.
  -    Lepra significat hæresim, cap.   6. num. 85.
  -    Lex vetus figura nouæ, cap.   6. n. 85.
  -    Lex sumitur pro pacto in contractibus, cap. 14. nu. 21.
  -    Lex Castellæ in via publica, &  similibus non admittit præscriptionem, c.   14. num. 25.
  -    Libera nauigatio alijs prohiberi potest, cap. 11. n. 4.
  -    Libertas sine superiore non  congruit, c. 6. num. 8.
  -    Libertatem contra status primæui præscribitur tempore ordinario, c. 13. n. 38.
  -    Libertus Annij Plocami in  Taprobanam delatus tempore Claudij Imperatoris  varios Romanorum numos secum deferens, ca. 5.  num. 17.
  -    Littora sunt communia omnibus ante occupationem,  postea vero sunt Principis  occupantis, c. 11. n. 5. sunt  eiusdem conditionis, cuius  mare, cap. 11. n. 1.
  -    Littorum & maris vsus publicus est de iuregentium,    sed potest fieri publicus  vnius populi, c. 14. n. 15.
  -    Littus maris commune ex iuregentium, cap. 10. n. 8.  occupari potest, cap. 11.  num. 15.
  -    Loca publica, vt occupentur  sufficit destinatio & præparatio, cap. 8. n. 13. respectu Principum censentur libera, c. 13. n. 37.
  -    Longa poßessio refertur ad  decem, vel viginti annos, cap. 14. n. 24.
  -    Lucrum ex Indijs non æquat  sumptus pro conseruanda  fide Catholica insumptos  cap. 17. num. 3. cap. 16.  num. 10.
  -    Ludouicus Lusitaniæ Infans  cum magna classe iuuat  Imperatorem Carolum in  expugnatione Tuneti, ca.   16. n. 8.
  -    Luna, & cæteræ  stellæ  subijciuntur Soli, abeoque splendorem recipiunt, cap. 16.  num. 40.
  -    Luna quarta nati, ca. 8. n. 8.
  -    Lusitania diues ante Indicam   nauigationem, cap. 16. n.   10. auro abundans, c. 16.  num. 1. ab infidelium faucibus erepta, ca. 9. n. 11.
  -    Lusitaniæ, Castellæque Reges de iure Americæ disceptant, ac paciscuntur,  cap. 1. n. 6.
  -    Lusitaniæ leges succiplenæ,  cap. 2. n. 12.
  -    Lusitaniæ Regibus viginti  & octo Reges in India  tributarij, c. 5. n. 23.
  -    Lusitaniæ Rex ni mittat concionatores ad infidelium  conuersionem non potest  alijs prohibere in illis commercium, ca. 7. num. 10.  magnos apparatus in Indiæ expeditionem faciunt  animumque habent progrediendi, ideo non possunt ab alijs Regibus perturbari, cap. 8. num. 14.  propter strepitum armorum an iustè  serenissimi  vocentur? cap. 8. nu. 14.  habent fundatam intentionem suam contra omnes Principes in Indiæ nauigatione, c. 8. n. 32. Indicam nauigationem adquisiere ex prohibitione, ex  declaratione, & ex titulo, cap. 14. num. 33. intitulatur Rex Indicæ nauigationis, & commercij,  cap. 14. n. 33. tituli omnibus noti, cap. 14. num. 33.  habet bonam fidem in nauigatione & commercio  Indico, cap. 14. num. 34.  bellum contra Mauros,  & Turcas gessere absque  amicorum auxilijs, c. 16.  num. 1. alios Principes Catholicos armis, pecunijs,  exercitibus, vel classibus    contra fidei hostes adiuuarunt, cap. 16. num. 1. Regnum opulentissimum ante  Indiæ nauigationem, cap.   16. num. 11. cuius præcipua cura infidelium conuersio, c. 18. n. 4.
  -    Lusitani primi in Indiam nauigarunt, cap. 4. n. 4. &   7. de iure finium, aut gradu constantiæ detrudi nequeunt, cap. 3. num. 9. Vltra Taprobanem progressi,  cap. 3. num. 12. Colonias  posuere, Reges subiecere, c.   5. num. 23. sub commercij colore occasiones conuertendi infideles quærunt, c.   7. n. 11. in peritia nauali  præstantissimi, c. 8. n. 6. in  genio peracuti, c. 8. n. 6. fœlices in nauigationis periculis, & perferendis laboribus mari, terraque omnes  superant, cap. 8. num. 9. commercium cum Indis sibi    adquirere potuere tum ex  Pontificis concessione, tum  ex laboribus, & expensis,  cap. 8. n. 12. Reges ius Indicæ nauigationis defendunt ex omnium sententia, cap. 13. num. 46. &  si  cum violentia Indici maris nauigationem vsurpauerint, ex temporis diuturnitate ius illud præscripsere, cap. 14. n. 16. vincunt  causam contra Incognitum   eisdem armis, quibus ille  pugnat, cap. 14. n. 28. pueri fides erga acerrimum  hostem, cap. 15. numer. 9.  perlustrant quotannis Oceanum ab Herculeo freto  vsque ad extremos Sinas  & Iaponios, cap. 17. num.   1. Lucrum ex nauigationibus nanciscuntur, vt eo  fidem Catholicam defendant, cap. 17. nu. 2. præferunt honorem diuitijs, ca.     17. à num. 5. intra Ecclesiam Catholicam constituti ex Incogniti confessione  cap. 18. nu. 1. laici velut  Nuncij Apostolici Reges,  & populos ad fidem conuertunt, cap. 18. nu. 8. in  bellis diuinam opem sunt  experti contra Mauros,  Turcas, & infideles, c. 18.  n. 10. in Indiam arma victritia, & Crucis trophæum   inuexerunt, c. 18. n. 12. à   Deo prædilecti miraculis  ab Infantia Regni Lusitanici, c. 18. n. 16. inuenerunt   astrolabium, c. 8. n. 6. ius habent ex Pontificia concessione debellandi Indos si prædicationi officiant, c. 9. n.   9. non sunt abusi bello in  infideles, c. 9. n. 12. offensi  dolent, lacessiti pugnant,  iniurias acerrime persecuntur, cap. 9. n. 13. iuste bellum contra fideifragos suscipiunt, cap. 9. nu. 14. &   15. in fide tuenda constantissimi in perfidia vindicanda seueri, num. 14. Indos non debellarunt nisi propter fraudem Indorum, cap. 9. nu. 19. semel  elusi falli non patiuntur,  cap. 49. n. 19.
  -    Lusitanis Regibus solis idem  de Hispanis respectu Americæ cur conuersio Indorum   commißa, c. 8. n. 3.
  -    Lusitanorum in Indiam nauigatio excedit fabulosas  antiquorum nauigationes  cap. 8. n. 3. edictum ne alij in India nauigent sine  ipsorum licentia æquum,  & iustum præscripsit legitime contra omnes, c. 8. n.   29. ius in Indiæ nauigatione concluditur ex præoccupatione, consuetudine, &   destinatione, c. 13. n. 40.  fides erga suos Reges absque exemplo, c. 15. nu. 3.  fides, & veritas in commercijs, cap. 15. n. 6. triumphi in Africa, & Asia contra Turcas, Mauros, infideles, & rebelles, c. 18. n.   14. victoriæ diuino potius  auxilio, quam ipsorum fortitudini tribuendæ, c. 18.  n. 14. gloria, & fortitudo  non diminuitur ex diuinis  auxilijs, c. 18. n. 15. Regum   insignia quinque Christi  stigmata & cur magis Lusitanis, quam alijs Regibus fuerint concessa, c. 18.  num. 17. occasiones ampliandi Imperium in India ex auxilij præstandi  titulo, c. 9. n. 16. arces in  India iuste ædificarunt,  cap. 9. n. 17. & 18. defensio Imperij Asiatici tribus  titulis, c. 9. num. 19. vide  verb. coloniæ.
  

  - 
      M
  -    Malacensis vrbis, arcisque  obsidio stupenda à Batauis, & confœderatis Regibus, c. 3. n. 8.
  -    Mala fides purgatur 30. annis præcipuè in successoribus, c. 14. num. 36. probari  potest indirecte contra  præscriptionem immemorialem, cap. 14. n. 38. quibus modis probatur contra  præscribentem, cap. 14.  n. 38.
  -    Mare, & littora an sint diuersæ conditionis? c. 10. n.   13. an sit de numerorum,  quæ in commercio non  sunt? cap. 10. n. 13. sicut  arida diuisionem recipit  de iuregentium, & contrarium dicere perridiculum  est, cap. 10. n. 22. comprehenditur & definitur sub  terræ territorio, cap. 10.    n. 33. fundatum est in aluo, & ideo occupationis  est capax, cap. 10. n. 47.  an sit omnibus commune  de iuregentium, c. 11. n. 1.  à Principe occupari potest  c. 11. n. 4. commune de iuregentium, & per hoc littora maris, c. 11. n. 15.
  -    Mare aer & aqua profluens  de iure naturæ communia  considerantur, vt elementa, & vt locum occupantia, c. 10. n. 42. Mare, aer  & aqua considerata, vt  localia possidentur, c. 10.  n. 43. Mare, & littora  post occupationem dicuntur publica hoc est populi  Roman. c. 11. n. 6. Mare  & littus non sunt diuersæ   conditionis, pars, & totum  sunt eiusdem naturæ, cap.   11. n. 29. Mare inter &   littus differentia ante &   post occupationem, ca. 11.   n. 31. mare, & diuerticulum differunt apud iuris  Consultos, c. 13. n. 7.
  -    Maris an sit commune elementum, cap. 10. n. 7. ad littus accedere nemo à populo Romano prohiberi potest, cap. 10. n. 9. nauigatio impediri non debet, ca.   10. num. 10. ius adquiri  potest, & in dotem dari,  c. 10. n. 15. & 32.
  -    Maris proprietas ad aliquem  pertinere potest, cap. 10.  num. 21. &  si sit nullius,  protectio tamen & iurifdictio Imperatoris, vel  Principis, c. 10. n. 30.
  -    Maris protectio & iurisdictio de iuregentium competit omnibus Principibus  sed post occupationem præfertur possidens, c. 10. nu.   36. protectio neceßaria est  ne deferantur extra Regnum merces prohibitæ, &     vt securè nauigetur, &   ob id iuste vectigal exigitur in vniuerso orbe, cap.   10. n. 37. immensitas, &   qualitas non repugnant  adquisitioni, c. 10. n. 38.  pars pertinet ad dominium   terræ vicinæ, c. 10. n. 40.  littorum, & aeris diuisio  in totum non admittitur,  sed pro parte, c. 11. nu. 7.  communis vsus omnibus  hominibus quomodo accipiatur, cap. 11. n. 30. occupationem dari posse concluditur, cap. 11. n. 38. occupatio à Doctoribus &   Iurisconsultis admittitur,  ca. 13. nu. 3. proprietas est  nullius secundum communem, protectio, & iurisdictio est Imperatoris, c. 13.  num. 6. protectio iurisdictio &  imperium ad Imperatorem pertinet, c. 13.  n. 12. Adriatici Imperium    pertinet ad Venetos, c. 13.  nu. 34. & littorum vsus  publicus est iuregentium,  sed potest fieri publicus vnius populi, c. 14. n. 15.
  -    Maria moribus in Principum  dominium venerunt, ca.   10. n. 48.
  -    Martinus de Freytas Conymbricæ præfectus fide &   constantia erga Sanctium  Regem illustris, cap. 15.  n. 4.
  -    Maximilianus profligatus petit & obtinet à procuratore Regis Lusitaniæ pecuniam ad bellum restaurandum, c. 16. n. 4.
  -    Media committuntur cui  committitur finis, cap. 12.  num. 4.
  -    Menchaca multas opiniones  in scholas inuexit contra  iuris, & rationis placita,  c. 13. n. 1.
  -    Mercaturam & nauigationem omnibus communia  eße sine detrimento alicuius falsum probatur, c. 11.  n. 37.
  -    Milites alienæ reipub. peccant   arma sumentes in re dubia, & ad restitutionem,  tenentur, c. 13. n. 48.
  -    Miracula ad infidelium conuersionem concurrunt, vel  in bellis, vel in fidei probationem, cap. 18. num.   6 hodie cur non fiant. frequentius in infidelium conuersione sicut olim, ca. 18.  n. 6.
  -    Missiones variæ ab Apostolica sede ad euangelium prædicandum referuntur, c. 7  num. 2.
  -    Moyses miraculis ostendit se  à Deo missum, c. 18. n. 3.
  -    Molina, & omnes reprobantur legem in materia immemorialis præscriptionis  prolege communi accipientet, c, 14. num. 22.
  -    Molucarum inuasio a Batauis, c. 3. n. 7.
  -    Monarchia præstantissimum  regimen, cap. 6. n. 1. Assiriorum & Romanorum  firmior, & diuturnior, c.   6. numer. 2.
  

  - 
     N
  -    NAtura cognationem quandam inter homines constituit, c. 2. n. 8.
  -    Nauarchi quales eligendi, c.   8. n. 8.
  -    Naufragantibus succurrendum non bona auferenda  c. 2. n. 4.
  -    Nauigatio ad statum naturæ corruptæ pertinet, c. 1.  num. 16. 17. 21. 22. &   26. necessaria ad subueniendum indigentiæ humanæ   cap. 1. n. 18. Hannonis in  Indiam habita pro fabula    apud graues autores, c. 5.  n. 8. Hannonis Æquatorem   non  superauit, n. 9. Eudoxi  in Indiam fictitia, cap. 5. n.   13. Lusitanorum in indiam   excedit fabulosas antiquorum nauigationes, cap. 8.  num. 3. Indica à quibus, si  Lusitani non aperuißent,  aperienda, Deo reseruatur, capit. 8. num. 10. in  Indiam an sit omnibus  communis, cap. 10. num.   2. est populi, licet aquæ vsus sit communis, cap. 11.  n. 12. an sit de illis rebus,  quæ omnibus vtilia, nobis  non molesta sunt, cap. 11.  numer. 33. simplex, &   piscatio non tribuit ius occupationis, cap. 11. n. 39.  Lusitanorum non impedit alios Oceani vsu, cap.   11. n. 40.
  -    Nauigatio, & protectio maris omnibus competit de iure gentium nisi à Principè   præoccupetur, capit. 13.  numer. 11. de iure gentium est libera, capit. 13.  num. 35. Indica ex præoccupatione, cap. 13. numer.   41. priuatiua Lusitanorum ad Indos est conformis iuri humano, & diuino, cap. 14. num. 8. nauigatio, & piscatio præscribitur si iure proprio adquiri tentetur, capit. 14. nu. 31. Indica constat immemoriali, nec fundatur in  iure negatiuo, præscribendo, & incepit, & progressa est cum aliorum prohibitione, cap. 14. num.   47.
  -    Nauigans, & piscans quasi  poßessione durante habet  ius alios prohibendi, c. 14.  n. 53.
  -    Nauigando, & piscando Accolæ maris Indici an conseruauerint antiquam possessionem, cap. 14. num.   49.
  -    Nauigantes in Indiam absque Lusitaniæ Regis beneplacito bonis, & vita spoliati, cap. 8. n. 25. ca. 14.  num. 47.
  -    Nauigationis libertas non pertinet ad primum naturæ   integræ  statum, c. 1. n. 26.  & 27.
  -    Nauigationem impediens inique agit, cap. 10. n. 14. nauigationem Lusitanorum  impediens incurrit censuras, c. 13. n. 48. & mercaturam omnibus communia   eße sine detrimento alicuius falsum probatur, c. 11.  n. 37.
  -    Nauigare est contra naturam,  cap. 1. num. 20. nauigare,  & peregrinari non cadunt   sub præceptum, cap. 1. nu.   23. Nemo prohiberi potest à priuato à Principe  vero sic, cap. 11. nu. 12.  & piscari de iure gentium   omnibus competit, c. 14.  num. 29.
  -    Necessitate in extrema omnia sunt communia, cap.   2. n. 3.
  -    Negotiari, & peregrinari de  iuregentium fas est, quousque prohibeatur, cap. 2. n.   15.
  -    Nemo ad littus accedere prohiberi potest, capit. 11. numer. 8.
  -    Notoria Romæ ignorari non  poßunt, c. 8. n. 23.
  -    Nouatores miraculis suam  doctrinam non confirmant   cap. 18. n. 3.
  -    Numisma Augusti Cæsaris  imagine insignitum reperitur in America per Hispanos, cap. 5. num. 16. &   17.
  -    Numismata Latinis litteris insignita nostris temporibus inuenta in Taprobana, c. 5. n. 18.
  -    Nutus in superiore significat Imperium, cap. 6. nu.   65.
  

  - 
     O
  -    OCcasio Batauorum ad insestandum ius nauigationis Indicæ, c. 1. n. 8.
  -    Oceani nauigatio ad Hispaniæ Regem pertinet, c. 10.  n. 49.
  -    Oceanus subuertit Batauorum interras, cap. 13. nu.   51.
  -    Occidentales Indi non descendunt  à decem Iudæorum  Tribubus contra Borrellum,  & alios, c. 5. n. 19.
  -    Occidentalis India coniuncta cum Asia, vel Tartaria coniecturatur, cap. 5.  num. 21.
  -     Occupari quod potest an sit  iurisgentium, c. 10. n. 11.  & c. 11. n. 15.
  -    Occupationem maris dari posse concluditur, cap. 11. n.   38.
  -    Occupatio maris & adquisitio concluditur, cap. 10. n.   50.
  -    Occupationis incapacia adquiri non possunt, cap. 10.  n. 4.
  -    Olysipponem iuxta equæ absque masculo concipiunt, c.   5. num. 6.
  -    Olysippo Orientis domina, ca.   5. n. 23.
  -    Olysippo totius orbis emporium,  c. 16. n. 12.
  -    Olysippone singulis annis expenduntur viginti millia  aureorum in odoribus, qui  sacris in delubris cremantur, c. 17. n. 4.
  -    Onoris Regi bellum intulit  D. Franciscus de Almeida Indiæ Prorex ad repetenda bona Lusitanorum   naufragantium, cap. 2.  num. 7.
  -    Orbis diuiditur in quinque  zonas, c. 4. n. 5.
  -    Orientales & Occidentales  Indi à Sinis originem seducere iactant, cap. 5. n. 15.  & 21.
  -    Ozias rex lepra percußus &   à Regno eiectus à  summo  Sacerdote, c. 6. n. 85.
  

  - 
     P
  -    PActa cum Principibus inita obligant suos subditos,  c. 8. n. 34. inter Regem Lusitaniæ, & Regem Castellæ obligant Comitem Flandriæ, qui est Rex Castellæ   c. 8. n. 35.
  -    Par in parem non habet Imperium, c. 12. n. 2.
  -    Pascendi, corrigendi, &  similes authoritates sunt generales, & ita comprehendunt etiam Reges, c. 6. nu.   83.
  -    Pascua, piscationes, lignationes, &  similia præscribuntur à populo contra populum, c. 14. n. 11.
  -    Patriæ honorem, & vitam  debemus, c. 15. n. 5.
  -    D. paulus mira culis doctrinam Christi confirmat, c.   18. n. 3.
  -    peregrinari in alienas Prouincias an fas sit cuilibet ex iuregentium primario, cap.   1. n. 12.
  -    petrus clauiger terreni, &   æterni Imperij, c. 6. n. 55.  & 63.
  -    philippus II. Castellæ Rex succeßit Henrico, cap. 1. nu.   7.
  -    Piratæ  & rebelles nullum ius  adquirunt, cap. 14. num.   47.
  -      Piscando in diuerticulo maris, vel fluminis an alium  prohibere quis possit? cap.   10. n. 12. vide verb. nauigando.
  -    Piscari an possit quis prohiberi, & præscribi piscatio? c.   11. n. 16.
  -    Piscari, & nauigare in alieno lacu non licet, cap. 11.  n. 35. de iuregentium omnibus competit, cap. 14. n.   29. vide verbo nauigans,  & nauigatio.
  -    Piscationem, &  venationem   prohibere potest dominus  in re propria, cap. 11. nu.   36. vide verb. pascua.
  -    Pœna in raptores bonorum ex  naufragio, c. 2. n. 5.
  -    Poetæ in cognitione iuris naturalis plurimo iudicio valent, cap. 10. n. 3.
  -    Pontifex Romanus perpetuus  Christi Vicarius, c. 6. n. 7.  illius successio inuariabilis    cap. 6. numer. 7.
  -    Pontifices Romani agnoscunt   potestatem Pontificiam in  Imperatores, & Reges, c,   6. nu. 41. sunt iudices, &   testes integerrimi in afserendo suo Principatu, c.   6. n. 42.
  -    Pontificis potestatem in imperatores & Reges firmant   Pontifices, Concilia, Doctores Vniuersi, & communis Ecclesiæ consensus, ca.   6. n. 44.
  -    Pontifex Rom. potest procedere contra Reges, & Imperatores, vsque ad depositionem, cap. 6. n. 45. potest  impedire ne hæreticus in  Regem, aut Imperatorem   eligatur, cap. 6. n. 47. aliquando non deponit Regem   aut Imperatorem ex timore malorum, c. 6. n. 47. non   deponit Regem, aut Imperatorem, vt ordinarius iudex, sed vt pastor vniuersalis, cap. 6. n. 48. non  potest deponere ad libitum,  nec priuare, cap. 6. n. 48.  non potest se subijcere alterius iudicio nisi arbitrario, cap. 6. n. 51. Principibus de Ecclesia benemeritis titulos dat, cap. 6. nu.   53. potestatem temporalem   exercet circa translationem   Imperij, iuramentum Imperatoris depositionem, &   similia, cap. 6. n. 57. vtrum   habeat supremam potestatem temporalem in orbe  Christiano, cap. 6. nu. 54.  non habet iurisdictionem  supremam temporalem directè, cap. 6. n. 58. non cognoscit de rebus temporalibus, cap. 6. n. 59. exercendo directè iurisdictionem  temporalem non perturbat  potestatem Regis supremam   cap. 6. n. 69. non vsurpat    Regnum, nec potestatem  supremam temporalem deponendo Reges, cap. 6. nu.   75. redditurus est rationem pro Regibus eorumque regiminibus. cap. 6. n.   78 non habet potestatem  debellandi infideles, c. 9.  n. 1. nec iurisdictionem in  eos cap. 9. n. 2. potest cogere Principem paganum,  ne impediat conuersionem,  & eximere conuersos ab  illius obedientia, capit. 9.  n. 7.
  -    Pontifex, & Imperator sunt  duo membra, sed ille caput, hic brachium, cap. 6.  num. 79. ille in capite, hic  in brachio vnguntur, ca.   6. num. 79. deponendo Reges non est maior Deo, c.   6. n. 88. si sit hæreticus deponi potest, ergo Rex, &   Imperator, c. 6. num. 95.  Pontificis descriptio, ca. 6.    num. 102. concedere potuit Regibus Hispaniæ ius  nauigandi in indias, cap.   6. nu. 103. vrbis & orbis  Episcopus est, & ex Apostolico officio tenetur Ecclesiam  seruare, & amplificare, mittereque prædicatores  in infidelium Regiones, c.   7. num. 2. non potest concedere dominium in Indos  nec ius nauigandi per se,  c. 7. n. 7. committere potuit Regibus Hispaniæ  conuersionem Indorum & in  consequentiam nauigationem, & commercium alijs prohibere, c. 7. n. 8. potest cogere Reges Catholicos ad pacem, non tamen  cogit, & quare, cap. 7. nu.   5. potest in fidei fauorem  commercium vni Principi concedere alijs prohibere  c. 8. n. 18. potest Sarracenorum prouincias inter  Principes Christianos distribuere, & creare nouos  Principes, cap. 8. n. 42. an  habeat potestatem debellandi infideles, c. 9. n. 1. Pontificis est vniuersam potentiam Regum Christianorum dirigere ad finem supernaturalem, cap. 8. nu.   43. non habet iurisdictionem in infideles, nec propter infidelitatem alia vè   peccata contra naturam  potest eos debellare, cap. 9  n. 2. sæcularem principaliter non habet iurisdictionem in totum orbem, cap.   12. n. 1. habet temporalem   in vniuersum orbem excommuni, non tamen eam Principibus sæcularibus concedere posset, cap. 12. n. 2. non   est dominus maris oceani,  nec potuit Regibus Hispaniæ insulas Occidentales donare, c. 12. n. 5. non potuit  concedere Regibus Hispaniæ Insulas barbarorum    ad effectum vt postea conuerterentur cap. 12. n. 8. potuit concedere nauigationem Indicam Principibus  Hispaniæ priuatiuè quoad  alies Principes pro infidelium  conuersione, c. 12. n. 9.
  -    Pontifices Rom. concedunt Lusitaniæ Regibus ius nauigationis in Indias, cap. 1. n. 4.  prohibent alijs in Indiam  nauigare absque Lusitanorum licentia, capit. 8.  num. 26. aliquando depositi, & iudicati à Principibus per vim, & nefas, ca.   6. n. 52.
  -    Pontificiæ bullæ verba referuntur circa conuersionis  commissionem Regibus Lusitantæ delegatæ, c. 7. n. 9.
  -    Pontificiæ constitutiones Romæ promulgatæ vbique  obligant, c. 8. n. 23.
  -    Pontifices Romani referuntur, qui munus prædicationis Regibus Lusitaniæ  commisere, &  commissio defenditur à pluribus, c. 7. n. 4.
  -    Populus Rom. potest à  suis littoribus hostes & alios prohibere, suisque tantum illa concedere, c. 11. n. 8.
  -    Possideri quæ poßunt, poßunt  & præscribi, & quæ dominio adquiri non poßunt, non   poßunt possideri, c. 11. n. 20.
  -    Potestas Ecclesiastica imperfecte & perfecte considerari potest, c. 6. n. 11. non expirauit morte Petri, c. 6. n.   26. & 33.
  -    Potestas spiritualis, vide spiritualis potestas.
  -    Potestas omnis à Deo ca. 6. n.   17.
  -    Potestas temporalis  à Deo mediate obtenta c. 6. n. 19. tenditque in finem  naturalem, c.   6. n. 21. temporalis  suprema  directe consideratur, c. 6. n.   22.
  -      Potestas, seu iurisdictio sæcularis indirecte considerata propriè dicitur Ecclesiastica, non sæcularis, ca.   6. num. 25. & 71. Regalis olim non erat coniuncta   cum  spirituali ex iure diuino, sed ex populi deputatione, suitque disiuncta,  tàm apud infideles, quàm  apud fideles, cap. 6. n. 36.  suprema non potest existere penes duos, c. 6. n. 61.
  -    Potestas deponendi Reges in  finem supernaturalem non   importat supremam temporalem, c. 6. n. 68.
  -    Potestas Pontificis temporalis probatur iure diuino, c.   6. n. 81.
  -    Potestatis temporalis conseruatio non requirit spiritualium destructionem, c. 6.  n. 90.
  -    Potestas legis ferendæ  supponit iurisdictionem, c. 10.  n. 19.
  -     Potestas excellentiæ  à Christo Domino, nec in spiritualibus, nec in temparalibus  fuit Petro, &  succeßoribus communicata, ca. 12.  num. 3.
  -    Prædis illecti caueant ne fiant   prædæ, c. 17. n. 3.
  -    Præoccupatio in rebus publicis præualet, c. 11. n. 18. inter supremos Principes sufficit in rebus publicis, ca.   13. n. 31.
  -    Præparamenta faciens præferendus est, cap. 8. n. 13.
  -    Præscribens adquirit dominium   directum, & vindicationem c. 13. n. 23.
  -    Præscribens res publicas contra priuatum tempore tantum ordinario indiget, ca.   14. n. 24.
  -    Præscribenti cur exceptio, non   actio iniure concedatur, c.   13. n. 24.
  -    Præscriptibile est, quod est renuntiabile, ca. 14. nu. 51.
  -    Præscriptio iuris realis in vno loco extenditur contra  omnes personas, quæ de nouo veniunt, ca. 8. nu. 30.
  -    Præscriptio, & priuilegium  concurrere possunt, ca. 11.  n. 23.
  -    Præscriptionis edictum prohibitorium est, cap. 13. n. 4.
  -    Præscriptio immemorialis requiritur ab soribentibus ad  maris adquisitionem cap.   13. n. 14.
  -    Præscriptionis ius in rebus publicis non adquiritur ex longo tempore, sed ex immemoriali: cap. 13. num. 15.  & 17.
  -    Præscriptio an importet apud  Iurisconsultos exceptionem   tantum? cap. 13. nu. 16.  pro exceptione capitur frequentius apud Iurisconsultos, c. 13. n. 18. præscriptio  & exceptio differunt, ca.    13. num. 18. non differunt   tanquam species, & genus, cap. 13. n. 19. non solum comprehendit exceptionem ex tempore ortam  sed & alias, cap. 13. num.   19. pro adquisitione per  possessionem non est barbarum & incognitum Iurisconsultis, c. 13. n. 20. pro  exceptione capitur, quoties exceptio ante litis contestationem proponitur,  vt est exceptio dilatoria,  & aliquæ ex peremptorijs  c. 13. n. 25. inter eam &   consuetudinem magnæ differentiæ, cap. 13. n. 27. immemorialis dicitur consuetudo, c. 13. n. 27. immemorialis requiritur ad præscribenda loca publica à   priuatis, Princeps ad obtinenda loca publica non indiget immemoriali, sed occupatione tantum, c. 13. n. 28.
  -      Præscriptio Iurisciuilis inuentum an locum obtineat inter supremos Principes, c.   14. n. 1.
  -    Præscriptio iurisciuilis inuenta, apud Romanos cœpit  à lege 12. tabullarum, sed  & apud Athenienses, &   alios fuit antiquior & ab  omnibus recepta est, c. 14.  num. 2. immemorialis est  alterum ius naturæ, c. 14.  num. 6. etiam immemorialis requirit bonam fidem,  c. 14. n. 34. iurium negatiuorum incipit à tempore  prohibitionis, ca. 14. n. 41.  iuris negatiui nocet non solum prohibitis, sed scientibus, c. 14. n. 43. iuris realis porrigitur ad omnes, c.   14. n. 44. immemorialis  non procedit in mere negatiuis, nisi de prohibitione  constet, cap. 14. n. 46. iuris negatiui procedit à prohibitione quando principaliter de eo iure agitur, non  vero si in consequentiam  c. 14. n. 42.
  -    Præsumptio primæut status  tollitur per possessionem longi temporis, cap. 13. n. 39.
  -    Primi terrarum, maris. &  conuersionis cultores alijs præferendi? c. 8. n. 4.
  -    Primogenitus communiter erat Sacerdos in statu naturæ, c. 6. n. 12.
  -    Princeps potest commercium  in suis terris interdicere exteris & vaßallis in alienis, c. 1. n. 24. & c. 2. nu.   13. vide verbo exteri: supremus est iudex in sua  causa, cap. 6. n. 42. est iudex competens in causa  suæ dignitatis, cap. 6. nu.   43. tenetur dirigere populum in beatitudinem, quæ   est vltimus finis, cap. 6.  num. 46.
  -      Principibus sæcularibus nunquam spiritualis potestas  competiuit, c. 6. n. 34.
  -    Principibus omnibus Christianis fas est procurare infidelium conuersionem nisi à   Romano Pontifice prohibeantur ex iusta causa, c.   8. n. 40.
  -    Principes Christiani vocati  à Pontifice in societatem  nauigationis Indicæ eam  non admiserunt, vnde sibi præiudicarunt, c. 8. nu.   20. Romæ legatos habere  solent, resque magni momenti in curia gestas ignorare non possunt, capit. 8.  num. 22.
  -    Princeps ius sibi dicit in causa  sua, c. 10. nu. 29. in portu  & in mari exigere vectigal potest, c. 10. n. 31. supremus non indiget licentia aut priuilegio alterius  Principis ad occupanda loca publica, c. 13. nu. 32. si  bona fide rem possidet,  non tenetur eam dimittere, aut diuidere, vel in arbitros compromittere, &   si dubia res sit, c. 13. n. 46.  mouendo arma contra Principem posseßorem in re dubia peccat grauissime, licet  ius suum probabilius putet  c. 13. n. 47. prohibere potest exteros ingressu suarum prouinciarum, c. 14.  n. 15. ad eum spectat assignare terminos & loca publica, c. 14. n. 28. priuatiuè concedit nauigationis  ius, & piscationis, c. 14. n.   30. illius dominium non  excluditur ex dominio particularium inferiorum, ca.   14. n. 49. sine præscriptione non potest esse securus,  c. 14. n. 1.
  -    Priuatus in maris iure vtitur priuato interdicto, ca.     10. nu. 29. nihil in mari  prohibere potest ad impediendam nauigationem,  c. 11. n. 13. indigent immemoriali ad occupanda loca publica, cap. 13. n. 32.  præscribere non potest res  publicas, c. 14. n. 10.
  -    Priuilegium Regi nomine proprio conceßum transit in  succeßorem, c. 6. n. 32.
  -    Proclama generale habet  vim citationis, c. 8. n. 24  omnibus nocet, c. 14. n. 33
  -    Prohibitio in rebus publicis, vt  competat, necessaria est  præscriptio, c. 13. nu. 30.  vsucapionis in rebus publicis procedit respectu priuatorum, cap. 13. num. 37.  præsumitur ex immemoriali si necessaria est, cap.   14. n. 45.
  -    Proiectus in aera cœmeterij  immunitate Ecclesiæ gaudet, c. 10. n. 46.
  -     Promissiones legis veteris  temporales, cap. 6. num.   92.
  -    Promontorium Hesperion longe à bonæ  spei promontorio distat, c. 5. n. 10. bonæ   spei quando præter nauigatum, &  à quo, c. 13. nu. 41.
  -    Proprietas maris dari potest,  c. 13. n. 7.
  -    Publica loca vt occupentur  sufsicit destinatio & præparatio, c. 8. n. 13. possunt  fieri priuati per Principem,  c. 11. n. 24. præscribi ex Romanorum more, non tamen  adquiri per alios modos prohibentur, c. 11. n. 26. etiam   quoad dominium occupari poßunt per ædificium,  vel piscationis ius, c. 11.  nu. 27. iurisgentium quæ   sint cognitione difficile, c.   11. num. 33. publica iura  non adquiruntur poßessione longa etiam tempore    Imperatorem, sed immemoriali, cap. 13. numer.   17. tàm iure gentium,  quàm ciuili possunt a populo contra populum præscribi, capit. 14. numer.   11.
  -    Publicæ res præscribuntur etiam cum violentia, cap.   14. num. 12.
  -    Publicarum rerum vsucapio  prohibetur ex moribus ciuitatum, c. 14. n. 14.
  -    Pueri Lusitani fides erga acerrimum hostem, ca. 15.  num. 9.
  

  - 
     Q
  -    QVadraginta annorum cursus cum titulo vim habet immemorialis, ca. 13.  n. 44.
  -    Quantum tempus requiratur  ad præscribendum ius publicum, c. 14. n. 17.
  -    Quarta Luna nati, c. 8. n. 8.
  -     Quasi possessio seu animus possidendi ius piscationis, &   nauigationis tripliciter probatur ex prohibitione, ex declaratione, ex titulo, ca.   14. n. 32.
  

  - 
     R
  -    RAtio naturalis autor iurisgentium, capit. 1. nu.   14.
  -    Ratio huius operis redditur,  c. 1. n. 10.
  -    Rebellio, & arma ius non  dant ad aliorum iura occupanda, c. 14. n. 48.
  -    Rebellio est maximum malum, c. 15. n. 5.
  -    Rebellare contra suum Principem etiam malum, &   tyrannum non licet, c. 15.  num. 5.
  -    Regalis potestas vide potestas regalis.
  -    Reges nihil spiritualitatis      à Christo consequuti  sunt, c. 6. n. 35. non deponebantur in primitiua Ecclesia, & ratio, c. 6. n. 50.
  -    Reges infideles per baptismum   non fiunt peioris conditionis quoad temporalia quam   ante baptismum erant, c.   6. nu. 89. Reges Hispaniæ   constituuntur delegati à   Romano Pontifice ad Indorum conuersionem, c. 7.  n. 3. alijs Principibus cur  prælati in nauigatione ad  Indos, cap. 8. n. 1.
  -    Reges Lusitaniæ magnos apparatus in Indiæ expeditionem faciunt, animumque habent progrediendi,  ideo non poßunt ab alijs  Regibus perturbari, ca. 8.  n. 14. propter strepitum armorum an iuste serenissimi vocentur, c. 8. n. 14.
  -    Reges supremi eandem potestatem habent, quam Imperator, c. 13. n. 9. Hispaniæ non recognoscunt Imperatorem in temporalibus, c. 13. n. 9. Lusitani ius  Indicæ nauigationis defendunt ex omnium sententia, c. 13. n. 45.
  -    Reges velut patres colendi,  & ferendi, c. 15. num. 5.  non possunt inire fœdus cum   infidelibus contra fideles,  cap. 13. n. 51.
  -    Regi sub nomine proprio relictum debetur succeßori,  c. 6. n. 31.
  -    Regi priuilegium nomine proprio conceßum transit in  succeßorem, c. 6. n. 32.
  -    Regibus Lusitaniæ  solis, idem  de Hispanis respectu Americæ cur conuersio Indorum commißa, c. 8. n. 3.
  -    Regina Athalia Regno, &   vita ob hæresim à Sacerdote summo priuata, c. 6.  num. 86.
  -      Regis electio ad populum pertinet, c. 6. n. 19. Regis, &   Imperatoris priuatio in Concilio, &  sine concilio fieri  potest, c. 6. nu. 49. hæresis  magis nocet Ecclesiæ, quam   Pontificis Rom. c. 6. n. 96.  Hispaniæ  subditi fœlices, c.   15. n. 5.
  -    Regnum potest priuare Regem   tyrannum, c. 6. n. 96.
  -    Religio vera semper in Lusitanis eluxit, c. 18. n. 14.
  -    Res, quæ in commercio non est  nec in pactum deduci, nec  præscribi potest, c. 7. n. 12.  quæ in pactum deduci possunt, poßunt & præscribi,  c. 7. n. 13.
  -    Res publica contra aliam præscribit loca, & iura publica etiam cum violentia,  c. 14. n. 13.
  -    Rex Angliæ titulis à Pontifice Rom. condecoratus, c. 6  num. 53.
  -     Rex Emanuel donatiua nobilibus indixit ad prosequendam Indiæ nauigationem  post ærarium exhaustum,  c. 16. n. 10. opitulatur Castellæ pro Carolo absente,  c. 16. n. 6.
  -    Rex seu fiscus non est priuilegiatus, nisi in casibus iure  expressis, c. 6. n. 84. in lege veteri excellentior simpliciter Sacerdote, c. 6. n.   92. vide n. 15. Lusitaniæ   ni mittat concionatores  ad infidelium conuersionem   non potest alijs prohibere  cum illis commercium, c. 7.  n. 10. superiorem non recognoscens idem potest quod  Imperator, c. 13. n. 8. Hispaniæ  non dominus, sed pater est, c. 15. n. 5. Lusitaniæ in Africa & Asia magnos sumptus facit in fidei  tutelam, &  incrementum,  c. 17. n. 2. Hispaniæ armatus est mari, terraque contra Turcas, Mauros, piratas, & rebelles, c. 17. n. 2
  -    Romana sedes cur Apostolica  nuncupetur, cap. 7. n. 2.
  -    Romani in Americam non  nauigarunt, c. 5. num. 17.  propter socios bella geßerunt, c. 9. n. 16.
  -    Romæ notoria ignorari non  poßunt, c. 8. n. 23.
  -    Romanum ad Pontificem spectat missionum distributio, c. 8. n. 41. vide verb.  Pontifex Romanus.
  

  - 
     S
  -    SAcerdos in statu naturæ   erat communiter primogenitus, ca. 6. n. 12. excellentior Rege in lege naturali,  scripta, & gratiæ, c. 6. nu.   14. & 15.
  -    Sacerdotis Abiatharis depositio per Salomonen non dat  potestatem Regi, aut Imperatori contra summum  Pontisicem, c. 6. n. 91.
  -    Saguntini Cartaginenses ad  commercium non admiserunt propter subiectionis timorem, c. 2. n. 14.
  -    Samatra est aurea Chersonesus, c. 4. n. 2.
  -    Sarraceni conantur ex India  Lusitanos excludere, c. 8.  n. 27. sunt Dei flagellum  contra Christianos, c. 13. n. 50
  -    Sæcularis potestas, & iurisdictio quomodo consideretur  c. 6. n. 25. & 71.
  -    Sebastianus Lusitaniæ Rex  in Africa occubuit, cap. 1.  num. 7.
  -    Seneca, Virgilius, & Sybillæ   vaticinantur nostrorum  in Indiam nauigationem,  c. 8. n. 8.
  -    Seneca damnat imprudentiæ   Brutum ob Cæsaris occisionem spe libertatis, cap. 6.  num. 2.
  -      Sentontia in Venetorum fauorem pro maris Adriatici  iure, c. 13. n. 34.
  -    Septemtrionis pars adhuc incognita, c. 11. n. 41.
  -    Seruitus priuata mari imponi non potest, publica sic,  cap. 11. numer. 2. aquæ   ductus, & itineri à priuato non imponitur, a  Principe impetratur, cap.   11. numer. 3. quæ personæ   à re debetur, realis est,  cap. 14. n. 44. consuetudine adquiritur, quæ habet  vim legis, c. 14. n. 20.
  -    Seruitutum continuarum, &   discontinuarum discrimen exploditur, cap. 14.  num. 18.
  -    Simio in India templum celebre dicatum, capit. 17.  num. 5.
  -    Sina, & Iapo martyribus pro  fide Catholica triumphat  c. 18. n. 7.
  -     Sinarum barbara statuta contra peregrinos, & naufragos, c. 2. n. 8.
  -    Sinæ olim nauigationis &  commercij  Orientalium, & Occidentalium Indiarum domini, c. 5. n. 15.
  -    Sinæ, & Iapones Catholici à   suis Imperatoribus Bonziorum, & Batauorum  suasu pro fide sustinenda  interficiuntur, c. 8. n. 2.
  -    Socotora insula a D. Thoma conuersa  à nostris liberatur,  cap. 9. n. 9.
  -    Soli Luna, & cæteræ  stellæ   subijciuntur abeoque splendorem recipiunt, cap. 6.  num. 40.
  -    Spiritualis potestas à Christo  Domino perfecta emanauit, supernaturalesque  producit effectus, cap. 6.  num. 13. nullum effectum  pernaturalem producebat  in lege scripta ca. 6. n. 11.    differt à temporali in multis præcipue ex origine &   fine, c 6. n. 16. Petro immediatè a Christo Domino  concessa, c. 6. n. 18. dirigitur in finem supernaturalem, c. 6. n. 20. nunquam  sæcularibus Principibus competiuit, c. 6. n. 34. superior  est temporali, c. 6. à n. 37  versatur in missionibus  prædicatorum in orbem, c.   7. n. 3.
  -    Spiritus pot est carni imperare etiam ad vitæ profusionem, c. 6. n. 38.
  -    Spolia hostium Lusitaniam  ditarunt, c. 18. n. 19.
  -    Statuta Sinarum contra peregrinos, & naufragos barbara, c. 2. n. 8.
  -    Statutum prohibens extraneis vendere valet, c. 2.  num. 11.
  -    Stephanus Ataidius Mombacensem arcem propugnat à Batauis, c. 3. nu. 6.
  -    Succeßor in dignitate anteceßorum fœdus seruare tesnetur, c. 8. n. 36.
  -    Suprema potestas non potest  existere penes duos, ca. 6.  n. 61.
  -    Supremus Princeps est iudex  in sua causa, c. 6. nu. 42.  in causa suæ dignitatis, c.   6. n. 43.
  -    Sybillæ Virgilius & Seneca  vaticinantur nostrorum  in Indiam nauigationem,  c. 8. n. 6.
  

  - 
     T
  -    TAprobanæ notitia, & descriptio ab antiquis, ca. 3.  num. 3. vocatur Ceilam,  olim à Romanis inuenta,  & vltimus illis finis, Taprobanam vltra Lusitani progressi, c. 3. n. 12.
  -    Temporalis potestas à Deo  mediate obtenta, c. 6. nu.   19. differt ab spirituali, c.     16. n. 16. tendit in finem  naturalem, c. 6. n. 21. directè  suprema consideratur, c. 6. n. 22.
  -    Tempus centum annorum an  & quando immemoriali  æquiparetur? c. 13. n. 43.
  -    Theophilus instit. compilator,  c. 11. n. 11.
  -    Terra est inferior sphæra cæteris elementis, c. 10. n. 47.
  -    Terminos, & loca publica assignat Princeps, c. 14. n. 28
  -    D. Thomas Apostolus prædixit nostram in Indiam nauigationem, designauitque  tempus, c. 4. n. 10. Christi  latus, & vulnera perscrutatur, vt corum fidem,  & veritatem gentibus reuelaret, Lusitanisque idem   officium relinqueret, cap.   18. n. 17,
  -    Titulum validum habens à   principe non indiget præscriptione in rebus publicis,    c. 14. nu. 23. insufficiens  dat causam præscriptioni,  c. 11. n. 21.
  -    Titulus Regis Lusitaniæ circa Indicam nauigationem   constat &  defenditur multipliciter, c. 14. n. 39. &   omnibus notus, u. 33.
  -    Transitus innocuus per alienas terras liber eße debet,  c. 2. n. 2.
  -    Tristanus a Cunia Socotoram   liberat à Mahometis, cap.   9. n. 9.
  -    Turcarum Imperator in armis ius consistere aßerit, c.   14. n. 48..
  

  - 
     V
  -    VAscus à Gama quo tempore in Indiam nauigauit, c. 13. n. 42. primus in  Indiam nauigauit, ca. 4.  num. 7.
  -    Vectigalia intra quot maris    milliaria exigi poßunt, c.   10. n. 35. cur in mari, &   portu exigantur c. 10. n. 37
  -    Vendere rem suam nemo cogitur inuitus, ca. 2. num. 9.  cum seqq.
  -    Venatio potest concedi, & prohiberi à Principe, cap. 11.  num. 24. prohiberi potest  à Domino iure propria, c.   11. n. 35.
  -    Venetorum dux annulo desponsat mare ex Pontificia concefsione, capit. 10.  n. 32. ius maris defenditur, c. 13. n. 13. origo, &   Imperium, c. 13. n. 33.
  -    Venetis opus non est immemoriali ad Adriatici maris  occupationem tuendam, c.   13. n. 33.
  -    Verba directe, & indirecte  quid significent, c. 6. n. 77
  -    Verbum obtinere refertur ad  poßessionem, capit. 11.  num. 19.
  -     Verbum, præscribere, explicatur, c. 13. n. 21.
  -    Veritas Lusitanorum in commercijs, cap. 15. numero 6.
  -    Via publica forum, &  similia non præscribuntur, ca.   14. numer. 25. mutata  forma præscribuntur tempore immemoriali, ca. 14.  num. 26.
  -    Vicarius Christi vsque ad finem sæculi durabit, ca. 6.  num. 5.
  -    Victoria, &  Ægidius taxantur dum resoluunt non posse Principem sine causa  exteros à  suis terris, &  commercijs arcere, capit. 2.  num. 17.
  -    Victoria insignis ad salsum  amnem contra Mauros,  cap. 16. n. 5.
  -    Virga significat coactionem  c. 6. n. 82.
  -      Virgilius, & Seneca, & Sybillæ vaticinantur nostrorum in Indiam nauigationem, c. 8. n. 6.
  -    Virgo, Iacobus, & Thomas &   alij sancti visibiliter in  prælia pro Lusitanis ingresi, c. 18. n. 10.
  -    Vis directiua inefficax sine coactiua, cap. 6. num.   82.
  -    Vitæ hominum centum annos  excedentes, cap. 13. num.   43.
  -    Vitam & honorem patriæ debemus, c. 15. n. 5.
  -    Vnctio Imperatoris quid significet, c. 6. n. 79.
  -    Vrbes maioribus, minoribus  vè territorijs circunscribuntur, c. 10. n. 40.
  -    Vsus aquæ, qui consistit in bibendo, hauriendo, & lauando, est omnibus communis, ca. 11. nu. 34. publicus adquiri potest ex    tempore immemoriali, ca.   13. num. 14.
  -    Vsucapio alienationis verbo  continetur, cap. 7. num.   14. illa quare sæpius vsi  fuerint Iurisconsulti, quam   præscriptione, cap. 13. numer. 22.
  -    Vsucapionis prohibitio in rebus publicis procedit respectu priuatorum, earumque vsucapio prohibetur  ex moribus ciuitatum, ca.   14. n. 14.
  -    Vtens iure communi non præscribit, & in dubio ita vti  censetur, c. 14. n. 19.
  -    Vtile alteri & mihi non molestum est communicandum, c. 10. n. 14.
  

  - 
     X
  -    D.  Xauerius testatur Gamam primum in Indiam   nauigasse, c. 4. n. 11. miraculis plantat in Inda orientali Ecclesiam, cap. 18.  num. 7.
  

  - 
     Z
  -    Zona torrida antiquis Imperuia, cap. 4. num. 5.
  -    Zona torrida viam ad Antarcticum impediebat ex  Catholicorum etiam assertione, c. 4. n. 6.
  
  
  
   
 FINIS.